Mẫu tiêm kích 'vượt trội F-16' mà Ukraine muốn sở hữu

Thủ tướng Thụy Điển Ulf Kristersson và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky ngày 22/10 ký kết ý định thư về tăng cường hợp tác không quân song phương. Theo ông Kristersson, nền tảng của văn kiện này là thỏa thuận xuất khẩu tiềm năng, trong đó cho phép Stockholm bán 100-150 tiêm kích Gripen cho Kiev.

Nếu trở thành hiện thực, đây sẽ là đơn hàng xuất khẩu lớn nhất lịch sử đối với cả tiêm kích Gripen lẫn ngành công nghiệp quốc phòng Thụy Điển.

Thủ tướng Kristersson nói rằng "chưa có gì được quyết định" và sẽ mất khoảng ba năm để Thụy Điển bàn giao tiêm kích Gripen E đầu tiên cho Ukraine sau khi thỏa thuận hoàn tất. Tuy nhiên, Tổng thống Ukraine muốn nhận được dòng Gripen từ năm 2026.

"Điều này có khả năng cao liên quan đến những chiếc Gripen C/D đã qua sử dụng", Thomas Newdick, biên tập viên của chuyên trang quân sự Mỹ War Zone, nhận định.

Đài phát thanh quốc gia Thụy Điển SR hồi tháng 9/2023 dẫn các nguồn tin giấu tên cho biết nước này đang xem xét kế hoạch viện trợ tiêm kích Gripen C/D cho Ukraine. Kiev khi đó muốn Stockholm chuyển giao ít nhất một phi đoàn, tương đương 16-18 máy bay, phi công Ukraine cũng từng bay thử trên dòng Gripen C/D tại Thụy Điển trong năm 2023.

Tuy nhiên, không quân Ukraine tháng 7/2024 từ chối nhận tiêm kích Thụy Điển, cho rằng vận hành cùng lúc hai vũ khí phức tạp như F-16 và Gripen là rất khó khăn. Truyền thông Ukraine cho biết Stockholm và Kiev nối lại những cuộc thảo luận về chuyển giao tiêm kích Gripen sau đó khoảng hai tháng.

JAS 39 Gripen là tiêm kích hạng nhẹ một động cơ do tập đoàn Saab của Thụy Điển phát triển và đưa vào biên chế từ năm 1996. Tổng cộng khoảng 300 chiếc đã được xuất xưởng, phục vụ trong lực lượng vũ trang của 7 nước trên thế giới.

Phiên bản JAS 39C/D có chiều dài 14,9-15,6 m, sải cánh 8,4 m, khối lượng rỗng 6,8 tấn, mang được tối đa hơn 5 tấn dầu ở khoang chứa trong thân và thùng dầu phụ. Máy bay trang bị động cơ tua-bin phản lực Volvo RM12, có thể đạt tốc độ tối đa 2.100 km/h ở độ cao 15 km hoặc 1.470 km/h ở gần mặt biển, bán kính chiến đấu khoảng 800 km.

Mỗi chiếc được trang bị một pháo nòng xoay BK-27 cỡ nòng 27 mm, cùng 8 giá treo cho phép mang tổng cộng 5,3 tấn vũ khí gồm tên lửa đối không tầm ngắn và tầm trung, tên lửa hành trình đối đất và chống hạm, bom dẫn đường, tổ hợp trinh sát mục tiêu và thiết bị gây nhiễu điện tử ALQ-TLS.

Biến thể JAS 39E/F bắt đầu sản xuất từ cuối năm 2023, với giá bán khoảng 85 triệu USD mỗi chiếc. Chúng có kích thước lớn hơn, mang được gần 7 tấn nhiên liệu, trang bị động cơ tua-bin phản lực F414-GE-39E do tập đoàn General Electric của Mỹ sản xuất.

JAS 39E/F có thể đạt trạng thái siêu hành trình, cho phép bay tới tốc độ siêu thanh mà không cần bật chế độ tăng lực động cơ. Bán kính chiến đấu được tăng lên 925-1.500 km, tùy cấu hình vũ khí và nhiệm vụ. Máy bay cũng được lắp 10 giá treo với tải trọng vũ khí tối đa khoảng 7,2 tấn.

Giới chuyên gia quân sự phương Tây chỉ ra rằng Gripen và F-16 có thể sử dụng những loại vũ khí tương đồng nhau, nhưng phi cơ Thụy Điển có nhiều ưu điểm vượt trội so với F-16 và phù hợp với nhu cầu chiến đấu của Ukraine.

Quá trình vận hành và bảo dưỡng tiêm kích Gripen không đòi hỏi lượng lớn binh sĩ được đào tạo chuyên sâu, cũng không cần nhiều hạ tầng mặt đất hỗ trợ.

"Gripen được thiết kế để hoạt động ở những địa điểm khắc nghiệt và nằm ngoài căn cứ truyền thống. F-16 cũng có khả năng làm vậy, nhưng chúng cần được chăm sóc kỹ lưỡng hơn và quá trình này nhìn chung cũng khó thực hiện hơn", Gareth Jennings, chuyên gia hàng không của tạp chí quốc phòng IHS Janes, cho biết.

Theo Jennings, tiêm kích Gripen có khả năng cất hạ cánh trên đường cao tốc và đường băng dã chiến. Mẫu chiến đấu cơ này còn có thể nhanh chóng nạp dầu trong điều kiện khắc nghiệt và lạnh giá, giúp tăng tính linh hoạt khi tác chiến.

Đây là những yếu tố rất quan trọng khi Nga thường xuyên tiến hành đòn tập kích hiệp đồng bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) tự sát nhằm vào các căn cứ không quân Ukraine, gây tổn thất nặng về người và chiến đấu cơ. Kiev từng phàn nàn rằng những máy bay như F-16 không đáp ứng được nhu cầu chiến sự thực tế.

"Đây là nơi đang diễn ra xung đột tổng lực, trong đó máy bay phải liên tục xuất kích và luôn bị quân đội Nga săn lùng", Taras Chmut, người đứng đầu quỹ quyên góp Come Back Alive của Ukraine, cho hay.

Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI) đề cao hệ thống tác chiến điện tử trên một số mẫu Gripen, nhấn mạnh chúng được tối ưu hóa để đối phó chiến đấu cơ và radar Nga, điều sẽ phát huy hiệu quả trên chiến trường Ukranie.

Joseph Trevithick, bình luận viên của War Zone, nhận định tiêm kích Gripen "rất phù hợp" với học thuyết tác chiến hiện tại của Ukraine. "Nó có khả năng mang vũ khí do nhiều quốc gia khác nhau sản xuất, sở hữu hệ thống hàng không và radar hiện đại, có kích thước nhỏ nên khó bị phát hiện", chuyên gia Mỹ nhận xét.

Tuy nhiên, giới phân tích cũng chỉ ra hàng loạt vấn đề nếu Ukraine muốn sở hữu dòng Gripen.

Mỹ và các nước châu Âu sẽ gặp khó khăn hơn khi hỗ trợ Ukraine vận hành phi cơ này. Ngoài Thụy Điển, chỉ có Hungary và Cộng hòa Czech là thành viên NATO trực tiếp vận hành dòng Gripen, với tổng cộng 28 chiếc trong biên chế.

Stockholm và Kiev còn phải vượt nhiều rào cản khác trước khi chuyển giao chiếc Gripen đầu tiên, trong đó có nguồn ngân sách và phương án thanh toán hợp đồng. Tiếp đến là hãng chế tạo Saab có thể đẩy nhanh tiến độ chế tạo để xuất khẩu đến đâu.

"Dù thế nào đi nữa, thông tin về Gripen vẫn là tín hiệu tích cực với Ukraine. Đây có thể sẽ là cuộc cải tổ lớn nhất với không quân Ukraine kể từ năm 1991, đánh dấu lần đầu nước này sở hữu tiêm kích sản xuất hoàn toàn mới, thay vì kế thừa máy bay từ thời Liên Xô hoặc nhận viện trợ chiến đấu cơ đã qua sử dụng của phương Tây", Newdick nêu quan điểm.

Phạm Giang (Theo Reuters, War Zone)