Lý do nhiều vùng chăn nuôi bò sữa trên bờ vực phá sản

Nguyên liệu sữa nhập khẩu ồ ạt đang khiến ngành chăn nuôi bò sữa Việt Nam lao đao, đàn bò sữa ở nông hộ và nhiều vùng truyền thống sụt giảm thê thảm.

Ngành chăn nuôi bò sữa Việt Nam từng có giai đoạn phát triển ấn tượng. Chương trình phát triển giai đoạn 2000-2020 chứng minh Việt Nam hoàn toàn có khả năng xây dựng ngành sữa dựa trên nguồn nguyên liệu nội địa. Nhờ kết hợp giữa chăn nuôi tập trung và mô hình nông hộ, đàn bò sữa và sản lượng sữa tươi từng đạt mức tăng trưởng hai con số, đứng đầu khu vực.

Nhiều vùng chăn nuôi bò sữa trên đà phá sản

Những năm 2010-2015, đàn bò tăng 15,4%/năm, sản lượng sữa tăng gần 18%/năm. Các vùng như Mộc Châu, Ba Vì, TP.HCM từng trở thành “thủ phủ” bò sữa, tạo sinh kế ổn định cho hàng vạn hộ dân. Tuy nhiên, bức tranh tươi sáng đó đang dần bị che mờ.

Thị trường sữa trong nước phát triển quá nóng, nhiều thương hiệu xuất hiện, trong khi lượng lượng nguyên liệu sữa nhập khẩu - từ sữa bột đến sữa hoàn nguyên - tràn vào ồ ạt, với tốc độ tăng bình quân 8-12% mỗi năm, thậm chí có năm lên đến 20%. Hệ quả là thị trường rối loạn, sữa tươi trong nước bị lấn át, người tiêu dùng khó phân biệt chất lượng.

Điều đáng lo ngại nhất chính là tốc độ tăng trưởng của đàn bò sữa trong nước giảm sút thê thảm, từ mức 15,4%/năm giai đoạn 2010-2015, đến nay chỉ còn 0,4%/năm. Sự sụt giảm này diễn ra mạnh mẽ nhất ở khu vực chăn nuôi nông hộ - vốn chiếm tỷ trọng lớn trong ngành.

Ông Nguyễn Xuân Dương - Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam.

Theo ông Nguyễn Xuân Dương - Chủ tịch Hội Chăn nuôi Việt Nam: “Nhiều vùng chăn nuôi bò sữa truyền thống đang trên đà phá sản, như TP.HCM, Ba Vì, Mộc Châu… riêng đàn bò sữa của TP.HCM giảm trên 50%”.

Sản lượng sữa tươi nguyên liệu cũng giảm tốc nghiêm trọng, từ mức tăng gần 18%/năm xuống chỉ hơn 3%/năm giai đoạn 2020-2024. Với đà này, mục tiêu tự túc 60% nguyên liệu vào năm 2030 sẽ khó đạt.

Trong bối cảnh doanh nghiệp chế biến ưu tiên sữa bột nhập khẩu vì giá rẻ, bảo quản dễ, lợi nhuận cao, người chăn nuôi nội địa rơi vào thế khó: chi phí tăng, giá bán sữa thấp, đầu ra bấp bênh. Ngành chăn nuôi bò sữa đang bị dồn vào chân tường, mất dần lợi thế ngay trên sân nhà.

4 kiến nghị

Hội Chăn nuôi Việt Nam đưa ra nhiều kiến nghị đến các Bộ, ngành, cơ quan chức năng, để ngành sữa phát triển bền vững.

Thứ nhất, phát triển ngành sữa Việt Nam phải phát huy được những lợi thế trong nước, nhất là nguồn sữa tươi và nguyên liệu, phụ gia phong phú của ngành nông nghiệp nhiệt đới nước ta; hạn chế thấp nhất việc nhập khẩu các loại nguyên liệu mà trong nước có thể sản xuất được.

Thứ hai, cần phát triển chương trình dinh dưỡng (chương trình sữa) học đường bằng các sản phẩm sữa tươi, như kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới đã làm rất thành công, vừa giúp trẻ em có được nguồn dinh dưỡng tốt nhất, vừa thúc đẩy ngành chăn nuôi trong nước phát triển. Tiềm năng chăn nuôi gia súc cho sữa của Việt Nam, hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu này.

Thứ ba, cần hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quy định minh bạch, rõ ràng, dễ phân biệt các sản phẩm sữa và từ sữa, nhất là giữa sữa tươi với sữa nước (sữa bột pha nước), để người tiêu dùng biết trong lựa chọn sử dụng và người sản xuất, kinh doanh, cơ quan quản lý thực hiện.

Thứ tư, đưa quy định, bắt buộc các cơ sở sản xuất, kinh doanh sữa phải có vùng hoặc gắn với vùng nguyên liệu sữa nguyên liệu trong nước, hoặc phải sử dụng tối thiểu bao nhiêu % nguyên liệu sữa tươi trong nước. Vì sữa tươi có lợi cho người tiêu dùng, nhưng ít lợi nhuận nhất đối với người kinh doanh nên không chỉ các quốc gia có ngành sản xuất sữa phát triển, mà ngay ở các nước kém phát triển trong khu vực như Ấn Độ, Indonesia, Philippines, Thái Lan, Trung Quốc cũng đều có quy định này.

Nếu có chính sách phù hợp, Việt Nam hoàn toàn có thể mở rộng tổng đàn bò sữa lên 1,3-1,5 triệu con vào năm 2035, đạt sản lượng 4-5 triệu tấn, hướng tới tự chủ 60% nguyên liệu vào năm 2045. Đây vừa là mục tiêu khả thi, vừa là yêu cầu cấp bách để bảo đảm an ninh dinh dưỡng quốc gia.