Lớp băng khiến tiêm kích F-35 Mỹ lao thẳng xuống đất

Băng hình thành trong hệ thống càng đáp đã khiến máy tính điều khiển chuyến bay của chiếc F-35A nhận nhầm rằng máy bay đã hạ cánh trong khi thực tế vẫn còn trên không.

Chiếc F-35A được giao cho Phi đoàn tiêm kích 354 tại Căn cứ Không quân Eielson (Alaska). Ảnh: USAF.

Báo cáo mới công bố cho biết sự cố đóng băng trong hệ thống càng hạ cánh của tiêm kích tàng hình F-35A - xuất phát từ dầu thủy lực nhiễm nước - là nguyên nhân khiến chiếc máy bay của Không quân Mỹ gặp nạn tại căn cứ Eielson (Alaska) hồi tháng 1, theo War Zone.

Sự cố cũng cho thấy lỗ hổng trong hệ thống điều khiển tự động, khi phần mềm của F-35 nhầm tưởng máy bay đã tiếp đất trong khi thực tế vẫn đang bay.

Tai nạn 196,5 triệu USD Báo cáo được Bộ Tư lệnh Không quân Thái Bình Dương (PACAF) công bố hôm qua, liên quan đến vụ tai nạn ngày 28/1. Đoạn video ghi lại cảnh chiếc F-35A lao thẳng đứng xuống đất rồi phát nổ đã lan truyền mạnh trên mạng xã hội. Phi công thuộc Phi đoàn tiêm kích số 354 kịp bung ghế thoát hiểm và chỉ bị thương nhẹ. Tuy nhiên, máy bay bị phá hủy hoàn toàn, gây thiệt hại khoảng 196,5 triệu USD. Theo báo cáo, sau khi cất cánh, càng mũi (NLG) không thu được do dầu thủy lực nhiễm nước đóng băng, khiến càng bị lệch khoảng 17 độ sang trái. Phi công đã liên hệ với kỹ sư của Lockheed Martin để tìm giải pháp, trong lúc phải bay chờ gần 50 phút. Tuy nhiên, càng mũi lệch khiến máy bay không thể hạ cánh khẩn cấp bằng hệ thống lưới chặn trên đường băng chính của Eielson. Phi công thực hiện hai lần “chạm và cất cánh” (touch-and-go) nhằm đưa càng trở lại vị trí trung tâm, nhưng không thành công. Sau đó, băng tiếp tục hình thành trong càng chính (MLG), khiến cả hai bên càng không thể duỗi hết.Ảnh vệ tinh có chú thích cho thấy khu vực đường băng nơi chiếc F-35A thực hiện cú “chạm bánh - cất cánh lại” cuối cùng trước khi rơi xuống (ảnh 1) và vị trí phi công cùng ghế phóng tiếp đất (ảnh 2). Ảnh: Không quân Mỹ.Khi cảm biến “trọng lượng trên càng” (WoW) đồng loạt báo máy bay đã tiếp đất, hệ thống điều khiển chuyến bay tự động chuyển sang chế độ “mặt đất”. Nhưng thực tế máy bay vẫn đang bay, dẫn đến tình trạng mất kiểm soát. Phi công buộc phải phóng ghế thoát hiểm, lực lượng cứu hộ có mặt chỉ sau một phút. Cơ chế lỗi dây chuyền Báo cáo bổ sung rằng ngay cả sau khi phi công nhảy dù, chiếc F-35 vẫn tiếp tục bay lên tới độ cao hơn 3.200 feet trước khi chòng chành rồi lao thẳng xuống đất. Nguyên nhân được Hội đồng điều tra tai nạn xác định là dầu thủy lực nhiễm nước khiến băng hình thành trong các trụ càng, ngăn chúng duỗi hết và dẫn đến tín hiệu WoW sai lệch. Ngoài ra, các yếu tố khác như cách ra quyết định của kíp bay và kỹ sư tham gia hội nghị trực tuyến trong chuyến bay, thiếu giám sát chương trình quản lý vật liệu nguy hại, cùng việc không tuân thủ quy trình bảo dưỡng dầu thủy lực cũng là những nguyên nhân góp phần dẫn đến tai nạn. Chiếc F-35A gặp nạn mang số hiệu 19-5535, bay trong đội hình bốn chiếc đóng vai “đối thủ đỏ” trong huấn luyện. Cảnh báo đầu tiên xuất hiện khi máy bay tăng tốc vượt quá 275 hải lý/giờ, kích hoạt cảnh báo “overspeed gear”. Báo cáo lưu ý tình huống này khá phổ biến ở F-35A, nhất là trong điều kiện lạnh giá như Alaska hôm đó (nhiệt độ chỉ 1,4 độ F). Thách thức trong điều kiện băng giá Cấu tạo càng hạ cánh F-35 có nhiều cơ cấu cơ khí phức tạp, như chốt khóa uplock và cam định tâm, vốn đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối. Trong chuyến bay định mệnh, băng hình thành bên trong trụ càng do dầu thủy lực nhiễm nước, khiến càng không duỗi hết và cơ cấu uplock không khóa được, gây hỏng hóc và sai lệch tín hiệu. Cảm biến WoW vốn là bộ phận quan trọng trong hệ thống điều khiển bay (CLAW). Khi nhận sai tín hiệu, phần mềm tự động chọn chế độ điều khiển “mặt đất”, khiến phi công mất khả năng kiểm soát máy bay. Lockheed Martin trước đó cũng từng cảnh báo về nguy cơ hỏng hóc cảm biến WoW trong môi trường lạnh cực đoan, do cấu tạo dạng công tắc cơ khí dễ hỏng khi bị thay đổi nhiệt độ đột ngột. Báo cáo kết luận rằng phi công và đội hỗ trợ đã xử lý tình huống chưa từng có trong lịch sử F-35. Nếu không xảy ra lỗi dây chuyền của cảm biến WoW và phần mềm CLAW, chiếc máy bay có thể đã hạ cánh an toàn sau lần touch-and-go thứ hai.Cảm biến WoW trên bánh đáp chính (ảnh 1) và bánh đáp mũi (ảnh 2) của máy bay F-35. Ảnh: Không quân Mỹ.Chỉ 9 ngày sau đó, một chiếc F-35A khác cũng gặp sự cố càng hạ cánh tương tự tại Eielson nhưng đã hạ cánh an toàn, cho thấy có thể tránh được thảm kịch nếu kíp bay được tư vấn khác đi. Tuy nhiên, báo cáo nhấn mạnh vấn đề gốc rễ vẫn nằm ở quy trình bảo dưỡng chưa chặt chẽ và quản lý vật liệu nguy hại lỏng lẻo. Dù không đưa ra khuyến nghị cụ thể, những bài học này có thể ảnh hưởng tới toàn bộ lực lượng F-35 trên thế giới, nhất là các quốc gia vận hành trong điều kiện lạnh giá như Canada hay Phần Lan.

Vụ rơi F-35 tại Alaska cũng là lời nhắc về sự phức tạp của các hệ thống bay hiện đại, khi mức độ tự động hóa cao vừa giúp tăng khả năng vận hành, vừa tiềm ẩn rủi ro khó lường trong tình huống khẩn cấp. May mắn là trong trường hợp này, phi công đã thoát hiểm kịp thời và chiếc F-35A rơi xuống đất mà không gây thương vong hay thiệt hại nghiêm trọng cho dân thường.

Sách hay về hàng không

The Great Air Race - John Lancaster kể câu chuyện về những người đã đánh đổi mạng sống của mình để ngày nay chúng ta có thể xách vali lên, bay từ nước này sang nước khác.

Trong cuốn sách, tác giả giới thiệu với độc giả những cảnh tượng xa lạ với các chuyến bay ngày nay. Máy bay tham gia cuộc đua không có phanh hoặc dù. Các cụm từ mô tả kịch tính như “một màng lửa cuộn phía sau động cơ” xuất hiện trong hàng chục đoạn, xuyên suốt cuốn sách.