Loài chưa từng xuất hiện ngoài Việt Nam: Một cuộc phục hồi kỳ diệu đã diễn ra, hiện chỉ còn 200 cá thể

Loài vật này chỉ còn khoảng 200 cá thể tồn tại ngoài tự nhiên, một con số khiến bất kỳ ai yêu thiên nhiên cũng phải giật mình.

Loài vật độc nhất vô nhị

Theo Vietnam+, loài voọc mũi hếch Bắc Bộ (Rhinopithecus avunculus) được xác định là là một trong năm loài voọc mũi hếch trên toàn cầu và chỉ có mặt tại Việt Nam. Tên khoa học được đặt lần đầu năm 1912, nhưng đến năm 1989, nó mới được phát hiện lại trong tự nhiên sau nhiều thập kỷ không có ghi nhận.

Theo Fauna & Flora, chúng có ngoại hình đặc biệt: lớp lông trắng ở mặt, môi màu hồng tươi, mắt viền xanh và chiếc mũi vểnh lên độc đáo, tạo cảm giác như loài linh trưởng được trang điểm kỹ. Với thân hình thon, đuôi dài và dáng vươn cao, chúng là biểu tượng sống động của rừng đá miền Bắc.

Fauna & Flora International từng mô tả về voọc mũi hếch Bắc Bộ là "Gương mặt voọc giống như đã được trang điểm bằng tay nghệ nhân với viền mắt xanh, môi đỏ và làn da trắng..." Mongabay lại cho rằng "Voọc mũi hếch Bắc Bộ là một trong những loài linh trưởng có ngoại hình lộng lẫy nhất thế giới như bước ra từ thế giới cổ tích." Chính vì vậy các nhà khoa học đã đặt cho loài vật này biệt danh là "mỹ nữ".

Một cuộc phục hồi kỳ diệu tại Khau Ca

Theo Phys, vào đầu những năm 2000, chỉ còn khoảng 50–60 cá thể voọc mũi hếch Bắc Bộ được ghi nhận tại khu rừng Khau Ca (Hà Giang cũ, nay là Tuyên Quang). Trước tình trạng báo động đó, Tổ chức Fauna & Flora International (FFI) đã phối hợp với lực lượng kiểm lâm địa phương triển khai các biện pháp bảo tồn khẩn cấp, bao gồm: kiểm soát săn bắt trái phép, giám sát qua cộng đồng và khôi phục môi trường sống cho loài.

Nhờ những nỗ lực này, quần thể voọc ở Khau Ca đã có dấu hiệu phục hồi mạnh mẽ, tăng gấp ba lần, đạt khoảng 150–200 cá thể. Hiện tại, trung tâm bảo tồn đã xây dựng trạm giám sát cố định và thành lập 5 đội tuần tra cộng đồng, góp phần quan trọng trong việc bảo vệ loài linh trưởng quý hiếm này.

Hai nơi còn sót lại và dấu hiệu báo động

Theo một khảo sát gần đây của Tổ chức Fauna & Flora International, kể từ năm 2020, voọc mũi hếch Bắc Bộ gần như không còn được phát hiện tại khu rừng ở Quản Bạ, Tuyên Quang là một trong những nơi từng tồn tại một quần thể nhỏ. Phát hiện này khiến các chuyên gia bảo tồn lo ngại rằng Quản Bạ có thể đã xảy ra hiện tượng tuyệt chủng cục bộ" đối với loài linh trưởng quý hiếm này.

Hiện nay, hai khu vực trọng yếu còn lại là Khau Ca và Quản Bạ (thuộc Vườn quốc gia Du Già – Cao Nguyên đá Đồng Văn) được xem như những "pháo đài" cuối cùng cho sự sống sót của voọc mũi hếch Bắc Bộ. Tuy nhiên, khi Quản Bạ đang đứng trước nguy cơ mất trắng, thì hơn 80% cá thể còn lại của loài hiện chỉ tập trung ở Khau Ca, biến nơi đây trở thành trọng tâm then chốt trong mọi nỗ lực bảo tồn.

Thực trạng nghiêm trọng: Mất rừng và săn bắt lan rộng

Lý do khiến voọc mũi hếch rơi vào danh sách Cực kỳ nguy cấp (CR) không chỉ là số lượng ít ỏi, mà còn bởi những áp lực nặng nề:

Một báo cáo từ năm 2024 chỉ ra rằng hơn 1/3 số loài thú ở Việt Nam đang đối mặt nguy cơ tuyệt chủng, trong đó có voọc mũi hếch Bắc Bộ minh chứng thêm cho tình trạng nguy cấp của đa dạng động vật hoang dã nước ta.

Bảo tồn từ cộng đồng – mô hình mẫu

FFI đã áp dụng phương pháp bảo tồn dựa vào cộng đồng, thành lập các nhóm tuần tra tại Khau Ca – Quản Bạ, cùng các chiến dịch truyền thông khu dân cư và giáo dục về bảo vệ động vật. Kết quả đã phần nào đẩy lùi nạn săn bắt và cải thiện điều kiện sống cho voọc.

Mô hình này được đánh giá là mẫu mực cho bảo tồn loài đặc hữu, cho thấy sự cộng hưởng giữa khoa học, địa phương và hành động cụ thể có thể mang lại kết quả khả quan.

Dù Khau Ca là nơi sinh tồn chính, số phận loài voọc mũi hếch Bắc Bộ vẫn còn rất mỏng manh. Các chuyên gia đề xuất các biện pháp như sử dụng drone nhiệt để khảo sát, áp dụng camera trap tốt hơn và tăng cường giám sát trong Quản Bạ nơi có thể còn tồn tại vài cá thể sống sót.

Chỉ còn khoảng 200 cá thể voọc mũi hếch Bắc Bộ tồn tại ngoài tự nhiên, một con số khiến bất kỳ ai yêu thiên nhiên cũng phải giật mình. Bảo vệ chúng không chỉ là cứu lấy một loài vật quý hiếm. Đó là hành động gìn giữ sự sống mong manh bởi khi một loài bản địa quý hiếm như voọc mũi hếch biến mất, không chỉ thiên nhiên mất đi một viên ngọc quý, mà chính chúng ta cũng đánh mất một phần linh hồn rừng Việt.