Lộ trình áp dụng giá điện hai thành phần

Bộ Công Thương sẽ triển khai thí điểm giá bán lẻ điện hai thành phần từ đầu năm 2026 và thử nghiệm chính thức từ giữa năm để làm tiền đề áp dụng mở rộng từ tháng 8-2027.

Giá điện hai thành phần được hiểu là cơ cấu giá mà khách hàng phải trả cho công suất đăng ký sử dụng cùng với phần điện năng tiêu dùng thực tế.

Dự kiến lộ trình 4 giai đoạn

Theo dự thảo lộ trình của Bộ Công Thương, giai đoạn 1 của giá bán lẻ điện hai thành phần sẽ thực hiện từ năm 2025 đến giữa năm sau, áp dụng cho khách hàng sản xuất đang thực hiện cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn. 

Ở giai đoạn này, bộ sẽ khảo sát, thu thập toàn bộ dữ liệu đo đếm như sản lượng điện của toàn bộ khách hàng; dữ liệu về đặc điểm sử dụng điện...

Trên cơ sở các dữ liệu, bộ nghiên cứu, đề xuất việc điều chỉnh giá bán lẻ điện hai thành phần phù hợp với thông số đầu vào; phân tích và đề xuất sơ bộ đối tượng khách hàng sẽ được áp dụng thử nghiệm chính thức. Các văn bản quy phạm pháp luật quy định về giá bán lẻ điện cũng sẽ được xây dựng để triển khai thực hiện.

Giai đoạn 2: từ tháng 1-2026 đến tháng 6-2026 sẽ truyền thông và thí điểm trên giấy. Cụ thể, cơ quan chức năng sẽ phát hành hóa đơn song song (không áp dụng cho thanh toán thực tế) với toàn bộ khách hàng được áp dụng, kèm theo hướng dẫn về giá bán lẻ điện hai thành phần. Các hội thảo, truyền thông đa phương tiện sẽ được tổ chức...

Giai đoạn 3 sẽ thử nghiệm chính thức từ tháng 7-2026 đến tháng 7-2027, gồm thanh toán thực tế theo biểu giá bán lẻ điện hai thành phần cho các đối tượng khách hàng được lựa chọn thử nghiệm. 

Từ đó, sẽ theo dõi đánh giá mức độ thay đổi phụ tải, hành vi sử dụng điện và phản ứng của khách hàng, doanh thu bán điện, nghiên cứu điều chỉnh các thành phần trong cấu trúc biểu giá bán lẻ điện hai thành phần...

Giai đoạn 4, Bộ Công Thương dự kiến sẽ thực hiện đánh giá và mở rộng, áp dụng từ tháng 8-2027, tổng kết hiệu quả tài chính, kỹ thuật và hành vi sử dụng điện của khách hàng.

Theo dự thảo, EVN có trách nhiệm xây dựng, tính toán và đề xuất giá bán lẻ điện hai thành phần để trình Bộ Công Thương và triển khai thực hiện theo các lộ trình trên.

Sớm công bố lộ trình để lấy ý kiến

Với lộ trình dự kiến như trên, việc áp dụng biểu giá điện hai thành phần mà Bộ Công Thương đưa ra muộn hơn so với kế hoạch mà EVN đề xuất hồi tháng 11-2024. Thời điểm đó, EVN muốn được áp dụng thí điểm trước với một số nhóm khách hàng, sau đó mới mở rộng vào năm 2025.

Một đại diện của EVN cho hay với lộ trình đang xây dựng, việc áp dụng giá thành phần sẽ thực hiện trước tiên với nhóm khách hàng ngoài mục đích sinh hoạt. 

Trên cơ sở đó sẽ áp dụng mở rộng ra các nhóm đối tượng khác nhau, trong đó có nhóm khách hàng sinh hoạt, để đảm bảo phù hợp với tình hình thực tế và sự chuẩn bị của các khách hàng sử dụng điện. Theo đó, EVN sẽ tham mưu các cấp để có lộ trình phù hợp và khả thi thực hiện.

Theo GS Hà Đăng Dương, nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu khoa học quốc gia Pháp, giá điện hai thành phần ở khâu bán lẻ là một cơ chế thanh toán mà khách hàng bị tính phí hai khoản khác nhau: công suất và điện năng tiêu thụ. 

Khoản tiền công suất được tính dựa trên công suất điện cực đại (tính bằng đơn vị kW) mà một khách hàng lấy từ hệ thống điện ở bất cứ thời điểm nào. Có nghĩa khách hàng phải chấp nhận trả phí để thuê quyền kết nối điện ở một giới hạn công suất phù hợp với nhu cầu. 

Khoản tiền điện năng tiêu thụ, được tính dựa trên tổng lượng điện khách hàng sử dụng trong một khoảng thời gian nhất định, đo bằng kWh.

Với cơ chế giá hai thành phần, tiền điện thực tế mà khách hàng phải trả được ví như "gói" thuê bao di động. Bao gồm phần phí cố định hằng tháng gắn với công suất đăng ký, nhu cầu sử dụng thực tế; cùng với chi phí sử dụng điện thực tế dựa trên sản lượng điện tiêu thụ.

Theo các nghiên cứu, cơ chế giá điện hai thành phần sẽ phản ánh được đầy đủ chi phí đầu tư, giúp khách hàng sử dụng điện hiệu quả và công bằng hơn, cũng như góp phần giảm bù chéo giữa các nhóm khách hàng.

Ví dụ, một khách hàng đăng ký gói công suất 12 kW sẽ phải chấp nhận chi trả ở mức cao hơn gói công suất 6 kW, để đảm bảo đúng chi phí thực tế người sử dụng tạo ra cho ngành điện.

Theo PGS.TS Trần Văn Bình (Đại học Bách khoa Hà Nội), việc Bộ Công Thương điều chỉnh lộ trình như trên là phù hợp hơn đề xuất trước đó. Vị chuyên gia này dẫn chứng: có trường hợp đăng ký sử dụng điện chỉ 20 kW, phục vụ mục đích sinh hoạt, nhưng sau đó làm thêm nhà hàng, lắp nhiều máy điều hòa khiến điện áp cả khu vực bị nhảy áp liên tục. 

Với cách tính giá điện hiện nay, hộ tiêu dùng này không phải mất thêm chi phí cho phần công suất tăng thêm và ngành điện phải chịu. Tuy nhiên, họ sẽ phải trả thêm với quy định giá điện hai thành phần.

Ông Bình cho rằng cần tuyên truyền cho người tiêu dùng hiểu được thế nào là công suất, thế nào là điện năng tiêu thụ đăng ký cho phù hợp, cũng như có biện pháp quản lý, giám sát đầy đủ, tránh trường hợp "đưa ra thế nào biết thế đấy". Đặc biệt, về nguyên lý khi càng sử dụng công suất lớn, dùng nhiều thì giá điện phải càng giảm.

"Lộ trình đưa ra như trên khiêm tốn hơn. Nhưng việc áp dụng cơ chế giá hai thành phần là thế nào? Vì áp dụng cơ chế giá này là thay đổi căn bản ngành điện và giá bán điện, nên cần phải làm rõ được vấn đề này, quản lý thế nào, hệ thống đo đếm, cách quản lý thành phần công suất sẽ được tính ra sao, thành phần điện năng công tơ đo thế nào để đảm bảo tính giám sát.

Cơ quan chức năng phải làm rõ vấn đề này, thông tin và công bố ngay đề án từ giai đoạn 1 để người dân hiểu cũng như các chuyên gia góp ý" - ông Bình nêu vấn đề.