Lo sợ 1 triệu việc làm bị thổi bay, nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới tìm cách tái chế đất hiếm nhưng ‘mọi thứ đều bị Trung Quốc bao vây’

Ngay cả trong lĩnh vực tái chế đất hiếm, các đối thủ Trung Quốc vẫn đứng ở vị trí dẫn đầu.

Đức đang nỗ lực phát triển công nghệ tái chế khoáng sản chiến lược và đất hiếm nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc. Tuy vậy, ngay cả trong lĩnh vực này, doanh nghiệp nước này vẫn gặp khó khăn trước sức cạnh tranh mạnh mẽ của đối thủ Trung Quốc.

Sau khi Trung Quốc áp đặt hạn chế xuất khẩu các kim loại và đất hiếm quan trọng để đáp trả loạt thuế nhập khẩu của Mỹ, kho dự trữ khoáng sản của Đức nhanh chóng cạn kiệt, gây lo ngại cho nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới khi hơn 1 triệu việc làm tại nước này phụ thuộc vào ngành công nghiệp có liên quan.

Tuy nhiên, mới đây, Freiberger Compound Materials (FCM) – nhà sản xuất vật liệu bán dẫn cho ngành điện tử và quang điện tử – đã triển khai một dự án thử nghiệm tái chế, kỳ vọng mở ra lối thoát nếu nhận được đủ hỗ trợ từ chính phủ và doanh nghiệp trong nước.

FCM đã xây dựng một nhà máy thử nghiệm có khả năng xử lý 500 lít nước thải mỗi ngày để tách chiết và làm giàu lượng gallium cực nhỏ nhờ các phân tử hữu cơ mô phỏng virus. Gallium – kim loại nằm trong danh mục bị Trung Quốc kiểm soát xuất khẩu nghiêm ngặt – là vật liệu không thể thiếu trong điện tử tiên tiến và công nghiệp quốc phòng.

Công nghệ này do Viện Công nghệ Tài nguyên Helmholtz Freiberg (HIF) phát triển. Tuy chưa có kết quả thương mại cụ thể, Giám đốc HIF Jens Gutzmer cho biết: “Hợp tác dài hạn giữa viện nghiên cứu và doanh nghiệp, cùng quá trình phát triển công nghệ, là yếu tố then chốt. Dự án này đã mất khoảng 5 năm nghiên cứu”.

HIF kỳ vọng mở rộng công nghệ sang các vật liệu chiến lược khác như iridium và germanium – thành phần quan trọng trong vi xử lý, hàng không vũ trụ và radar vốn cũng đang bị Trung Quốc hạn chế xuất khẩu. Trong những năm gần đây, HIF đã phát triển công nghệ laser phát hiện đất hiếm trong phế liệu kim loại và kỹ thuật tái chế đất hiếm từ đèn LED và đèn huỳnh quang.

Những nỗ lực này phù hợp với mục tiêu của Đạo luật Nguyên liệu thô Chiến lược (Critical Raw Material Act) của EU, theo đó 25% nguồn cung khoáng sản chiến lược tại châu Âu phải đến từ vật liệu tái chế vào năm 2030. Tuy nhiên, thách thức vẫn rất lớn.

Giá phế liệu cao là rào cản lớn. Theo dữ liệu của Metaloop, giá phế liệu giàu đồng đã tăng 11,8% từ đầu năm, lên 7.940 euro/tấn (9.165 USD) vào ngày 10/11.

“Giá phế liệu tại châu Âu quá cao do bị các đối thủ Trung Quốc thu mua với giá hấp dẫn rồi xuất khẩu hợp pháp sang Trung Quốc để luyện kim”, ông Gutzmer cho biết. “Đó là lý do dù công suất tái chế tăng lên, mức sử dụng thực tế vẫn thấp hơn tiềm năng”.

Tập đoàn công nghệ Heraeus cũng đang gặp khó với nhà máy tái chế nam châm đất hiếm. Khánh thành chưa đầy 1 năm, cơ sở này được kỳ vọng sản xuất 600 tấn bột nam châm mỗi năm, lớn nhất châu Âu. Nhưng nhà máy hiện đang hoạt động dưới công suất và gặp vấn đề về chi phí. Đại diện công ty cho biết đây là “cơ hội chiến lược bị đe dọa bởi rào cản giá cả”.

Tradium – doanh nghiệp nhập khẩu đất hiếm lớn của Đức – cho rằng các nhà tái chế châu Âu khó cạnh tranh với giá đất hiếm sơ cấp của Trung Quốc. Ngoài giá nguyên liệu đầu vào cao, việc tái chế còn phức tạp vì lượng đất hiếm trong từng thiết bị rất nhỏ và thường nằm sâu bên trong hệ thống, khiến việc tách chiết tốn kém.

Jan Giese, Giám đốc cấp cao tại Tradium, nhận định: “Phải mất vài năm nữa mới có thể đạt được sản lượng đáng kể. Trong khi Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc đã đầu tư vào khai thác và chuỗi giá trị từ lâu, thì châu Âu vẫn mới ở giai đoạn lập kế hoạch. Quá trình phê duyệt và đầu tư quá dài, lại phân mảnh”.

Ông Gutzmer kêu gọi chính phủ Đức thành lập một cơ quan chuyên trách nguyên liệu chiến lược, tương tự như Tổ chức An ninh Năng lượng và Kim loại Nhật Bản (JOGMEC). Đây là cơ quan được Tokyo thành lập sau khủng hoảng đất hiếm năm 2011 khi Trung Quốc cắt nguồn cung vì tranh chấp biển đảo.

“Trong khi Nhật Bản có JOGMEC thúc đẩy đổi mới và bảo đảm nguồn cung, Mỹ cũng đã có chính sách đảm bảo giá sàn và thu mua từ các nhà tinh luyện trong nước, thì châu Âu vẫn chỉ nói nhiều mà làm ít”, ông nói.

Minh chứng cho hiệu quả của cách tiếp cận đó là việc JOGMEC và tập đoàn khí hóa lỏng Iwatani đầu năm nay đầu tư 110 triệu euro vào dự án tái chế đất hiếm của Caremag (Pháp). Chính phủ Pháp cũng góp 106 triệu euro và ký thỏa thuận dài hạn cung cấp oxit đất hiếm nặng cho Nhật Bản.

Theo ông Frederic Carencotte, Chủ tịch Carester – công ty mẹ của Caremag, dự án đã ký các hợp đồng thu mua phế liệu dài hạn với đối tác công nghiệp và thu gom, giúp ổn định chi phí khi giá phế liệu biến động. “Điều này cho phép chúng tôi duy trì sản xuất và tập trung vào việc tạo ra thành phẩm tinh khiết với chi phí cạnh tranh”, ông nói.

“Ngay cả khi Trung Quốc dỡ bỏ hạn chế xuất khẩu, nhu cầu nam châm trong xe điện và điện gió vẫn tăng mạnh. Châu Âu cần tăng cường năng lực tinh luyện nội địa để đảm bảo khả năng tự chủ”, ông Carencotte nhấn mạnh.

Tham khảo: Nikkei Asia