Liên minh cầm quyền hụt đa số, chính trường Nhật đổi chiều

Liên minh cầm quyền mất đa số ở Thượng viện Nhật Bản, Thủ tướng Ishiba đối mặt nguy cơ mất chức giữa lúc Tokyo phải gấp rút đàm phán với Mỹ để tránh bị áp thuế nặng.

Thủ tướng Shigeru Ishiba đặt một bông hồng giấy đỏ lên tên của một ứng cử viên đắc cử tại trụ sở đảng LDP ở Tokyo (Nhật Bản). Ảnh: EPA.

Ngày 21/7, Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba đối diện với áp lực ngày càng lớn sau khi liên minh cầm quyền do ông lãnh đạo đánh mất thế đa số tại Thượng viện. Đáng chú ý, phe cánh hữu dân túy Sanseito đã ghi nhận bước tiến mạnh mẽ, gây xáo trộn chính trường nước này, theo Guardian.

Dù cuộc bầu cử Thượng viện không trực tiếp làm sụp đổ chính phủ thiểu số của ông Ishiba nhưng kết quả lần này được coi là "đòn giáng chính trị" nghiêm trọng, trong bối cảnh ông đã mất quyền kiểm soát Hạ viện từ tháng 10 năm ngoái và chưa bao giờ được lòng nội bộ Đảng Dân chủ Tự do (LDP).

Liên minh LDP - Komeito cần giành ít nhất 50 ghế trong tổng số 248 ghế để duy trì thế đa số. Tuy nhiên, tính đến sáng 21/7, liên minh này chỉ mới nắm được 47 ghế, trong khi chỉ còn 1 ghế chưa công bố.

Phát biểu trên kênh NHK sau khi các điểm bỏ phiếu đóng cửa, ông Ishiba, 68 tuổi, thừa nhận: “Tôi nghiêm túc tiếp nhận kết quả khắc nghiệt này”.

Khi được hỏi liệu ông có tiếp tục giữ cương vị Thủ tướng và Chủ tịch đảng không, Ishiba đáp: “Đúng vậy. Đây là tình thế rất khó khăn và chúng ta phải đối diện với thái độ khiêm tốn và nghiêm túc”.

Ai sẽ là người kế nhiệm khi ông Ishiba từ chức?

Việc Thủ tướng Ishiba có thể bị thay thế là điều đang được bàn tán rộng rãi, song danh tính người kế nhiệm tiềm năng vẫn chưa rõ ràng.

“Có thể ông Ishiba sẽ bị thay thế, nhưng chưa rõ ai đủ khả năng kế nhiệm trong bối cảnh LDP đã có tới 11 đời Thủ tướng kể từ năm 2000”, giáo sư Hidehiro Yamamoto (Đại học Tsukuba) nhận định với AFP.

Hiện đảng Dân chủ Lập hiến đối lập trung tả có 37 ghế tại Thượng viện, trong khi đảng Dân chủ Nhân dân (trung hữu) nắm 22 ghế.

Đảng cực hữu Sanseito - "hiện tượng lạ" trong kỳ bầu cử này - đã tăng từ 1 lên 14 ghế. Thành lập từ YouTube năm 2020, đảng này thu hút cử tri với khẩu hiệu “Ưu tiên người Nhật” và cảnh báo về “cuộc xâm lăng thầm lặng” của người nước ngoài.

Lãnh đạo đảng Sanseito của Nhật Bản Sohei Kamiya phát biểu với các thành viên của giới truyền thông vào ngày bầu cử thượng viện, tại trụ sở đảng ở Tokyo (Nhật Bản) ngày 20/7. Ảnh: Reuters.

Sanseito từng bị xem là đảng “ngoại biên”, nổi lên giữa đại dịch COVID-19 nhờ các luận điệu chống vắc xin và bài trừ “tập đoàn tinh hoa toàn cầu”. Nhưng hiện nay, họ đã kéo những thông điệp cực đoan ấy vào chính trường và giành được sự ủng hộ rộng rãi hơn.

Vẫn còn phải chờ xem liệu Sanseito có đi theo con đường của các đảng cực hữu châu Âu như AfD (Đức) hay Reform UK (Anh) hay không.

“Tôi đang học cao học nhưng quanh tôi không còn người Nhật nào, chỉ toàn người nước ngoài”, Yu Nagai, 25 tuổi, cử tri của Sanseito, chia sẻ sau khi bỏ phiếu tại khu Shinjuku, Tokyo.

“Khi tôi thấy ngân sách chi cho người nước ngoài, tôi nghĩ người Nhật đang bị coi nhẹ”.

Dù dân số ngoại kiều ở Nhật chỉ chiếm khoảng 3% (khoảng 3,8 triệu người), con số này vẫn là kỷ lục và đang gây ra những phản ứng trái chiều trong xã hội, nhất là khi ngành du lịch bùng nổ khiến sự hiện diện của người nước ngoài ngày càng rõ nét.

Cử tri quay lưng, đàm phán thương mại đối mặt rủi ro cao

Trong cuộc bầu cử năm nay, tỷ lệ cử tri đi bầu đạt 58%, cao hơn 6% so với kỳ trước, với số lượng cử tri đi bầu sớm cao kỷ lục, một phần do cuộc bầu cử rơi vào dịp nghỉ cuối tuần kéo dài 3 ngày.

Các đảng đối lập đã thu hút cử tri bằng các cam kết giảm thuế và tăng chi tiêu phúc lợi, giữa lúc giá tiêu dùng tăng cao, đặc biệt là giá gạo, khiến người dân thất vọng trước phản ứng yếu ớt của chính phủ.

“LDP hầu như chỉ phòng thủ trong kỳ bầu cử này, và lại đứng ở phía đối lập với mối quan tâm then chốt của cử tri”, chuyên gia David Boling (tổ chức tư vấn Eurasia Group) nhận xét.

Theo ông Boling, đa số cử tri mong muốn giảm thuế tiêu dùng để đối phó lạm phát - điều mà LDP phản đối. Các đảng đối lập đã tận dụng tối đa vấn đề này và đưa ra thông điệp rõ ràng.

Tỷ lệ người đi bầu cử tại Nhật năm nay tăng so với các năm. Ảnh: Reuters.

Trong khi đó, LDP vẫn duy trì lập trường thắt chặt tài khóa nhằm tránh gây biến động trên thị trường trái phiếu chính phủ, khi nhà đầu tư lo ngại về khả năng Nhật Bản trả nợ công - vốn đang ở mức cao nhất thế giới.

Thất bại bầu cử khiến vị thế của ông Ishiba bị suy yếu ngay trước thời hạn đàm phán then chốt với chính quyền Tổng thống Donald Trump về các mức thuế trừng phạt có thể áp lên hàng hóa Nhật Bản.

Trả lời đài TV Tokyo, Thủ tướng Ishiba nhấn mạnh: “Chúng tôi đang bước vào giai đoạn đàm phán cực kỳ sống còn với Mỹ về vấn đề thuế quan... Không được phép để bất cứ yếu tố nào làm hỏng lợi ích quốc gia của Nhật Bản”.

Tokyo chỉ còn chưa đầy 10 ngày, trước thời hạn ngày 1/8, để đạt được thỏa thuận thương mại với Washington. Hiện hàng hóa Nhật Bản đã phải chịu thuế nhập khẩu 10%, trong khi ngành ôtô - chiếm 8% lực lượng lao động - đang bị áp thuế tới 25%.

Số liệu xuất khẩu mới công bố tuần trước cho thấy lượng xe xuất khẩu sang Mỹ giảm mạnh, làm dấy lên lo ngại Nhật Bản có thể rơi vào suy thoái kỹ thuật.