Làm nghề không theo ngành học đang ngày càng phổ biến: Cơ hội và thách thức

Câu chuyện sinh viên tốt nghiệp rồi làm trái ngành ngày càng phổ biến. Làm trái ngành ẩn chứa những cơ hội và thách thức nào?

Thực tế tất yếu, không hẳn là tiêu cực

Nhìn nhận về câu chuyện người trẻ làm trái ngành, nhà sáng lập kiêm Chủ tịch Beta Group Bùi Quang Minh (còn được biết đến là Shark Minh Beta trong chương trình Shark Tank Việt Nam) nói: "Tôi cho rằng đó là một thực tế tất yếu, không hẳn là tiêu cực. Thị trường lao động và công nghệ thay đổi nhanh hơn rất nhiều so với chu kỳ đào tạo. Không phải ngành học nào cũng còn đúng với nhu cầu vài năm sau khi tốt nghiệp. Quan trọng là người trẻ tìm được lĩnh vực mình có đam mê, có năng lực và thị trường có nhu cầu. Với tư cách nhà đầu tư, tôi không quan tâm ứng viên học ngành gì, mà quan tâm họ có tư duy sáng tạo, dám thử thách và kiên trì để biến ý tưởng thành kết quả hay không".

Cũng theo Shark Minh Beta, nguyên nhân chính khiến sinh viên gác bằng, rẽ hướng sang công việc khác do nhiều nguyên nhân. "Nhiều chương trình đào tạo vẫn còn nặng lý thuyết, thiếu cập nhật thực tiễn. Người trẻ đôi khi chọn ngành học theo điểm số, theo sự kỳ vọng của gia đình chứ chưa thực sự hiểu mình muốn gì. Khi đi làm, họ mới phát hiện ra sự lệch pha này. Điều tích cực, là ngày nay việc đổi ngành, đổi nghề không còn là thất bại, mà là cơ hội để họ tiến gần hơn đến con đường phù hợp. Đồng thời, sự rẽ hướng cũng phản ánh tính năng động của người trẻ trong việc nắm bắt cơ hội mới từ sự dịch chuyển của công nghệ và thị trường", Shark Minh Beta nói.

Theo Shark Minh Beta: "Tấm bằng vẫn có giá trị, đặc biệt ở giai đoạn đầu đi xin việc. Nó cho thấy ứng viên đã được rèn luyện tư duy nền tảng và kỹ năng học tập. Học đại học không chỉ là kiến thức, mà còn là khả năng nghiên cứu, phân tích và rèn luyện sự kỷ luật. Tuy vậy, tôi tin rằng tấm bằng không còn là "tấm vé" duy nhất. Giá trị thực sự của một người nằm ở khả năng học hỏi liên tục, dám trải nghiệm và tạo ra giá trị".

Một sự lãng phí lớn ?

Trước thắc mắc làm trái ngành bị cho là lãng phí nguồn lực đào tạo, Shark Minh Beta cho hay: "Thực ra, không có trải nghiệm nào là lãng phí. Ngành học cũ vẫn có thể trở thành lợi thế khác biệt khi được kết hợp khéo léo với lĩnh vực mới".

Còn chuyên gia giáo dục, tiến sĩ Giáp Văn Dương cho biết: "Từ khía cạnh giáo dục, đào tạo, khi tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp làm trái ngành quá lớn là một sự thất bại, thể hiện qua sự lãng phí ngân sách đào tạo, chi phí thời gian và tiền bạc của sinh viên và gia đình họ. Do đó, công tâm mà nói, đó là một sự thất bại trong dự báo nhu cầu lao động và triển khai đào tạo. Từ khía cạnh cá nhân thì đó là sự xoay xở hơn là thích ứng. Ra trường rồi không thể ở nhà thất nghiệp mãi nên phải đi làm thôi. Làm gì cũng được. Gác bằng, giấu bằng đi xin việc cũng được. Miễn là có việc làm. Dù gì đi nữa, mất mấy năm đi học mà không dùng đến thì đó là một sự lãng phí lớn".

Bà Nguyễn Thị Mỹ Hậu, Trưởng phòng Nhân sự Siêu Việt Group, Vieclam24h, lại cho rằng việc đi làm trái ngành không hề "đáng sợ" như nhiều người vẫn nghĩ.

"Thực tế, nó mang cả mặt tích cực lẫn tiêu cực, quan trọng nhất là cách nhìn nhận. Ở góc nhìn tích cực, đi làm trái ngành là cơ hội để bứt phá khỏi vùng an toàn, thử sức ở những lĩnh vực chưa từng trải nghiệm. Nhờ vậy sẽ có thêm nhiều lựa chọn. Người lao động cũng có thể phát triển tư duy đa chiều, không bị bó hẹp bởi kiến thức của một ngành duy nhất, đồng thời tận dụng nền tảng từ ngành học cũ để sáng tạo trong công việc hiện tại. Điều này giúp hình thành những kỹ năng bổ trợ. Tuy nhiên, làm trái ngành không phải con đường dễ dàng. Người lao động thường phải đối mặt với một số thách thức như thiếu kiến thức nền tảng, buộc phải học lại từ đầu; thiếu kinh nghiệm thực tế nên dễ thua thiệt khi ứng tuyển. Hay áp lực thích nghi với môi trường, văn hóa và chuyên môn mới khiến bản thân mất tự tin và cần thời gian để hòa nhập", bà Hậu phân tích.

Cần định hướng nghề nghiệp từ sớm

Nói về biện pháp giảm tình trạng sinh viên tốt nghiệp ra trường làm trái ngành, ông Trần Anh Tuấn, chuyên gia dự báo nguồn nhân lực, Phó chủ tịch Hội Giáo dục nghề nghiệp TP.HCM, cho rằng cần định hướng nghề nghiệp từ sớm, tư vấn chọn ngành ngay từ THPT, giúp học sinh hiểu rõ nghề, thị trường và sở trường bản thân.

"Tôi khuyến nghị nên đào tạo kỹ năng liên ngành và chuyển đổi. Không chỉ dạy chuyên môn mà còn bổ sung kỹ năng mềm, công nghệ thông tin, ngoại ngữ, giúp sinh viên linh hoạt khi thị trường thay đổi. Ngoài ra, cần phải cập nhật chương trình đào tạo, tăng cường kiến thức và kỹ năng thực tế, đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng", ông Tuấn nói.

Theo nghiên cứu sinh, thạc sĩ Lê Hoài Việt, giảng viên Trường ĐH Mở TP.HCM, thành viên Hội đồng Tư vấn và hỗ trợ khởi nghiệp quốc gia phía nam, cho rằng vào mỗi mùa tư vấn tuyển sinh, nhiều học sinh hoang mang vì thông tin tuyển sinh tràn lan và thiếu kiểm chứng. Ông đề xuất: "Nhà nước xây dựng nền tảng dữ liệu nghề, kỹ năng theo thời gian thực, chuẩn hóa đội ngũ tư vấn hướng nghiệp…".

Dưới góc độ doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Thanh Thy, Trưởng phòng Hành chính nhân sự Công ty Cuộc sống xanh và Barentz VN, cho hay để hạn chế tình trạng "học một đằng, làm một nẻo", cần sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp, nhà trường và cơ quan quản lý. Cụ thể, phải định hướng sớm cho người trẻ cả về bản thân (nhận diện điểm mạnh, sở thích) lẫn nghề nghiệp thực tế (thông qua CLB, trải nghiệm, giao lưu với doanh nghiệp). Chương trình đào tạo cũng cần gắn với nhu cầu nhân lực, tăng cường dự án thực tế và có sự giám sát, hỗ trợ từ các cơ quan quản lý. Quan trọng hơn cả, bản thân người trẻ phải chủ động tìm hiểu, trải nghiệm để biết mình thích gì, giỏi gì, còn thiếu gì, từ đó chọn được con đường phù hợp.

Shark Minh Beta nhắn nhủ đến người trẻ: "Đừng quá lo lắng nếu hiện tại chưa thấy con đường rõ ràng. Không ai có thể đoán định hết tương lai. Điều quan trọng là hãy bắt đầu làm, bắt đầu trải nghiệm. Mỗi công việc, dù đúng ngành hay trái ngành, đều cho bạn thêm kỹ năng, thêm mối quan hệ và sự tự tin. Con đường sự nghiệp không phải đường thẳng, nhưng chính những bước ngoặt sẽ giúp bạn tìm thấy hướng đi phù hợp nhất cho mình".