Làm gì để đào tạo lao động chất lượng cao?

Sáng 11-11, báo Tuổi Trẻ tổ chức tọa đàm với chủ đề 'Đào tạo nghề chất lượng cao - Đột phá nguồn nhân lực giai đoạn mới'.

Tọa đàm nhằm làm rõ tinh thần về "Phát triển một số cơ sở giáo dục nghề nghiệp, ngành, nghề đào tạo đạt trình độ tương đương với khu vực và thế giới" trong dự thảo văn kiện Đại hội XIV của Đảng, đồng thời góp góc nhìn đánh giá thực trạng, thách thức và mô hình đào tạo nghề chất lượng cao tại Việt Nam.

Nhu cầu lớn nguồn nhân lực

Ông Lê Thắng Lợi - Giám đốc Trung tâm Phát triển giáo dục và đào tạo phía Nam (Bộ Giáo dục và Đào tạo) - cho biết hệ thống trường nghề hiện đang được sắp xếp lại theo hướng thống nhất và đồng bộ dưới sự quản lý của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tạo tiền đề cho việc nâng chuẩn chất lượng và phát triển nhân lực kỹ thuật.

Theo ông Lợi, Nghị quyết 71 đang mở ra nhiều hướng đi và cơ chế mới để tăng cường liên kết, huy động nguồn lực và thúc đẩy đổi mới trong giáo dục nghề nghiệp. Đây là cơ hội quan trọng để các cơ sở giáo dục nghề nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng tốt hơn nhu cầu nhân lực của nền kinh tế trong giai đoạn phát triển sắp tới.

Ông nhấn mạnh rằng nguồn nhân lực là yếu tố then chốt trong sự phát triển của mỗi quốc gia, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ sang các ngành STEM.

Việt Nam hiện đặt mục tiêu đào tạo khoảng 1 triệu nhân lực STEM chất lượng cao đến năm 2030. Đây chính là cơ hội lớn cho hệ thống các cơ sở giáo dục nghề nghiệp tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng nhân lực kỹ thuật trình độ cao cho nền kinh tế.

Cũng theo ông, năng suất lao động của Việt Nam hiện được đánh giá chỉ bằng khoảng 60% so với Thái Lan và 40% so với Malaysia.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp FDI đang cần tuyển hàng chục nghìn lao động kỹ thuật tay nghề cao, trong đó có những vị trí trả lương tới 40 triệu đồng/tháng, nhưng vẫn rất khó tìm được ứng viên đáp ứng yêu cầu.

Hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo đang rà soát, sửa đổi và cập nhật ba khung pháp lý quan trọng bao gồm Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học, Luật Giáo dục nghề nghiệp, nhằm cập nhật các nghị quyết mới và tiêu chuẩn quốc tế để hòa nhập với thế giới.

Cùng với đó là việc tái cấu trúc hệ thống giáo dục nghề nghiệp, hướng tới một mô hình quản trị linh hoạt, gắn kết chặt chẽ với nhu cầu của doanh nghiệp và thị trường lao động quốc tế.

Nhà trường tìm cách đáp ứng nguồn cung

ThS Nguyễn Khánh Cường - Hiệu trưởng Trường cao đẳng Công nghệ Quốc tế Lilama 2 - chia sẻ Lilama 2 được Chính phủ Đức, Pháp và Việt Nam lựa chọn làm trung tâm đào tạo nghề xuất sắc với 7 nghề chuyển giao từ Đức và 3 nghề từ Pháp. 

Từ mô hình đào tạo kép của Đức (70% tại doanh nghiệp, 30% tại trường), nhà trường đã điều chỉnh thành mô hình đào tạo liên doanh nghiệp để phù hợp điều kiện Việt Nam. Nhà trường vừa tận dụng kết nối các doanh nghiệp có xưởng đào tạo riêng, vừa đầu tư cho một "trung tâm chung" đặt tại ngay trường để liên kết đào tạo cùng doanh nghiệp.

Để vận hành được mô hình này, theo ông Cường, cần đồng bộ 5 yếu tố: giáo viên đạt chuẩn Đức, chương trình được chuyển giao đúng bản quyền, cơ sở vật chất thực hành đạt chuẩn, doanh nghiệp tham gia thực chất và hệ thống thi, đánh giá theo chuẩn Đức. 

Thực tế, nhiều ngành như cơ điện tử, cắt gọt kim loại, ô tô… sinh viên tốt nghiệp đi làm ngay tại các doanh nghiệp FDI như Bosch, Mercedes hay các đối tác Đức khác với tỉ lệ rất cao.

Riêng với chương trình hợp tác đào tạo nhân lực cho sân bay quốc tế Long Thành, sinh viên Lilama 2 sẽ học năm đầu ở trường, các năm sau lên thẳng xưởng hay bộ phận bảo dưỡng của các đối tác như ACV, SAGS… 

Các bạn sẽ phải đảm bảo tiếng Anh (tối thiểu TOEIC 450) và học thêm tiếng Anh chuyên ngành để có thể tham gia bảo dưỡng thiết bị hàng không thực tế, đáp ứng chuẩn vận hành quốc tế của sân bay Long Thành.

PGS.TS Bùi Văn Hưng - Hiệu trưởng Trường cao đẳng Kỹ nghệ II - cho biết nhà trường là một trong những đơn vị tiên phong thực hiện thí điểm đề án thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt từ năm 2016, và đã đạt nhiều kết quả tích cực trong đào tạo nghề chất lượng cao. 

Hiện trường có 7 nghề trọng điểm, trong đó có các nghề đạt chuẩn quốc tế gồm ô tô theo chuẩn Đức, công nghệ hàn theo chuẩn Đức, ứng dụng phần mềm theo chuẩn Úc cùng ngành xử lý nước thải - thoát nước đào tạo theo mô hình kép của Đức.

Ông Hưng nhìn nhận đào tạo nghề không thể tách rời doanh nghiệp bởi chỉ khi nhà trường và doanh nghiệp cùng tổ chức đào tạo thì mới bảo đảm người học vừa có kiến thức, kỹ năng, vừa có phẩm chất nghề nghiệp. 

Chẳng hạn, sinh viên của trường sau năm học đầu tiên sẽ được bố trí thực tập tại doanh nghiệp, trực tiếp tham gia vào quy trình sản xuất thực tế. Cơ sở vật chất trong trường cũng được sắp xếp theo hướng mô phỏng môi trường doanh nghiệp như các xưởng sơn, xưởng máy và dây chuyền sản xuất thực hành.

Hiện mỗi năm, trường đào tạo khoảng 800 học viên theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp để làm việc trong và ngoài nước, đặc biệt tại Đức, Hàn Quốc và Úc. 

Chương trình đào tạo được thiết kế theo mô đun kỹ năng, giúp người học có thể linh hoạt tích lũy năng lực nghề, trong đó phần học tại doanh nghiệp cũng được tính là một mô đun bắt buộc.

Trường cũng đang có khoảng 25 giảng viên từ doanh nghiệp tham gia trực tiếp giảng dạy. Ông Hưng kiến nghị cần có chính sách cởi mở và linh hoạt hơn để công nhận, bồi dưỡng sư phạm cho các giảng viên đến từ doanh nghiệp, cũng chính là lực lượng đang góp phần quan trọng trong việc kéo đào tạo nghề đến gần hơn với thực tiễn sản xuất.

Cần tiêu chí 'chất lượng cao', 'chuẩn quốc tế'

NGƯT.ThS Lâm Văn Quản - Chủ tịch Hội Giáo dục Nghề nghiệp TP.HCM - nhấn mạnh "chất lượng cao" không thể chỉ được hiểu qua cơ sở vật chất hay tỉ lệ việc làm, mà phải được đo bằng năng lực thực hành, khả năng thích ứng công nghệ và làm việc trong môi trường quốc tế.

Ông đề xuất nhà nước cần sớm ban hành bộ chuẩn chất lượng cao và triển khai mô hình phân tầng ba cấp độ - quốc gia, khu vực và quốc tế - nhằm tạo khung định hướng rõ ràng cho các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, đồng thời đảm bảo sự bình đẳng giữa trường công và trường tư trong công nhận chất lượng.

Với vai trò đầu tàu, TP.HCM được đề xuất thí điểm mô hình phân tầng chất lượng cao giai đoạn 2025-2030, trong đó phát triển 30 cơ sở giáo dục nghề nghiệp chất lượng cao, thiết lập Hội đồng kỹ năng nghề TP.HCM để gắn kết nhà trường - doanh nghiệp - cơ quan quản lý và hình thành các trung tâm đào tạo trong khu công nghiệp.

Ngoài ra hiện tại, TP.HCM cũng đặt mục tiêu đến năm 2030, 100% cơ sở giáo dục nghề nghiệp chuyển đổi số toàn diện, đào tạo 500 giảng viên đạt chứng chỉ nghề quốc tế, thu hút 50 chuyên gia nước ngoài giảng dạy, hướng đến mục tiêu đưa nguồn nhân lực kỹ thuật của TP.HCM tiệm cận chuẩn khu vực và toàn cầu.

TS Lê Đình Kha - Hiệu trưởng Trường cao đẳng Kỹ thuật Cao Thắng - cho rằng chất lượng cao được hình thành từ bốn yếu tố cốt lõi như người học, người dạy, chương trình đào tạo và hệ thống đánh giá sau tốt nghiệp, nơi năng lực thực hành của sinh viên được kiểm chứng ngay trong môi trường sản xuất.

Theo ông, giáo dục nghề trong kỷ nguyên mới phải chuyển đổi số, chuyển đổi xanh và liên tục cải tiến, đồng thời cần được trao quyền tự chủ mạnh hơn trong việc mở ngành đào tạo gắn với xu hướng mới như logistics hay nông nghiệp công nghệ cao, để thật sự trở thành lực lượng nền tảng cho các ngành công nghiệp của Việt Nam.

Theo TS Nguyễn Xuân Xanh, lịch sử cho thấy giáo dục nghề luôn gắn liền với tiến trình công nghiệp hóa. 

Ông dẫn chứng trong thập niên 1960 - 1970, Hàn Quốc đã thực hiện cuộc công nghiệp hóa "thần tốc" song hành cùng phát triển hệ thống đào tạo nghề, tạo nền tảng cho lực lượng lao động kỹ thuật trình độ cao.

Tương tự, ông cho rằng Việt Nam muốn công nghiệp hóa thành công thì phải phát triển mạnh giáo dục nghề, bởi hai yếu tố này không thể tách rời. 

"Khi công nghiệp phát triển, nhu cầu về tay nghề, kỹ năng và thực học sẽ trở thành động lực chính để nâng cao năng suất và sức cạnh tranh của quốc gia", ông nhấn mạnh.