'La bàn' để hiểu lời Phật dạy

Qua 16 bài kinh tiêu biểu, tác giả "Những tinh túy chọn lọc trong kinh tạng Nikaya" mang đến một chiếc "la bàn" tìm về lời dạy của Đức Phật, giữa kho tàng kinh điển đồ sộ.

45 năm hoằng pháp của Đức Phật và 25 thế kỷ trôi qua từ ngày Ngài nhập Niết bàn đã để lại kho tàng tri thức đồ sộ trải qua thiên biến văn hóa, xã hội của dòng chảy lịch sử. Khối lượng khổng lồ những kinh điển ghi chép lời dạy Đức Phật còn lại đến ngày hôm nay vừa là nguồn tài liệu nghiên cứu dồi dào, song cũng không khỏi khiến người học đạo có phần bối rối.

Ảnh minh họa: Pam Williams.

Vì sao Phật giáo không có một “kinh” duy nhất?

Siddhattha Gotama (Tất Đạt Đa Cù Đàm) sinh khoảng năm 480-400 TCN tại Kapilavatthu - vương quốc nhỏ thuộc vùng Đông Bắc Ấn Độ cổ đại, là con trai của quốc vương dòng họ Thích Ca. Dù lớn lên trong môi trường vương giả và được nuôi dạy để nối ngôi, sau khi chứng kiến thực tại về sinh, lão, bệnh và cái chết khi rời khỏi hoàng cung, ông quyết định từ bỏ địa vị thái tử để xuất gia tầm đạo.

Trong sáu năm tiếp theo, Siddhattha tìm đến các đạo sư nổi tiếng đương thời, tu tập các pháp thiền định và khổ hạnh cực đoan trong rừng. Tuy nhiên, ông nhận thấy các phương pháp này không mang lại trí tuệ rốt ráo về khổ đau và giải thoát.

Thay vào đó, Gotama chú ý đến những tư tưởng giá trị đang lưu truyền trong cộng đồng sa môn, như vai trò nhân quả trong suy nghĩ, lời nói và hành động (karma) của con người, ảnh hưởng tiêu cực của vô minh (avidya) về bản chất thực tại, viễn cảnh về sự tồn tại đau khổ không ngừng (saṃsāra) và khả năng giải thoát bản thân khỏi khổ cùng sự bất như ý của con người (mokṣa, nirvāṇa).

Gotama hướng đến thoát khỏi chủ nghĩa siêu nhiên mang tính suy đoán và hướng tới việc thiết lập hạnh phúc thực sự cho con người, ngay tại đây và ngay lúc này. Để đạt được điều đó thì phương pháp hành trì chính yếu là thiền, chứ không phải sùng mộ hay hiến tế. Siddhattha Gotama ngồi trong một khu rừng, dưới bóng bồ đề và nỗ lực hành thiền đến khi chứng đạo, đạt được tuệ giác sâu sắc về bản chất của thực tại, hiểu rõ khổ đau, nguyên nhân dẫn đến khổ đau, sự đoạn trừ khổ đau và con đường để đoạn trừ khổ đau (Tứ diệu đế). Từ thời điểm đó, ông được gọi là “Buddha”, tức người đã tỉnh thức.

Sau khi giác ngộ, ngài dành 45 năm còn lại của cuộc đời để du hóa khắp vùng Đông Ấn Độ, thuyết pháp, tranh luận và giáo hóa cho mọi tầng lớp trong xã hội, từ thợ mộc, thợ cắt tóc, nông dân, người chăn cừu, du sĩ khổ hạnh đến triết gia, hoàng tử và các vị vua. Quá trình giảng dạy gần nửa thế kỷ của Ngài tạo thành một kho tàng tri thức đồ sộ.

Sau khi Đức Phật nhập diệt, Phật giáo tiếp tục được truyền bá và phân chia thành nhiều trường phái, phát triển, mở rộng giáo lý và biến đổi văn hóa trong các cộng đồng qua dòng lịch sử. Kết quả của quá trình phân hóa kéo dài 25 thế kỷ này là sự đa dạng phức tạp của các truyền thống Phật giáo mà chúng ta thấy ngày nay trên các kệ sách và tại các trung tâm tu học.

Giáo lý Phật giáo trở thành một đại dương rộng lớn, với vô vàn kinh văn, trường phái và cách tiếp cận khác nhau. Không giống như các tôn giáo khởi nguồn từ Kinh Thánh hay Kinh Qur'an - vốn có một văn bản nền tảng thống nhất - Phật giáo không có “một cuốn sách” duy nhất chứa đựng trọn vẹn lời dạy của Đức Phật. Thay vào đó, kinh điển được truyền khẩu hàng thế kỷ, rồi mới được kết tập và biên soạn thành văn bản tại nhiều vùng văn hóa khác nhau như Ấn Độ, Sri Lanka, Trung Quốc và Tây Tạng.

Chính điều này đã khiến Phật giáo trở thành một tôn giáo đa dạng về kinh văn, ngôn ngữ và quan điểm thực hành. Không có một bộ “kinh thánh” duy nhất đại diện cho toàn bộ Phật giáo. Thay vào đó, có nhiều hệ thống kinh điển, mỗi hệ phản ánh một giai đoạn lịch sử, một ngữ cảnh văn hóa và một cách tiếp cận riêng.

Sách Những tinh túy chọn lọc trong kinh tạng Nikaya. Ảnh: O.P.

La bàn để học hiểu kinh điển lời Phật dạy

Lập luận rằng kinh Nikaya gần với lời Đức Phật dạy nhất, tác giả Glenn Wallis đã lựa chọn và bình giảng 16 bài kinh tiêu biểu, quan trọng nhất trong kinh tạng Nikaya thông qua ba bộ kinh điển Phật giáo: tạng Pāli, tạng Hán và tạng Tây Tạng. Cuốn sách Những tinh túy chọn lọc trong kinh tạng Nikaya bố cục gồm 6 phần: Hành trình đến với giáo lý đạo Phật; Thuật ngữ và ý nghĩa của Phật pháp; Đức Phật, độc giả và Kinh văn; Tiếp cận kinh điển; Kinh văn; Bình giảng.

16 bài kinh (Con chim ưng, Tiểu kinh Mālukya, Kinh Tam Minh, Bài giảng ở Kesamutta, Tất cả pháp, Bọt nước, Vô ngã tướng, Gánh nặng, Kinh Chuyển Pháp Luân, Kinh Gotama, Đến bờ bên kia, Niết bàn, Dấu hiệu của pháp hữu vi, Dấu hiệu của pháp vô vi, Kinh Quán niệm hơi thở, Thiết lập chánh niệm tỉnh giác) là 16 mệnh đề cốt lõi tạo ra lối đi xuyên qua khu rừng rậm chằng chịt các bản văn, giáo lý, sơ đồ, thuật ngữ chuyên môn và phương pháp thực hành. Qua đó cuốn sách không chỉ vạch ra cấu trúc cho khối lượng lớn tư liệu kinh điển, mà còn đưa ra một cơ sở để hiểu cốt lõi giáo lý của Ngài, từ đó chúng ta có thể tiếp tục đào sâu việc nghiên cứu và thực hành.

Tác giả hạn chế tham khảo các truyền thống chú giải của các tông phái Phật giáo lớn, dù chúng rất phong phú và hấp dẫn, nhằm tránh những diễn giải mang tính bè phái và tập trung vào chính các nguyên bản. Sau khi trình bày nguyên văn tư liệu gốc từ kinh điển, tác giả mới tiến hành phân tích trong phần Bình giảng.

Glenn Wallis xây dựng nội dung cuốn sách như một hành trình tâm linh, một cuộc hành hương tu tập trải qua các giai đoạn: (1) Giáo lý bắt đầu bằng việc yêu cầu bạn nhận biết và khám phá vị trí hiện tại của mình (Môi trường sống); (2) Bạn sẽ được giới thiệu những ý tưởng và góc nhìn có tác dụng làm mất phương hướng (Mất định hướng); (3) Tiếp theo, bạn sẽ được giới thiệu những ý tưởng và góc nhìn mới, chỉ cho bạn một hướng đi đúng đắn (Tái định hướng);

(4) Bạn sẽ được cung cấp bản thiết kế của một môi trường sống mới (Lộ trình). (5) Bạn sẽ được cung cấp thông tin chi tiết về đích đến cuối cùng của hành trình (Đích đến). Cuối cùng, bạn sẽ được bắt đầu cuộc hành trình rộng mở của mình, áp dụng những hiểu biết và phương pháp đã học vào thực tế (Lên đường).

Những tinh túy chọn lọc trong kinh tạng Nikaya thuộc khuôn khổ dự án Phật học Tinh hoa Thế giới, hợp tác dịch thuật các tác phẩm Phật học hàn lâm từ các đại học danh tiếng như Oxford, Cambridge, Harvard, Yale, Columbia… Cuốn sách là công trình nghiên cứu nghiêm cẩn, đồng thời cũng như chiếc la bàn thiết thực cho những ai muốn thực hành thiền quán và chánh niệm theo tinh thần nguyên thủy của Đức Phật.

Glenn Wallis là học giả Phật học và Ấn Độ học, tốt nghiệp Tiến sĩ chuyên ngành Sanskrit và Ấn Độ học tại Đại học Harvard. Hiện ông đảm nhiệm vị trí Phó giáo sư tại khoa Tôn giáo, Đại học Georgia, đồng thời giữ chức Giám đốc Trung tâm Thiền Ứng dụng thuộc Viện nghiên cứu sau đại học Won, gần Philadelphia. Ông là tác giả nhiều công trình nghiên cứu quan trọng, trong đó có cuốn Mediating the Power of Buddhas (Kết nối với uy lực chư Phật) và The Dhammapada: Verses on the Way (Kinh Pháp cú: Phẩm Đạo).