'Kỷ luật thế nào cho thích đáng'

Nơi các con từng và đang theo học đều có kỷ luật khắt khe. Một trường mang đậm giá trị Đông Á, theo đuổi chương trình giáo dục "toàn diện và đầy thử thách". Trường còn lại kết hợp giữa hệ giáo dục Việt Nam và phương Tây, mọi hành vi sai phạm của học sinh được phân loại, gắn liền với hình thức kỷ luật tương ứng. Tôi và chồng vài lần được nhà trường mời tới làm việc, phần nhiều với lý do "nhất quỷ nhì ma, thứ ba con chị".

Những buổi "làm việc" như vậy thường thành dịp tâm tình giữa phụ huynh và giáo viên. Tôi có thêm thông tin về cách thầy cô và bạn bè nhìn nhận cháu, bên cạnh lời phê trong sổ học bạ. Các thầy cô hiểu hơn về con tôi khi ở nhà. Đôi khi, những đánh giá không hoàn toàn đồng nhất. Nhưng dẫu thế nào, quan điểm của tôi khi trao đổi với nhà trường luôn nhất quán: xử lý thật nghiêm hành vi vô lễ với thầy cô hay gây tổn thương đến người khác; với những trò nghịch ngợm, lỗi tác phong hay nề nếp, cách xử lý có thể linh hoạt và mềm mỏng hơn. Nhưng mềm mỏng hay nghiêm khắc tới đâu, thì đứa trẻ vẫn ở trong bàn tay và tầm mắt của thầy cô ở trường và cha mẹ ở nhà.

Sự việc vừa xảy ra tại một trường THCS ở phường Định Công (Hà Nội) gây bức xúc dư luận, không chỉ vì hành vi quá khích với cô giáo của một học sinh nhỏ tuổi, mà còn bởi thái độ thờ ơ của cả tập thể lớp. Câu chuyện này cùng vài vụ đáng phẫn nộ khác diễn ra trước đó khiến nhiều người không khỏi trăn trở về môi trường sư phạm mà họ đang gửi gắm con em mình.

Thời tôi đi học, từ cấp I đến cấp III, các trường đều chung một hệ giá trị: Tiên học lễ, hậu học văn. Thầy và trò luôn có khoảng cách như giữa cha mẹ và con cái. Học sinh cá biệt cũng hiếm khi hỗn hào, chưa nói tới việc động chân động tay với thầy cô.

Theo khảo sát của OECD năm 2018, độ tuổi trung bình của giáo viên Việt Nam vào khoảng 39,4 tuổi, thấp hơn gần 5 tuổi so với mặt bằng chung của các nước phát triển. Tỷ lệ giáo viên trên 50 tuổi chỉ chiếm khoảng hơn 12%, trong khi ở châu Âu con số này vượt 34%. Trong môi trường học đường ngày càng cởi mở, sự trẻ trung của đội ngũ giáo viên mang lại lợi thế về sự gần gũi, năng động; mặt khác, cũng thu hẹp lại khoảng cách thế hệ thầy trò.

Chuyện ở Định Công xảy ra khi Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành Thông tư 19 về khen thưởng và kỷ luật học sinh (áp dụng từ 31/10), chính thức bãi bỏ tất cả hình thức kỷ luật truyền thống, kể cả đình chỉ học tập và đuổi học - những biện pháp đã tồn tại gần 40 năm.

Nhiều người lo lắng, vậy lấy gì để răn đe các em nếu xảy ra những sự việc tương tự. Nếu không đặt mình vào vị trí của một người mẹ, có lẽ tôi cũng sẽ thắc mắc: "Không đuổi học, vậy sẽ răn đe những học sinh bất tuân bằng cách nào?".

Nhưng tôi tin rằng, đây sẽ là một đổi mới quan trọng trong tư duy quản lý giáo dục.

Thực tế, tôi chưa bao giờ muốn con mình "đi đâu cả", ngay cả những lúc bực bội nhất. Tôi hiểu cảm giác nhiều cha mẹ nóng giận đuổi con ra khỏi nhà, rồi lại nơm nớp lo sợ nếu chẳng may điều tệ hại xảy ra. Tôi từng xem Sleepers (1996), bộ phim Mỹ về bốn cậu bé nghịch dại, vô tình gây chết người rồi bị đưa vào trại cải huấn, nơi các em phải chịu tra tấn và lạm dụng. Không phải nhờ tới phim, tôi luôn tin rằng, nhà trường và gia đình phải là nơi dạy dỗ trẻ tốt nhất, chứ không phải những bài học cay nghiệt của "trường đời".

Nhà trường đã và sẽ luôn là một xã hội thu nhỏ, nơi hội tụ nhiều thành phần, cá tính, hoàn cảnh khác nhau. Mục tiêu cuối cùng của giáo dục chắc chắn không phải là loại bỏ, mà là kiên trì, liên tục đồng hành cùng học sinh cho đến khi các em đủ tuổi chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi của mình.

Khi một đứa trẻ bị nhà trường khước từ, không gì đảm bảo em sẽ trở nên tốt hơn giữa gia đình mất phương hướng hoặc một cộng đồng lạnh lẽo. Nếu ngay cả nhà trường - với đầy đủ nguồn lực và trí tuệ - cũng buông tay trước một học sinh, đó không chỉ là thất bại của riêng một đứa trẻ, mà còn là sự bất lực của chính nền giáo dục. Thông tư 19 không chỉ là sự thay đổi kỹ thuật quản lý. Đó là một bước ngoặt trong tư duy giáo dục: coi trọng tính liên tục và nhân văn của quá trình giáo dục hơn là biện pháp răn đe tức thời.

Với cậu học sinh kia, rõ ràng em đã sai, sai quá rồi, nhưng cách người lớn ứng xử cũng quan trọng không kém vì dễ vô tình tạo thêm những cái sai khác. Những ngày qua, đoạn video về vụ việc lan truyền khắp nơi, đi cùng là sự phẫn nộ, tuy nhiên, ít ai tự hỏi việc công khai hình ảnh học sinh vị thành niên có đúng luật, và việc lan truyền bạo lực có thật sự giúp giảm bạo lực?

Một đứa trẻ mang vật nhọn đến trường cho thấy sự thiếu hiểu biết và bồng bột; dùng bạo lực với thầy cô - bạn bè là hành động mất kiểm soát nguy hiểm; che giấu sự việc hoặc thái độ thờ ơ sẽ đẩy mọi người vào rủi ro lớn hơn. Rõ ràng đang tồn tại khoảng trống trong cách ứng phó, xử lý của thầy cô và học sinh trước những tình huống phức tạp và mất an toàn nơi học đường. Nhưng trừng phạt có thể sẽ khiến đứa trẻ phạm lỗi thêm mất phương hướng, và cũng không bù đắp được tổn thất tinh thần của thầy cô. Giáo viên chẳng thể "hả hê" khi chứng kiến học trò mình phải "trả giá".

Mang lại niềm tin và hy vọng về những mái trường an toàn, nhân văn mới là bài học lớn đáng được thảo luận - vượt lên trên câu chuyện mà người lớn thường hỏi nhau khi một đứa trẻ phạm lỗi: kỷ luật thế nào cho "thích đáng".

Theo pháp luật, 18 tuổi là trưởng thành, nhưng trong mắt mẹ cha sẽ luôn có một đứa trẻ không bao giờ lớn. Khi người lớn đủ bao dung để dìu dắt con trẻ qua những lỗi lầm, vụng dại tuổi hoa niên, giúp con nhận thức và hướng thiện, chúng ta mới thật sự góp phần tạo nên một nền giáo dục mang đúng nghĩa "trồng người".

Cẩm Hà