Kiến tạo không gian phát triển - Bài 1: Siêu đô thị TPHCM trước cơ hội lịch sử

Tại kỳ họp Quốc hội lần này ( đợt 2 từ ngày 11/6), Quốc hội sẽ xem xét thông qua Đề án của Chính phủ về sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh. Việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, ngoài ý nghĩa tinh gọn tổ chức bộ máy còn là cơ hội để phân bổ lại nguồn lực, tăng tính liên kết và mở ra không gian phát triển mới.

Bí thư Thành ủy TPHCM Nguyễn Văn Nên khẳng định, việc sáp nhập 3 tỉnh Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu vào TPHCM không chỉ là thay đổi địa giới hành chính, mà là một cuộc cách mạng về tổ chức, tư duy, tầm nhìn, khát vọng, tạo cơ hội mới cho tương lai phát triển bền vững cho thành phố mới và cả nước.

Tầm cỡ quốc tế

Theo Đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025 vừa được Chính phủ phê duyệt, TPHCM mới (được sáp nhập từ TPHCM, Bà Rịa - Vũng Tàu, Bình Dương) sẽ trở thành địa phương có quy mô kinh tế nằm trong top 10 cả nước, với khoảng cách khá xa so với nhiều tỉnh, thành còn lại. Cụ thể, quy mô kinh tế, tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) của TPHCM mới là 2,71 triệu tỷ đồng, chiếm gần 24% trong tổng quy mô kinh tế hiện nay. Trong đó, TPHCM dẫn đầu cả nước với 1,78 triệu tỷ đồng, còn Bình Dương xếp thứ ba chỉ sau Hà Nội với 520.205 tỷ đồng và Bà Rịa - Vũng Tàu có quy mô 417.306 tỷ đồng. Nếu xét về thu ngân sách năm 2024, cả 3 tỉnh, thành trên sáp nhập sẽ đạt 681.935 tỷ đồng, đẫn đầu trong nhóm là TPHCM với thu ngân sách 507.420 tỷ đồng.

Tỉnh Bình Dương đứng đầu trong nhóm này về thu nhập bình quân theo đầu người với 107,6 triệu đồng/năm, tiếp đến là TPHCM với 81,5 triệu đồng/năm. Thu nhập bình quân đầu người của Bà Rịa - Vũng Tàu là 70,4 triệu đồng/năm.

Bộ máy của TPHCM mới sẽ chính thức đi vào hoạt động chậm nhất là ngày 15/9. Sau khi sắp xếp, TPHCM mới có 168 đơn vị hành chính cấp xã gồm 113 phường, 54 xã, 1 đặc khu. Chính quyền địa phương cấp xã mới sẽ hoàn thành sắp xếp tổ chức bộ máy và chính thức đi vào hoạt động chậm nhất là ngày 15/8.

Ông Hoàng Kim Hoài, Tổng giám đốc Phúc Điền Land cho rằng, điểm nổi bật sau sáp nhập là sự phát triển mạnh mẽ của hạ tầng công nghiệp và cảng biển. Cụ thể, TPHCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu sẽ tạo thành một mạng lưới khu công nghiệp rộng lớn với tổng diện tích lên tới 24.800 ha, bao gồm 61 khu công nghiệp và khu chế xuất. Các khu công nghiệp này chủ yếu tập trung vào các lĩnh vực công nghệ cao, sản xuất công nghiệp và logistics.

Ngoài ra, hạ tầng cảng biển cũng là yếu tố quan trọng giúp TPHCM mới vươn lên thành siêu đô thị quốc tế. Cảng Cái Mép - Thị Vải tại Bà Rịa - Vũng Tàu với khả năng xử lý 10,8 triệu TEU /năm (1TEU tương đương với 1 container 20 feet- PV) là cụm cảng nước sâu duy nhất tại Việt Nam có thể tiếp nhận tàu trọng tải lớn đi thẳng đến châu Âu và Bắc Mỹ. Cảng Tân Cảng - Cát Lái của TPHCM vẫn duy trì sản lượng hơn 5 triệu TEU/năm, đóng vai trò cửa ngõ xuất nhập khẩu lớn nhất khu vực phía Nam. Đặc biệt, siêu cảng Cần Giờ, với công suất thiết kế lên tới 16,9 triệu TEU/năm, sẽ nâng tổng năng lực thông quan hàng hóa toàn vùng lên đến 32,7 triệu TEU/năm, sánh ngang với nhiều siêu cảng hàng đầu châu Á.

Theo ông Hoài, một yếu tố then chốt trong việc tạo dựng siêu đô thị TPHCM là loạt dự án hạ tầng giao thông chiến lược, nhằm thúc đẩy liên kết giữa các địa phương và tăng trưởng kinh tế. Các dự án nổi bật của TPHCM hiện nay gồm nhà ga T3 sân bay Tân Sơn Nhất, các tuyến đường sắt đô thị trong TPHCM kết nối ra Bình Dương và sân bay Long Thành, các tuyến cao tốc nối TPHCM với Đồng Nai, Bình Dương, Long An, và các dự án mở rộng cao tốc TPHCM - Long Thành - Dầu Giây, TPHCM - Mộc Bài. Những dự án này không chỉ giúp giảm ùn tắc giao thông mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc vận chuyển hàng hóa và kết nối các khu vực công nghiệp.

Trong khi đó, Bình Dương đứng thứ hai cả nước về thu hút vốn FDI, với tổng vốn lũy kế gần 43 tỷ USD, tập trung vào các ngành công nghệ cao, sản xuất công nghiệp và phát triển khu đô thị. Những dự án nổi bật tại đây bao gồm tổ hợp sản xuất của Lego và các khu công nghiệp chuyên sâu về cơ khí, công nghệ thông tin. Còn Bà Rịa - Vũng Tàu với tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo, đang vươn lên thành trung tâm năng lượng mới của cả nước. Những dự án lớn như điện gió ngoài khơi, hóa dầu, khí hóa lỏng, và công nghiệp sinh học đang được đẩy mạnh, biến nơi đây thành mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng công nghiệp chiến lược của Việt Nam.

“Việc TPHCM sau sáp nhập trở thành siêu đô thị tầm cỡ quốc tế không chỉ nâng cao vị thế của thành phố trên bản đồ kinh tế thế giới mà còn tạo ra một nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của kinh tế Việt Nam”, ông Hoài nói.

Tương tự, ông Trần Khánh Quang, Tổng Giám đốc Công ty CP Đầu tư Bất động sản Việt An Hòa cho rằng, nếu sáp nhập Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu vào TPHCM thì TPHCM mới sẽ có sự phát triển vượt bậc, có thể so sánh với các đô thị lớn trên thế giới khi kết hợp được 3 yếu tố công nghiệp, dịch vụ và cảng biển. Cụ thể, Bình Dương trước nay đã được quy hoạch công nghiệp rất tốt, kết cấu cũng thuận lợi cho việc xây dựng các dự án. Bà Rịa - Vũng Tàu đang phát triển vượt bậc, nhất là cảng biển, hiện nay cảng Phú Mỹ được xem là cảng trọng yếu của khu vực phía Nam.

Phát triển đô thị vệ tinh

Bà Giang Huỳnh, Giám đốc bộ phận Nghiên cứu Savills TPHCM cho rằng, việc sáp nhập TPHCM, với Bà Rịa - Vũng Tàu và Bình Dương sẽ tạo ra một trung tâm kinh tế đô thị mới có sức cạnh tranh mạnh mẽ, phát huy tối đa các lợi thế tự nhiên, địa lý và cơ sở hạ tầng của ba địa phương. Vị trí liền kề và hệ thống giao thông kết nối đồng bộ giữa ba địa phương giúp việc quy hoạch không gian kinh tế, đô thị thuận lợi và hiệu quả hơn. Quỹ đất mở rộng, tạo điều kiện cho chiến lược giãn dân, phát triển đô thị vệ tinh và xây dựng các khu đô thị mới hiện đại. Bên cạnh đó, hạ tầng giao thông dự kiến được đồng bộ hóa, đặc biệt là hệ thống đường bộ, đường thủy và cảng biển, sẽ tăng cường khả năng liên kết vùng và nâng cao năng lực logistics.

Tuy nhiên, bà Giang Huỳnh cho rằng, để quá trình sáp nhập hành chính đạt hiệu quả bền vững và tối ưu hóa việc sử dụng quỹ đất đô thị, cần đồng bộ giải quyết bốn yếu tố chính. Thứ nhất, đơn giản hóa các thủ tục liên quan đến hành chính và đất đai . Thứ hai là quy hoạch tổng thể thông qua xây dựng quy hoạch thống nhất cho cả đất đai và cơ sở hạ tầng. Thứ ba là cơ chế tài chính đến từ việc thiết lập cơ chế giải ngân vốn đầu tư công hiệu quả cho hạ tầng. Cuối cùng là cần có một chiến lược phát triển chung rõ ràng.

Việc quy hoạch trên một diện tích đất lớn hơn sau sáp nhập sẽ tạo dư địa để đưa ra các quyết định quy hoạch mới, định hình hạ tầng và các khu dân cư trong tương lai. Điều này giúp giải quyết bài toán giãn dân, khơi thông nguồn cung nhà ở mới. “Tuy nhiên, các khu vực này cần đảm bảo khả năng tiếp cận tốt đến trung tâm thành phố để thu hút người dân có nhu cầu ở thực sự di dời. Đồng thời, cần có chiến lược phát triển cơ sở hạ tầng mới và thu hút nhà đầu tư vào các khu vực này”, bà Giang Huỳnh nói.

Hiện tại, kết nối hạ tầng giữa TPHCM với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu còn nhiều hạn chế. Mặc dù có các tuyến quốc lộ chính và cao tốc TPHCM - Long Thành - Dầu Giây, sắp tới là Biên Hoà- Vũng Tàu nhưng tình trạng ùn tắc vẫn diễn ra, đặc biệt tại các nút giao quan trọng như vòng xoay An Phú (TP. Thủ Đức) và có nguy cơ lan rộng ra các khu vực lân cận như Long Thành. Do đó, việc hoàn thiện đúng tiến độ các tuyến hạ tầng trọng điểm như Vành đai 3, các tuyến cao tốc TPHCM - Thủ Dầu Một - Chơn Thành, Biên Hoà- Vũng Tàu là rất quan trọng để giảm tải hạ tầng hiện hữu và khai thông các khu vực vùng ven đang chờ đợi hạ tầng để bứt phá. Ngoài ra, trong tương lai, cần có những quy hoạch hạ tầng mới, đặc biệt là các giải pháp kết nối hiệu quả hơn giữa TPHCM, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu cũng như các khu vực lân cận khác như Đồng Nai.