Kiểm tra giới tính ở SEA Games 33: Thách thức quá lớn cho Thái Lan

Tổng cục Thể dục thể thao Thái Lan (SAT) mới đây đã khiến làng thể thao khu vực phải ngỡ ngàng khi thông báo về việc xét nghiệm giới tính các VĐV tham dự SEA Games 33 diễn ra vào tháng 12 tại quốc gia này.

Thông tin này do ông Kongsak Yodmanee (tổng cục trưởng SAT) thông báo, có thể tạo ra một cột mốc lịch sử ở đấu trường thể thao cấp khu vực.

Quá khứ đầy tranh cãi

"Kiểm tra giới tính" từng là chiếc bóng phủ lên thể thao nữ suốt nửa thế kỷ. Từ những cuộc "soi xét" bằng mắt, cho tới xét nghiệm nhiễm sắc thể Barr hay PCR, rồi chuyển sang kiểm soát testosterone, các cơ quan quản lý làng thể thao đã phải không ngừng thay đổi những phương thức kiểm soát sự công bằng giới tính trong sân chơi dành cho phái yếu. Nhưng càng thay đổi, tranh cãi lại càng lớn.

Kiểm tra giới tính được Ủy ban Olympic quốc tế (IOC) chính thức áp dụng đại trà từ Olympic 1968, sau một loạt vụ việc gây ồn ào trước đó. Trước khi có xét nghiệm phân tử, nhiều giải còn dùng kiểm tra trực quan hoặc khám phụ khoa để "xác nhận nữ giới" - một phương thức vừa xâm phạm cá nhân vừa thiếu cơ sở khoa học.

Từ cuối thập niên 1960, các kỳ Olympic dùng xét nghiệm tế bào Barr nhằm phát hiện "yếu tố nam giới" có thể tồn tại bên trong một số VĐV nữ. Nhưng tính chính xác của các kết quả này sớm bị cộng đồng khoa học phản biện gay gắt. 

Cuối thập niên 1990, nhóm nghiên cứu do bác sĩ Louis J. Elsas (Mỹ) đứng đầu cho biết IOC đã kiểm tra đại trà các nữ VĐV từ năm 1968 đến 1998, đồng thời chỉ ra các nhược điểm y học và đạo đức của những biện pháp này.

Áp lực từ giới khoa học đẩy IOC đến bước ngoặt. Tháng 6-1999, Ủy ban Điều hành IOC bãi bỏ việc kiểm tra giới tính đại trà. Từ Olympic Sydney 2000, IOC chỉ kiểm tra giới tính khi "có nghi ngờ thực sự hợp lý".

Tranh cãi không dừng lại khi thể thao bước sang "kỷ nguyên testosterone" - hormone sinh dục nam dần dần trở thành một liều thuốc doping quen thuộc cho các VĐV nữ. Từ 2011, Liên đoàn Điền kinh thế giới (World Athletics) đưa ra khung "hyperandrogenism", ước lượng nồng độ testosterone ở một ngưỡng nhất định sẽ giúp các nữ VĐV chiếm lợi thế. 

Nhưng đến năm 2015, vụ tranh cãi xoay quanh VĐV Dutee Chand khiến Tòa Trọng tài thể thao (CAS) tạm đình chỉ quy định này, đồng thời yêu cầu bằng chứng vững chắc hơn về mối liên hệ giữa testosterone và thành tích.

Nói một cách dễ hiểu, có không ít VĐV vì cơ thể sinh học bất thường sở hữu lượng testosterone cao bất thường, vượt cả ngưỡng do World Athletics đưa ra. Nhưng họ không gian lận, không cố ý, và thậm chí chưa chắc đã sở hữu được lợi thế đáng kể từ điều này.

Chính vì tranh luận này, World Athletics liên tục phải thay đổi ngưỡng testosterone tối đa cho phép các nữ VĐV tranh tài.

Ngay cả IOC cũng không chắc

World Athletics quyết liệt với việc kiểm tra giới tính, còn IOC bối rối thấy rõ do họ phải quản lý quá nhiều môn thể thao khác nhau. 

Tháng 11-2021, IOC ban hành tài liệu "Framework on Fairness, Inclusion and Non-Discrimination on the Basis of Gender Identity and Sex Variations", chuyển sang cách tiếp cận dựa trên nhân quyền và khoa học theo từng môn. Khung này khẳng định IOC không yêu cầu kiểm tra giới tính đại trà, không áp đặt trần testosterone ở cấp Olympic, và giao cho các liên đoàn quốc tế tự xây dựng chính sách "có bằng chứng, tương xứng và tôn trọng nhân phẩm", kèm nguyên tắc không buộc VĐV can thiệp y tế không cần thiết.

Thái Lan sẽ xử lý ra sao?

Tranh cãi về giới tính một lần nữa nóng lên ở Olympic Paris 2024. Lần này boxing (quyền anh) trở thành tâm điểm khi hai nữ VĐV Imane Khelif và Lin Yu Ting được ra sân thi đấu, thậm chí giành HCV các hạng cân của họ, dù trước đó từng bị Hiệp hội Quyền anh quốc tế (IBA, một trong những tổ chức quyền anh chuyên nghiệp có uy tín) cấm thi đấu. Phía IBA cung cấp những tài liệu cho thấy hai võ sĩ này là nam giới, nhưng IOC bác bỏ, xác nhận cả hai vẫn là "nữ giới".

Chỉ một ví dụ của Khelif, Lin Yu Ting đã cho thấy sự phức tạp trong vấn đề kiểm tra giới tính ngày nay. Đây là một vấn đề với độ bao phủ quá lớn - từ nghi án gian lận giới tính, sử dụng doping (cụ thể là testosterone), cho đến cả những hội chứng phức tạp (điển hình như hội chứng Swyer) - khiến nữ giới "mang nhiều đặc điểm sinh học của nam giới".

Tạo hóa rõ ràng đã không đơn giản chỉ tạo nên con người dưới hai bản dạng giới cơ bản - nam và nữ. Có quá nhiều những trường hợp phức tạp về mặt sinh học, và tranh luận chung là một số trường hợp đặc biệt như vậy liệu có giành được lợi thế đáng kể khi thi đấu thể thao?

Hầu hết người hâm mộ chúng ta khi xem các cuộc đấu thể thao cho phái yếu đều mang tâm trạng bất mãn chung khi xuất hiện những VĐV "quá cường hãn". Việc kiểm tra giới tính nhìn chung vẫn nên có, nhưng sẽ là câu chuyện không bao giờ chấm dứt tranh cãi.

Vấn đề là nếu ngay cả cấp độ của IOC vẫn đang hoang mang vì chủ đề này, liệu Thái Lan sẽ đương đầu thế nào?

Trong phát biểu được đưa ra vào ngày 15-8, ông Yodmanee khẳng định sẽ tập trung việc kiểm tra giới tính vào các môn đối kháng và tập trung ở các môn võ, bóng chuyền, bóng đá... Nhưng Thái Lan sẽ phải xem xét bài học tại Olympic Paris, khi IOC và IBA mâu thuẫn ý kiến với nhau.

Hiện vẫn chưa rõ Thái Lan sẽ tính đến phương pháp kiểm tra giới tính gì ở SEA Games 33. Từ tháng 9 này, World Athletics một lần nữa tạo cuộc cách mạng cho làng thể thao đỉnh cao khi công bố quy định mới yêu cầu xét nghiệm gene SRY - gene xác định giới tính nam. 

Theo đó, bắt đầu từ ngày 1-9-2025, tất cả VĐV muốn thi đấu ở hạng mục nữ tại các giải quốc tế nằm trong hệ thống xếp hạng thế giới đều phải thực hiện một lần xét nghiệm trong đời tìm gene SRY qua lấy mẫu niêm mạc má hoặc máu khô. Nhưng cần nhiều thời gian để một phương pháp mới trở nên phổ biến.

Kiểm tra giới tính vì thế là cuộc tranh cãi giữa đạo đức và khoa học, bất đồng quan điểm giữa các quan chức thể thao và cảm xúc phi lý trí của người hâm mộ. Khi mà IOC cũng phải ngán ngẩm thì SEA Games lại xông vào chủ đề này.