Kiểm toán Nhà nước đề xuất sắp xếp quỹ tài chính ngoài ngân sách

Không ít quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do T.Ư quản lý đã bộc lộ hạn chế trong vận hành, hiệu quả sử dụng vốn chưa cao. Kiểm toán Nhà nước khuyến nghị sắp xếp lại đối với các quỹ này.

Nhiều quỹ có nguồn thu chủ yếu từ… lãi gửi ngân hàng

Theo Báo cáo số 609/BC-CP của Chính phủ về tình hình thực hiện kế hoạch tài chính năm 2024 và dự kiến kế hoạch tài chính năm 2025 của các quỹ tài chính ngoài ngân sách do T.Ư quản lý, hiện tại, có 22 quỹ do các bộ, cơ quan T.Ư quản lý.

Việc thực hiện nhiệm vụ của các quỹ đã góp phần nâng cao hiệu quả trong các công tác được giao. Tuy nhiên, theo Kiểm toán Nhà nước, kết quả kiểm toán việc quản lý, sử dụng các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách do T.Ư quản lý giai đoạn 2020 - 2023 cho thấy hoạt động của các quỹ này còn nhiều bất cập, hạn chế.

Hiện nay, các quy định pháp luật liên quan đến tổ chức và hoạt động của các quỹ được thiết kế theo 3 nhóm: quy định tại luật và nghị định, theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, theo quyết định của cơ quan T.Ư. Trên thực tế, các quỹ được tổ chức theo 4 phương thức chính: mô hình chuyên biệt, mô hình đơn vị sự nghiệp công lập, mô hình công ty TNHH một thành viên và các mô hình chưa được quy định cụ thể.

Hơn nữa, bộ máy quản lý giữa các quỹ cũng thiếu đồng bộ. Một số quỹ do cán bộ kiêm nhiệm của các bộ, ngành quản lý nên không phát sinh chi phí. Trong khi không ít quỹ khác xây dựng tổ chức riêng, gồm: hội đồng quản lý, ban kiểm soát và ban quản lý quỹ, dẫn đến tăng biên chế và chi phí...

Cạnh đó, mặc dù phần lớn các quỹ hoạt động theo mô hình và cơ chế quản lý tương đồng, song lại áp dụng các cơ chế lương thưởng khác nhau, thậm chí chưa tuân thủ đúng quy định hiện hành.

Một trong những bất cập lớn của hệ thống quỹ tài chính ngoài ngân sách hiện nay là sự trùng lặp về nhiệm vụ chi với ngân sách nhà nước và Ngân hàng Chính sách xã hội. Một số quỹ chưa tạo được nguồn thu từ chính hoạt động thực hiện nhiệm vụ và các nguồn khác như Quỹ Hỗ trợ phát triển hợp tác xã Việt Nam. Đáng lưu ý, nhiều quỹ có nguồn thu chủ yếu từ… lãi gửi ngân hàng như: Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam, Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, Quỹ Hỗ trợ việc làm ngoài nước…

Hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý quỹ

Từ những đánh giá về các quỹ tài chính ngoài ngân sách T.Ư được kiểm toán, Kiểm toán Nhà nước khuyến nghị, nghiên cứu cơ chế quản lý đối với các quỹ tài chính ngoài ngân sách do T.Ư quản lý, tổ chức theo hướng phân biệt giữa các quỹ công hoạt động theo điều lệ quỹ và các luật chuyên ngành (gồm các quỹ: Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm y tế, Bảo hiểm thất nghiệp, Tích lũy trả nợ) với các quỹ tài chính ngoài ngân sách còn lại có cơ chế quản lý phù hợp.

Nghiên cứu sắp xếp các quỹ tài chính ngoài ngân sách do T.Ư quản lý để đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực ngân sách nhà nước. Sắp xếp mô hình quản lý các quỹ theo hướng tinh gọn, hiệu quả. Tại một số quỹ có thể không nhất thiết tổ chức bộ máy riêng mà chỉ cần bộ, ngành xác định tiêu chuẩn, tiêu chí được hưởng ưu đãi từ quỹ và ủy thác các ngân hàng thương mại, ngân hàng chính sách cho doanh nghiệp vay và hưởng ưu đãi theo sứ mệnh của quỹ.

Nghiên cứu rà soát các quy định về chi lương đối với các quỹ tài chính ngoài ngân sách T.Ư để đảm bảo tính đồng bộ, công bằng so với các cơ quan khác thuộc bộ máy nhà nước và tương xứng với việc thực hiện nhiệm vụ được giao; thực hiện đánh giá hoạt động của các quỹ, tránh trường hợp quỹ chủ yếu dùng nguồn vốn để gửi ngân hàng nhưng vẫn được nhận thu nhập cao theo mức thu nhập đối với công ty TNHH một thành viên do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ.

Đối với thực hiện nhiệm vụ của các quỹ, nghiên cứu, rà soát sứ mệnh và mục tiêu hoạt động của các quỹ. Trên cơ sở đó, đề xuất các biện pháp và cơ chế phù hợp nhằm đảm bảo các quỹ hoạt động đúng chức năng, thực hiện đầy đủ sứ mệnh cũng như mục tiêu đã được xác định khi thành lập. Đồng thời, cần rà soát lại các nhiệm vụ của các quỹ để tránh trường hợp trùng lặp với các nhiệm vụ của ngân sách nhà nước.