Kiểm soát khí thải xe máy: “Chúng ta không cấm xe cũ tham gia giao thông"

(Dân trí) - “Chúng ta không cấm xe cũ tham gia giao thông - trừ các xe quá cũ nát không đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, mà yêu cầu tất cả các xe mô tô, xe gắn máy phải đáp ứng yêu cầu về khí thải”.

Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), nhấn mạnh như vậy khi trao đổi với phóng viên Dân trí xung quanh việc xây dựng Quy chuẩn khí thải ô tô, xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông và lộ trình áp dụng ở Việt Nam, đang thu hút sự quan tâm của dư luận.

Bắt đầu kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy từ 1/7/2027 tại Hà Nội, TPHCM?

Tại sao Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất thời điểm bắt đầu kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy từ 1/7/2027 đối với Hà Nội, TPHCM, từ ngày 1/7/2028 đối với các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương còn lại và từ ngày 1/7/2030 thực hiện kiểm định khí thải đối với tất cả các địa phương?

- Việc kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy là một nội dung hoàn toàn mới và thời gian bắt đầu triển khai kiểm định là một bài toán khó vì phải đáp ứng cùng lúc hai mục tiêu: kiểm soát ô nhiễm khí thải từ nguồn xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông và giảm thiểu tối đa tác động đến xã hội, đặc biệt là nhóm người yếu thế.

Ở góc độ cơ quan quản lý về lĩnh vực môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sau khi nghiên cứu kỹ càng đã đề xuất lộ trình kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy theo từng giai đoạn, bắt đầu từ các đô thị lớn rồi mở rộng dần.

Lý do của việc này, thứ nhất vì ưu tiên các đô thị lớn có tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng hơn so với các khu vực nông thôn. Việc triển khai sớm kiểm định khí thải tại Hà Nội, TPHCM từ ngày 1/7/2027 do ở đây có mật độ xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông đường bộ cao nhất cả nước, đang đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí có xu hướng gia tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân.

Thứ hai, việc kiểm định được thực hiện theo lộ trình từng bước nhằm tránh gây áp lực đồng loạt. Do đó, với các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương còn lại việc triển khai kiểm định khí thải từ ngày 1/7/2028 sẽ giúp giảm áp lực đồng loạt lên hệ thống kiểm định và tạo điều kiện cho các địa phương có thêm thời gian chuẩn bị, học hỏi kinh nghiệm từ 2 đô thị lớn nhất nước.

Thứ ba, các địa phương còn lại trên cả nước dự kiến sẽ bắt đầu triển khai từ ngày 1/7/2030 nhằm tránh gây ra tác động quá lớn đến đời sống người dân và đảm bảo được năng lực tổ chức thực hiện của từng địa phương.

Đối với các địa phương đã chuẩn bị được nguồn lực sẵn sàng, chúng tôi khuyến khích thực hiện kiểm định sớm hơn để việc kiểm soát khí thải xe mô tô, xe gắn máy được đồng bộ trên phạm vi toàn quốc.

Để đảm bảo có thời gian chuẩn bị về quy định cụ thể trong triển khai thực hiện, kỹ thuật và năng lực đáp ứng của từng địa phương sau khi lộ trình áp dụng Quy chuẩn khí thải được Thủ tướng Chính phủ ban hành, các tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương, doanh nghiệp và tổ chức liên quan cần có thời gian chuẩn bị để đảm bảo tính khả thi khi triển khai theo lộ trình. Thời gian chuẩn bị dự kiến cần khoảng 1,5-2 năm.

Trong thời gian đó, Bộ Xây dựng sẽ hoàn thiện các quy định về điều kiện hoạt động của các cơ sở/trạm/trung tâm kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy.

Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng các Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) về phương pháp đo khí thải.

Bộ Công Thương tăng cường năng lực cung ứng nhiên liệu phù hợp với các yêu cầu của Quy chuẩn khí thải mới.

Còn các doanh nghiệp cần đầu tư trang thiết bị, cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực và hoàn thiện các thủ tục để được cấp phép kiểm định khí thải.

Do việc kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy là một nội dung mới nên cũng cần thời gian để tuyên truyền phổ biến, nâng cao nhận thức người dân để đảm bảo có sự đồng thuận và tích cực tham gia việc kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy.

Từ nay tới thời điểm đó có kịp trang bị đầy đủ các điều kiện cần thiết cho kiểm định khí thải theo lộ trình không?

- Từ nay đến thời điểm triển khai theo lộ trình đề xuất, nếu có sự phối hợp đồng bộ và tích cực giữa các cơ quan Trung ương, địa phương và doanh nghiệp, thì hoàn toàn có thể kịp trang bị đầy đủ các điều kiện cần thiết cho việc kiểm định khí thải mô tô, xe gắn máy.

Như tôi đã chia sẻ sơ lược ở trên, các bộ ngành cần thực hiện các nhiệm vụ của mình. Ngoài ra, UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương phải ban hành các kế hoạch triển khai kiểm định khí thải phù hợp với điều kiện thực tế; đồng thời rà soát, hỗ trợ quy hoạch, bố trí mặt bằng, địa điểm phù hợp cho các đơn vị kiểm định, ưu tiên tại các khu vực có mật độ phương tiện cao.

Địa phương cũng phải tích cực tuyên truyền, vận động người dân và doanh nghiệp hiểu rõ mục tiêu, lợi ích của việc kiểm định khí thải, từ đó tạo sự đồng thuận trong quá trình triển khai.

Với 1,5-2 năm chuẩn bị cho các đô thị lớn và thời gian dài hơn cho các địa phương khác, các nhiệm vụ trên được triển khai quyết liệt và đúng tiến độ, thì tôi tin rằng hoàn toàn có thể kịp trang bị đầy đủ các điều kiện để thực hiện kiểm định khí thải theo đúng lộ trình.

Đã lường trước tâm lý người dân “nước đến chân mới nhảy”

Đại diện Cục Đăng kiểm Việt Nam (Bộ Xây dựng) lo ngại tâm lý chung của người dân là “nước đến chân mới nhảy” nên khi bắt đầu kiểm định khí thải chắc chắn sẽ tạo ra áp lực cực lớn. Các ông đã lường trước những vấn đề này như thế nào và làm sao để thực hiện trơn tru?

- Trong quá trình xây dựng lộ trình kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy, Cục Môi trường phối hợp với Cục Đăng kiểm Việt Nam đã lường trước tâm lý của người dân có thể chờ đến sát thời điểm triển khai mới tham gia kiểm định khí thải. Điều này dễ gây ra tình trạng quá tải cục bộ.

Để tránh tình huống đó, Cục Môi trường đã chuẩn bị sẵn phương án khi bắt đầu kiểm định khí thải. Đầu tiên, dự tính nhu cầu và phát triển hệ thống đơn vị kiểm định đã được tính toán, Cục Đăng kiểm Việt Nam sẽ cấp phép cho các cơ sở/trạm/trung tâm kiểm định khí thải đảm bảo số lượng các đơn vị kiểm định được phân bổ hợp lý trên từng địa bàn tỉnh, thành phố, đáp ứng đủ nhu cầu của người dân.

Trong tất cả các kịch bản, giải pháp được đưa ra thì vai trò của UBND các tỉnh, thành phố luôn là được coi là quan trọng nhất. Các địa phương có trách nhiệm xây dựng kế hoạch cụ thể để phối hợp với các đơn vị liên quan trong tổ chức, hướng dẫn, phân luồng và điều phối quá trình kiểm định tại địa phương. Khi có dấu hiệu ùn tắc hoặc quá tải sẽ có điều chỉnh kịp thời.

Cùng với đó, chúng tôi sẽ đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, triển khai các chiến dịch truyền thông sớm, sâu rộng để người dân nắm rõ về lộ trình, quyền lợi và trách nhiệm khi tham gia kiểm định khí thải. Khuyến khích người dân chủ động kiểm định từ sớm, tránh tình trạng dồn vào những thời điểm cuối cùng.

Trong giai đoạn đầu triển khai, bên cạnh việc xử lý nghiêm các trường hợp cố tình vi phạm, cũng cần tăng cường công tác kiểm tra, nhắc nhở, tạo điều kiện để người dân làm quen dần với quy định mới. Kết hợp giữa tuyên truyền và xử lý, để đảm bảo mục tiêu môi trường nhưng không gây xáo trộn quá lớn trong đời sống xã hội.

Mục tiêu chính của kiểm soát khí thải là loại bỏ dần những phương tiện cũ nát, không đạt chuẩn, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và cải thiện chất lượng không khí. Nhưng việc này cũng ảnh hưởng không nhỏ tới cuộc sống của người dân nghèo đang sử dụng phương tiện cũ nát ở các đô thị. Cơ quan soạn thảo có tính tới lộ trình, phương án hỗ trợ người dân chuyển đổi hoặc thay thế phương tiện?

- Không phải chỉ trong việc xây dựng dự thảo quyết định này mà trong tất cả quá trình xây dựng các luật, nghị định, thông tư, quyết định của Thủ tướng Chính  phủ có liên quan đến công tác bảo vệ môi trường nói chung và bảo vệ môi trường trong hoạt động giao thông vận tải nói riêng đều có bàn thảo, đề xuất, kiến nghị, giao nhiệm vụ cho các cơ quan có liên quan như Bộ Tài chính, Bộ Công Thương, Bộ Xây dựng, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng với Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam xây dựng các chính sách, phương án hỗ trợ, chuyển đổi đối với những đối tượng là người nghèo, yếu thế.

Làm sao kiểm soát xe cũ nát, không đạt chuẩn vào nội đô?

 Lộ trình cấm xe cũ nát, không đạt chuẩn khí thải vào nội đô các đô thị như Hà Nội, TPHCM, Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ sẽ thực hiện cụ thể như thế nào?

- Chúng ta không cấm xe cũ tham gia giao thông - trừ trường hợp là các xe quá cũ nát không đảm bảo yêu cầu về an toàn kỹ thuật theo quy định của phương tiện tham gia giao thông do Bộ GTVT trước đây, nay là Bộ Xây dựng, ban hành.

Quy định mới sẽ chỉ yêu cầu tất cả các xe mô tô, xe gắn máy phải đáp ứng yêu cầu về khí thải tương ứng khi tham gia giao thông phù hợp với quy định của từng địa phương, từng khu vực nhất định.

Cụ thể, theo phương án mà chúng tôi đề xuất, sẽ triển khai kiểm định khí thải trước với các xe mô tô, xe gắn máy tham gia giao thông tại 2 thành phố lớn nhất cả nước là Hà Nội và TPHCM từ 1/7/2027, sau đó 1 năm mới triển khai tiếp tại các tỉnh, thành phố trực thuộc còn lại như Đà Nẵng, Hải Phòng, Cần Thơ.

Ngoài chế tài xử phạt, làm sao để kiểm soát các ô tô, mô tô, xe gắn máy không đạt chuẩn lưu thông vào nội đô, trung tâm các thành phố lớn?

- Thứ nhất, cơ quan kiểm định sẽ có dấu hiệu nhận biết (tem) phương tiện tham gia giao thông đã được kiểm định khí thải và đạt mức nào.

Thứ hai, phải tăng cường mạnh mẽ công tác truyền thông, nâng cao ý thức trách nhiệm, nhận thức của từng người dân về việc thực hiện nghiêm túc quy định về kiểm soát khí thải phương tiện mình đang sử dụng. CSGT sẽ tổ chức nhắc nhở, hướng dẫn người tham gia giao thông thực hiện trong thời kỳ đầu triển khai quy định.

Thứ ba, chính quyền địa phương sẽ xây dựng các quy định riêng về khu vực, vùng phát thải thấp (LEZ) và tổ chức thực hiện quyết liệt.

Việc kiểm soát khí thải ô tô, mô tô, xe gắn máy có được đặt trong bối cảnh, chủ trương phát triển xe điện, xe Hybrid thân thiện với môi trường?

- Đây là quy định được xây dựng theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ, đồng thời cũng triển khai thực hiện Quyết định số 876/2022 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt Chương trình hành động về chuyển đổi năng lượng xanh, giảm phát thải khí carbon và khí mê-tan của ngành giao thông và thực hiện mục tiêu phát thải dòng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam.

Trong đó có các nội dung chuyển đổi việc sử dụng phương tiện giao thông (ô tô, xe mô tô, xe gắn máy) sử dụng nhiên liệu sạch, thân thiện môi trường, trong đó có xe điện, giảm và tiến tới không sử dụng phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch.

Sau khi quy chuẩn được ban hành, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ phối hợp với Bộ Xây dựng hướng dẫn tổ chức thực hiện lộ trình, kịp thời ghi nhận, xử lý hoặc báo cáo Thủ tướng Chính phủ xử lý ngay những vướng mắc có thể phát sinh để điều chỉnh cho phù hợp với thực tế.

Bộ Xây dựng ngay từ thời điểm này sẽ tổ chức các hoạt động triển khai xây dựng hệ thống, mạng lưới các trung tâm, trạm, cơ sở kiểm định khí thải xe mô tô, xe gắn máy theo quy định, đảm bảo tối đa năng lực kiểm định tại thời điểm bắt đầu thực hiện.

Xin cảm ơn ông.