Kiểm soát khí thải ô tô: Xe cũ 'thoát', xe mới lại siết?

Theo đề xuất của Bộ NN-MT, từ 1.1.2026, xe ô tô sản xuất sau 2017 sẽ áp dụng mức 3 về khí thải. Song nghịch lý ở chỗ xe sản xuất trước 1999 lại chỉ cần áp mức 1 - mức thấp nhất.

Theo dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải xe ô tô của Bộ NN-MT, việc kiểm soát khí thải sẽ ưu tiên áp dụng trước tại các khu vực có nguy cơ ô nhiễm không khí nghiêm trọng như Hà Nội và TP.HCM. Cụ thể, Bộ NN-MT đề xuất lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải ô tô tham gia giao thông như sau:

Đối với xe ô tô sản xuất trước năm 1999, áp dụng mức 1 từ ngày quyết định này có hiệu lực. Đối với xe ô tô sản xuất từ năm 1999, áp dụng mức 2 từ ngày quyết định này có hiệu lực.

Đối với xe ô tô sản xuất từ năm 2017, áp dụng mức 3 từ ngày 1.1.2026. Riêng với xe ô tô tham gia giao thông trên địa bàn TP.Hà Nội và TP.HCM sản xuất từ năm 2017, áp dụng mức 4 từ ngày 1.1.2027.

Đối với xe ô tô sản xuất từ năm 2022, áp dụng mức 4 từ ngày 1.1.2026 và mức 5 từ ngày 1.1.2030. Riêng với xe ô tô tham gia giao thông trên địa bàn TP.Hà Nội và TP.HCM sản xuất từ năm 2022, áp dụng mức 5 từ ngày 1.1.2028.

Ngoài ra, từ ngày 1.1.2030, xe ô tô tham gia giao thông trên địa bàn TP.Hà Nội và TP.HCM phải đáp ứng quy định về khí thải từ mức 2 trở lên. Với các xe không đáp ứng tiêu chuẩn khí thải này sẽ không được cấp giấy chứng nhận đăng kiểm khi đi kiểm định và không được lưu thông. 

Chủ phương tiện sẽ phải thực hiện việc kiểm tra, sửa chữa, bảo dưỡng để đảm bảo đáp ứng được mức quy định khí thải, để được kiểm định và lưu thông.

Tuy nhiên, nghịch lý ở chỗ nếu theo lộ trình này, xe ô tô cũ sản xuất trước năm 1999 lại chỉ phải áp dụng mức 1 - mức thấp nhất. Xe sản xuất sau năm 1999 cũng chỉ phải áp dụng mức 2. 

Vấn đề ở chỗ, các xe ô tô mới sản xuất từ năm 2017 trở lại đây lại phải áp dụng ngay mức 3 tiêu chuẩn khí thải từ tháng 1.2026. Thậm chí với xe ô tô lưu thông trên địa bàn Hà Nội và TP.HCM sản xuất sau năm 2017, bị áp dụng mức 4 từ tháng 1.2027. Tương tự, với ô tô sản xuất sau năm 2022, áp ngay mức 4 từ tháng 1.2026.

Theo ông Nguyễn Hoài Nam, Phó giám đốc Trung tâm thử nghiệm khí thải phương tiện giao thông cơ giới đường bộ (NETC), trong các văn bản góp ý dự thảo của Bộ NN-MT, Cục Đăng kiểm cũng đã đề nghị xem lại lộ trình này do lo ngại sẽ gây bất cập khi triển khai thực hiện.

Lý do xe cũ sản xuất trước và sau 1999 (đến 2017) chỉ phải áp dụng mức khí thải 1 và 2 là mức thấp nhất trong thang đo khí thải. Nhưng những xe mới sau 2017, nếu lộ trình dự thảo được thông qua sẽ phải áp mức 3 ngay đầu năm 2026, trong khi chỉ còn vài tháng để triển khai. 

"Ví dụ một chiếc ô tô sản xuất sau năm 2017 có tiêu chuẩn khí thải đang thấp hơn mức 3 một chút, tới đầu năm 2026 sẽ không được kiểm định thông qua và không được lưu thông. Tại sao những xe cũ đã lưu hành rất lâu, cách đây xấp xỉ 20 năm lại chấp nhận lưu thông với mức khí thải thấp, trong khi xe mới lại bị áp dụng mức cao. Dù thực tế, các xe cũ xả khói đen xì mới là nguồn phát thải lớn hơn", ông Nam cho hay.

Đại diện cơ quan đăng kiểm cho biết, điều này sẽ dẫn đến tình trạng những xe tiêu chuẩn thấp hơn vẫn được lưu hành bình thường, trong khi xe mới hơn, tiêu chuẩn tốt hơn lại bị cấm. Trong khi đó, mục tiêu của lộ trình kiểm soát khí thải xe ô tô nhằm hạn chế xe cũ, xe phát thải cao. 

Nên áp mức khí thải theo khu vực nội thành, ngoại thành

Theo Cục Đăng kiểm Việt Nam, cần xem xét, đánh giá tác động quy định của dự thảo, bởi tới thời điểm 1.1.2026 sẽ có một số lượng xe nhất định sản xuất từ năm 2017 sẽ không được lưu hành trên toàn quốc do không đáp ứng được mức 3. 

Tương tự, một số lượng xe sản xuất sau 2022 sẽ không được lưu hành trên toàn quốc do không đáp ứng được mức 4.

Ngoài ra, đến 1.1.2028 sẽ có một số lượng xe nhất định sản xuất từ năm 2022 trở đi sẽ không được lưu hành trên toàn quốc do không đáp ứng được mức 5. Trong khi các xe sản xuất trước đó vẫn được lưu hành do áp dụng khí thải thấp (mức 1, mức 2). Theo kết quả khảo sát, xe có mức phát thải thấp mức 1, mức 2 phát thải thực tế gấp nhiều lần so với xe có mức phát thải mức 4, mức 5.

Hệ quả có thể dẫn đến xu hướng người dân thích sử dụng xe đời cũ hơn, do chi phí để duy trì mức phát thải của xe đáp ứng được quy định đối với xe đời cũ thấp hơn so với xe đời mới. Chưa kể, rủi ro khi xe đời cũ không đáp ứng được yêu cầu về khí thải sẽ thấp hơn so với xe đời mới. 

Do đó, Cục Đăng kiểm Việt Nam đề xuất quy định theo hướng áp mức khí thải theo vùng và có lộ trình áp dụng theo thời gian. Cụ thể, với khu vực nội thành của các thành phố trực thuộc T.Ư, áp dụng mức 3 từ 1.1.2026, mức 4 từ 1.1.2028; mức 5 từ 1.1.2030. 

Khu vực ngoại thành của các thành phố trực thuộc T.Ư áp dụng mức 2 từ 1.1.2026; mức 3 từ ngày 1.1.2028 và mức 4 từ 1.1.2030.

Đồng thời, áp dụng mức 1 với xe có năm sản xuất trước năm 1999; mức 2 với xe có năm sản xuất từ năm 1999 trở về sau từ ngày quyết định có hiệu lực. Từ 1.1.2028, áp dụng mức 2.

Đặc biệt, đơn vị này cho rằng cần có thời gian để cơ quan quản lý xây dựng, bổ sung, sửa đổi các văn bản quy phạm pháp luật liên quan. Người dân có thời gian chuẩn bị sửa chữa, bảo dưỡng, chuyển đổi phương tiện cho phù hợp với lộ trình áp dụng mức khí thải ô tô lưu hành, đặc biệt tại các khu vực nội thành của các thành phố trực thuộc T.Ư...