Ngày 5/5, ThS.BS. Nguyễn Thị An, Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam, cho biết chính sách thuế thuốc lá hiện hành tại Việt Nam vẫn còn một số hạn chế, khiến việc kiểm soát tiêu dùng và giảm thiểu tác hại sức khỏe chưa đạt được hiệu quả mong muốn.
Hiện nay, tại Việt Nam, có hơn 40 thương hiệu thuốc lá nội địa có giá dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí còn rẻ hơn một hộp sữa 180ml. Việt Nam cũng nằm trong nhóm các quốc gia có giá thuốc lá thấp nhất khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.
"Hệ quả của mức giá rẻ này là thanh thiếu niên và người có thu nhập thấp dễ dàng tiếp cận thuốc lá hơn, dẫn đến gia tăng tỷ lệ hút thuốc và các bệnh liên quan", bà An nói.
Giá thuốc lá rẻ là do mức thuế hiện hành quá thấp, theo bà An. Năm 2020, tỷ lệ thuế thuốc lá tại Việt Nam tính trên giá bán lẻ thuốc lá chỉ chiếm 38,8% – thấp hơn nhiều so với mức trung bình của các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình (59%), thấp hơn đa số các nước ASEAN và chỉ bằng một nửa so với khuyến cáo của WHO (75%).
Cũng trong năm này, Việt Nam tiêu thụ 3,85 tỷ bao thuốc lá những chỉ thu được 0,76 tỷ USD tiền thuế. Trong khi Thái Lan tiêu thụ 1,68 tỷ bao, thu thuế 2,09 tỷ USD; còn Philippines tiêu thị 3,35 tỷ bao thu 2,65 tỷ USD tiền thuế.
"Lộ trình tăng thuế chậm, mức tăng không đủ lớn", bà An nói, dẫn chứng từ năm 2006 đến 2024, thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá chỉ tăng 20% trong 18 năm, tương đương 1,1%/năm – thấp hơn nhiều so với tốc độ tăng trưởng kinh tế 4-5% mỗi năm. Khoảng cách giữa các lần tăng thuế quá xa, khiến giá thuốc lá ngày càng rẻ đi so với thu nhập. Mức tăng này chưa đủ để ảnh hưởng đáng kể đến giá thuốc lá và tỷ lệ hút thuốc, không đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.
Tiến sĩ Nguyễn Khánh Phương, Viện trưởng Viện Chiến lược và chính sách y tế (Bộ Y tế), cho biết theo báo cáo nghiên cứu của Hội Kinh tế y tế năm 2022, chi phí y tế cho điều trị và mất sức lao động do bệnh tật và tử vong sớm liên quan đến sử dụng thuốc lá hàng năm ở Việt Nam ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng (khoảng 4,5 tỷ USD), tương đương 1,14% GDP.
"Kinh nghiệm thế giới cho thấy, thuế tiêu thụ đặc biệt là giải pháp can thiệp có hiệu quả cao và chi phí thấp trong kiểm soát các yếu tố hành vi nguy cơ", tiến sĩ Phương nói, thêm rằng với thuốc lá, thuế là biện pháp nhanh nhất và tiết kiệm chi phí nhất để giảm tiêu dùng, từ đó góp phần giảm đáng kể gánh nặng bệnh tật và tử vong sớm do các bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá.
Các chuyên gia đánh giá hành vi hút thuốc lá hiện tại sẽ tiếp tục để lại hậu quả nặng nề trong vòng 10–20 năm tới, khi những người hút thuốc bắt đầu chịu các tác động lâu dài lên sức khỏe. Nếu không có biện pháp mạnh mẽ để điều chỉnh, như tăng thuế và kiểm soát giá thuốc lá, hệ thống y tế và kinh tế của Việt Nam sẽ ngày càng chịu thêm áp lực.
Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đánh giá, chính sách giá và thuế là một trong những chính sách quan trọng nhất để kiểm soát tiêu dùng thuốc lá, chiếm tới 50% trong việc góp phần làm giảm tỷ lệ hút thuốc, đặc biệt là thanh thiếu niên. Theo WHO, tăng giá thuốc lá 10% giúp giảm tiêu dùng 5% ở các nước đang phát triển. Thanh thiếu niên và người nghèo phản ứng mạnh nhất với thay đổi giá, với mức giảm tiêu dùng đến 10%, đồng thời ngăn trẻ em và thanh thiếu niên bắt đầu hút thuốc.
Về mức thuế, để đảm bảo đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá theo Chiến lược quốc gia về phòng chống tác hại thuốc lá tới năm 2030 đã được Thủ tướng phê duyệt, Bộ Y tế và WHO khuyến nghị cần bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ hiện tại.
Phương án này sẽ giúp tăng tỷ trong thuế trên giá bán lẻ thuốc lá lên mức 65,3% vào năm 2030 - gần đạt mức khuyến nghị của WHO; giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam và nữ giới trưởng thành lần lượt xuống dưới 36% và 1% - đạt mục tiêu Chiến lược Quốc gia về Phòng chống tác hại thuốc lá đặt ra vào năm 2030; đồng thời tăng đáng kể nguồn thu thuế thuốc lá hàng năm cho ngân sách nhà nước.
Lê Nga
Tin liên quan
