'Khu tập thể' (kỳ 2): Thiên đường hàng thùng ở Kim Liên

Với thế hệ thanh niên 6x, 7x, quần bò, áo phông chắc chắn là một niềm ao ước âm thầm và mãnh liệt. Mặc quần bò, áo phông, nghe nhạc Boney-M, Modern Talking trở thành biểu tượng của dân chơi thời đó. Hầu như thanh niên nào cũng ao ước có một chiếc quần bò jeans, áo phông in chữ Tây.

Quần bò, áo phông thời bao cấp chủ yếu được buôn từ Thái Lan qua con đường Lào và Campuchia. Món hàng này cũng từng là một mặt hàng chủ lực xuất khẩu sang Liên Xô và Đông Âu. Ai cũng biết thời đó giá một chiếc quần bò bằng cả nửa tháng lương. Có một chuyện vui: "Hỏi: Vì sao lại có tên là quần bò? Trả lời: Vì nó trị giá bằng một con bò". Dân chơi sẵn sàng chi từ hai chỉ vàng đến bốn chỉ vàng để có được một chiếc quần bò Thái xịn. Có lẽ các bạn trẻ bây giờ không hình dung được quần bò đắt và được ngưỡng mộ như thế.

Quần bò, áo phông trở thành biểu tượng của phương Tây, cho sự phá cách và nổi loạn của giới trẻ. Cho đến nay, Bộ Nội vụ vẫn có quy định bằng văn bản yêu cầu cấm mặc quần bò, áo phông. (Quyết định ban hành quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động của Bộ Nội vụ số 758/QĐ-BNV ký ngày 23/6/2021).

Trong dân gian vẫn lưu truyền bài thơ theo lối Bút Tre, bài Nội quy công sở có đoạn mở đầu:

Nội quy cấm được mặc quần

Bò vào công sở một tuần trừ lương

Sếp trưởng thì đang rất cương

Quyết phải thực hiện chủ trương áo quần.

Tôi vẫn còn nhớ cảm giác vô cùng ngạc nhiên, ngỡ ngàng khi năm 1990 đến Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội, thấy thầy hiệu phó mặc quần bò đi làm. Vì cái quần bò của thầy hiệu phó, nên tôi vừa dắt xe ra khỏi bãi vừa há mồm nhìn mà quên không trả tiền, đưa vé. Chị trông xe phải hớt hải thất thanh chạy đuổi theo gọi lại.

Cũng ở Trường Mỹ thuật Yết Kiêu (tên thường gọi của Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội), sinh viên có mốt bò mài giấy than. Bây giờ các bạn trẻ có mốt bò mài, quần bò mới tinh nhưng đã bạc phếch, rách te tua. Thập niên 1980-1990 ở Hà Nội chưa có mốt này. Quần bò mài giấy than của dân mỹ thuật Yết Kiêu là thủ thuật dùng cho quần bò đã bạc màu. Các sinh viên mỹ thuật dùng giấy than chà lên quần, vì giấy than có màu xanh chàm như quần bò jeans (giấy than bây giờ vẫn còn dùng để sao hóa đơn).

Và như thế có cung tất có cầu. Quần bò, áo phông được bày bán ở các cửa hàng trên phố thời đổi mới là món hàng đắt đỏ mà bọn trẻ chỉ dám liếc nhìn một cách thèm thuồng. Nhưng ở những cửa hàng bán đồ sida Kim Liên, quần bò áo phông được bày bán la liệt, nhiều không kể xiết. Có lẽ rất nhiều thanh niên ở Hà Nội lúc đó đã xuống chợ sida Kim Liên để chọn mua cho mình những chiếc quần bò, áo phông ưng ý. Và cho đến nay, mặt hàng này vẫn tiếp tục được duy trì, nhưng nó không còn tạo nên một cơn sốt về thời trang trong thanh niên.

Ở giai đoạn tiếp theo, các loại hàng "xách tay" từ Liên Xô, Đông Đức, Tiệp Khắc, Ba Lan, Hungary như áo bay, áo na-tô, áo lông Đức được công nhân xuất khẩu đưa về Việt Nam không khiến cho hàng si giảm bớt sức nóng. Từ khu tập thể Kim Liên, các cửa hàng đồ Sida còn lan sang khu tập thể Khương Thượng, kết nối với phố thời trang may mặc Thái Hà, tạo nên một thế giới thời trang cho giới trẻ sành điệu.

Ít người biết rằng mấy dãy B1, B2, B3, B4 ở khu tập thể Kim Liên tập trung nhiều cán bộ công nhân viên của Tổng cục Đường sắt. Ông T, nhà ở B1 Kim Liên, cựu nhân viên Tổng cục Đường sắt, cho biết: tầng một nhà B1 là nơi "phát tích" những tiệm bán hàng sida, hàng thùng đầu tiên ở khu tập thể Kim Liên. Nhà B1 nằm ở góc đường Hoàng Tích Trí - Đào Duy Anh, giao thông thuận tiện, lại có vỉa hè (bên kia đường) thuận lợi cho khách để xe. Rất đông cư dân B1 là cán bộ, nhân viên Tổng cục Đường sắt. Nhiều người trong số họ là cán bộ/ nhân viên ga Hà Nội hoặc quản lý/ nhân viên làm việc trên các đoàn tàu Thống Nhất.

Dưới thời bao cấp, khi buôn bán "chợ đen" (tư thương) còn bị cấm hoặc kiểm soát gắt gao, thì những nhân viên đi tàu tuyến Bắc - Nam luôn có "điều kiện thuận lợi" để vận chuyển các mặt hàng lương thực, đồ cũ. Quần áo cũ chủ yếu nhập khẩu bằng đường biển, nhưng đường sắt mới là phương tiện giao thông vận chuyển chính để chuyển hàng an toàn về Hà Nội. Quần áo cũ không rõ nguồn gốc xuất xứ là mặt hàng bị đánh thuế cao, hạn chế nhập khẩu. Có thể những cán bộ đường sắt hiểu cách để tối ưu hóa quy trình vận chuyển an toàn về Hà Nội. Khu vực đường sắt chạy qua khu tập thể Kim Liên (từ cổng bệnh viện Bạch Mai tới hồ Ba Mẫu) là địa điểm "xuống hàng" thuận tiện nhất (và cũng "tẩu tán" nhanh nhất về các kho chứa đồ trong làng Kim Liên và khu tập thể Kim Liên) của nhân viên đường sắt (khi tàu chạy chậm để vào ga Hàng Cỏ).

Phạm Long - Trần Hậu Yên Thế

(Trích sách Khu tập thể - Tìm lại giấc mơ thiên đường)

Kỳ 1, Còn tiếp