Không còn vùng an toàn trong thị trường việc làm Trung Quốc

Cả giới trí thức và công nhân tại Trung Quốc đang chật vật thích nghi khi công việc ít đi, thu nhập giảm và triển vọng việc làm ngày càng thu hẹp.

Chứng kiến công ty của mình cắt giảm 30% nhân sự, ông Liang Wang - giám đốc văn hóa doanh nghiệp tại nhà máy hóa chất ở Đông Hoản, tỉnh Quảng Đông - vừa thở phào vì giữ được việc, vừa lo lắng về những đợt cắt giảm kế tiếp. Dù vẫn còn chỗ đứng, ông đã phải chấp nhận mức lương thấp hơn đáng kể.

“Nhà máy không có đủ đơn hàng. Chúng tôi cũng không làm gì khác được”, ông nói.

Từng tự hào vì có công việc ổn định tại doanh nghiệp có phòng nghiên cứu và nhà máy khắp các tỉnh, ông Liang, hiện ngoài 40 tuổi, cho biết trước đây thu nhập của ông đủ để nuôi hai con và trả góp mua nhà. Giờ thì không còn như vậy.

“Vấn đề là bây giờ tìm được việc có mức lương tương đương đã khó hơn rất nhiều so với hai năm trước”, ông nói với SCMP.

Một người điền đơn xin việc tại hội chợ việc làm ở Trùng Khánh, Trung Quốc hồi năm 2019. Ảnh minh họa: New York Times.

Ông Liang không phải trường hợp cá biệt.

Nỗi lo thất nghiệp đang lan rộng khắp các ngành nghề, độ tuổi và mức thu nhập tại Trung Quốc. Dù tỷ lệ thất nghiệp khu vực thành thị trong tháng 5 là 5%, vẫn dưới ngưỡng 5,5% mà chính phủ đề ra, nhưng con số này với nhóm tuổi từ 16 đến 24 lại ở mức 14,9% (không tính sinh viên đang đi học), cao hơn nhiều so với cùng kỳ năm ngoái.

Tuy vậy, những con số này chưa phản ánh hết thực tế tại nơi làm việc. Từ công nhân đứng máy tới các chuyên gia cấp cao, ai nấy đều cảm thấy bất an, hoặc mắc kẹt trong công việc thu nhập không đủ sống, hoặc bị buộc rời bỏ vị trí từng được xem là an toàn.

Nghề hot cũng bấp bênh

Ngay cả những người đã dành phần lớn cuộc đời trên đỉnh cao sự nghiệp cũng không tránh khỏi tác động, chẳng hạn như giới luật sư có thâm niên. Bà Janet Deng, luật sư thành viên tại văn phòng luật quy mô vừa ở Quảng Đông, cho biết số giờ làm tăng mạnh nhưng thu nhập mỗi vụ việc lại giảm so với hai năm trước.

“Khách hàng không còn sẵn sàng thuê dịch vụ pháp lý như trước. Nếu có, họ cũng trả rất ít”, người phụ nữ 46 tuổi chia sẻ.

Thời kỳ ngành luật cực thịnh, nhiều luật sư tham vọng thường mạnh tay đầu tư mạnh vào hình ảnh cá nhân để thu hút khách hàng cao cấp. “Việc sắm đồng hồ xa xỉ hay nâng đời xe sang để đánh bóng tên tuổi từng rất phổ biến. Giờ thì không còn ngân sách cho việc đó nữa”, bà nói.

Công nhân rời khỏi nhà máy Ford ở Trùng Khánh sau ca làm việc. Ảnh: New York Times.

Với sinh viên mới ra trường và luật sư trẻ, viễn cảnh còn u ám hơn: Ít vụ việc hơn, lương thấp hơn, và tương lai không rõ ràng.

“Trước kia, sinh viên tốt nghiệp các trường luật danh tiếng có thể dễ dàng vào làm ở doanh nghiệp lớn hoặc cơ quan nhà nước. Nay thì cạnh tranh khốc liệt, nhiều người chấp nhận vào làm ở văn phòng nhỏ với mức lương khởi điểm giảm từ 7.000 xuống 5.000 nhân dân tệ mỗi tháng”, bà Deng cho biết.

Theo bà Vương Đan - Giám đốc nhóm Trung Quốc tại Eurasia Group - đây là lần đầu tiên sau hơn 40 năm cải cách, lực lượng lao động Trung Quốc phải đối mặt với làn sóng hoài nghi như hiện nay.

“Trước kia, các cuộc khủng hoảng việc làm thường do những cú sốc nhất định như khủng hoảng tài chính toàn cầu gây ra. Lần này thì mang tính hệ thống, chu kỳ và chịu tác động thêm từ nhiều phía”, bà nói.

Từ nhà máy tới văn phòng

Tình hình trở nên đặc biệt nghiêm trọng tại các khu công nghiệp, nơi chịu tác động nặng nề từ tốc độ tăng trưởng chậm, chính sách nội địa siết chặt và bất ổn thương mại toàn cầu.

Riêng tại Quảng Đông, việc nhà máy và doanh nghiệp nhỏ đóng cửa liên tục xuất hiện trên báo chí trong những tuần gần đây. Niềm tin tiêu dùng giảm sút khiến vòng luẩn quẩn tiếp diễn: Đơn hàng ít đi, nhân sự bị cắt giảm, thu nhập giảm và lại dẫn đến sức mua yếu hơn.

Công ty Bao bì Aocai tại Phật Sơn - từng huy động được 100 triệu nhân dân tệ năm 2023 - đã đóng cửa vào tháng 6, sa thải hàng trăm nhân viên do chi phí tăng và xu hướng chung toàn ngành đi xuống.

Ngày 1/7, Celestica - công ty Canada chuyên thiết kế, sản xuất linh kiện cho các tập đoàn quốc tế như IBM và Cisco - cũng đóng nhà máy tại Đông Hoản sau hơn 20 năm hoạt động, với lý do "thay đổi thị trường và điều chỉnh chiến lược”.

“Thật sự rất khó khăn với cả chủ doanh nghiệp và người lao động”, ông Tan Jian - chủ một công ty cung cấp thiết bị chiếu sáng tại tỉnh này - chia sẻ. “Ai cũng có thể thấy mình trong những câu chuyện về công ty phá sản”.

Một hội chợ việc làm dành cho sinh viên tốt nghiệp năm 2025 của Đại học Hắc Long Giang tại Cáp Nhĩ Tân, Trung Quốc vào tháng 12/2024. Ảnh: Xinhua.

Chính công ty của ông cũng chịu ảnh hưởng. “Đơn hàng xuất khẩu giảm hẳn. Tin xấu nối tiếp nhau, cả ngành đều chịu áp lực”. Căng thẳng thương mại, đặc biệt với Mỹ, khiến các nhà xuất khẩu e ngại. Một quản lý sản xuất tại công ty cỡ vừa ở Nghĩa Ô cho biết: “Không ai dám tuyển thêm nhân viên khi nhu cầu toàn cầu bấp bênh, thuế quan có thể thay đổi bất cứ lúc nào”.

Trong khi đó, chính quyền trung ương đang đẩy mạnh nỗ lực cắt giảm cạnh tranh nội bộ và giảm năng lực dư thừa. Dù mục tiêu là cải thiện hiệu quả dài hạn, tác động trước mắt là nguy cơ mất việc tăng cao. Một số ngành như sản xuất kính năng lượng mặt trời và xi măng đang bị yêu cầu giảm sản lượng.

Bộ máy nhà nước cũng tung ra các biện pháp hỗ trợ: Trợ cấp 1.500 nhân dân tệ cho mỗi lao động thất nghiệp từ 16 đến 24 tuổi được tuyển chính thức và đóng đầy đủ bảo hiểm trong ít nhất ba tháng.

Chương trình “làm việc đổi phúc lợi” được cấp thêm 10 tỷ nhân dân tệ để tạo việc làm thông qua các dự án công. Trong ngành năng lượng mặt trời - vốn lao đao vì giá tụt dốc và dư cung - năm 2024 chứng kiến làn sóng sa thải quy mô lớn. Riêng Longi đã giảm gần 50% lao động trong một năm. Jinko Solar cắt giảm hơn 23.600 người, tương đương 41%.

Không chỉ người lao động chính thức chịu ảnh hưởng, lao động thời vụ và sinh viên mới ra trường cũng vật lộn sinh tồn.

Ông Zhang Liang - tài xế xe tải đường dài từ Hồ Bắc - sống trong cabin xe, ăn mì gói và chạy hàng xuyên tỉnh với mức thu nhập khoảng 9.000 nhân dân tệ/tháng. “Vài năm trước tôi còn mơ mua đồng hồ Casio. Giờ thì không dám nghĩ nữa, đồng nào cũng khó kiếm”, ông nói.

Ở các thành phố lớn, nhiều nhân viên văn phòng trẻ cũng đang hạ thấp kỳ vọng. Cô Li Yin - tốt nghiệp cách đây hai năm - từng muốn học cao học để tìm cơ hội tốt hơn, nay đã đổi ý. “Công việc hiện tại không phải làm nhiều ngoài giờ. Với người tốt nghiệp trường thường như tôi, thế là ổn rồi”.

Còn Mark Tang - nhân viên công ty Internet tại Bắc Kinh - cho biết không có ý định chuyển việc. “Tôi cũng sợ mất việc vì sẽ mất luôn thu nhập ổn định. Giờ ai cũng nói là khó xin việc, nên tôi nghĩ cứ ở yên là tốt nhất”, anh nói.