Khó kiểm soát chất lượng mỹ phẩm nhà làm bán online

"Lượng tiêu thụ lớn, lợi nhuận cao khiến mỹ phẩm trở thành mục tiêu của hàng giả, hàng nhái, trong khi nhiều người tiêu dùng vẫn chưa ý thức đầy đủ về nguy hại từ sản phẩm sản xuất trái quy định, chưa được cấp phép và không rõ nguồn gốc", Cục phó Quản lý Dược Tạ Mạnh Hùng nói tại hội thảo về quản lý chất lượng mỹ phẩm do Báo Tiền Phong tổ chức, ngày 25/8.

Những năm gần đây ngành mỹ phẩm Việt Nam tăng trưởng nhanh, quy mô thị trường đạt khoảng 2,4 tỷ USD vào năm 2024, với tốc độ tăng trưởng trung bình 10-15% mỗi năm. Thị trường tập trung chủ yếu ở các đô thị lớn nhưng đang dần mở rộng sang khu vực nông thôn, đồng bằng và miền núi.

Theo lãnh đạo Cục Quản lý Dược, sự phát triển này kéo theo sự sôi động của nhiều lĩnh vực như bán lẻ, sản xuất, quảng cáo, logistics, tạo việc làm cho hàng trăm nghìn lao động từ sản xuất, marketing đến chăm sóc sắc đẹp và thẩm mỹ. Tuy nhiên, nguồn cung vẫn phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu, trong nước mới dừng lại ở khâu gia công đơn giản. Trong bối cảnh đó, sự lan rộng của mỹ phẩm tự chế (handmade), mỹ phẩm nhà làm (homemade) càng làm gia tăng thách thức cho công tác quản lý chất lượng.

Thực tế, không ít cơ sở nhỏ lẻ chưa tuân thủ đúng nguyên tắc thực hành tốt trong sản xuất mỹ phẩm, chưa đáp ứng quy định về công bố sản phẩm, quảng cáo, ghi nhãn. Lực lượng chức năng tại nhiều địa phương thời gian qua liên tiếp phát hiện, xử lý các vụ làm giả, làm nhái mỹ phẩm cao cấp. Trong tháng cao điểm chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ (15/5-15/6/2025), nhiều vụ việc đã bị triệt phá.

Mỹ phẩm không rõ nguồn gốc tiềm ẩn nguy hại cho sức khỏe, nhưng nhiều người tiêu dùng chấp nhận mua vì tâm lý ham rẻ. "Chính tâm lý này đã vô tình tiếp tay cho vấn nạn mỹ phẩm giả lan tràn", ông Hùng nói.

Bà Lê Thị Hà, Trưởng Phòng Quản lý Hoạt động thương mại điện tử, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), cho biết thương mại điện tử ngày càng trở thành phương thức mua sắm phổ biến, trong đó mỹ phẩm là nhóm sản phẩm dẫn đầu về doanh thu và tần suất giao dịch.

Tuy nhiên, đi cùng là nhiều rủi ro như hàng giả, quảng cáo sai công dụng, lợi dụng livestream để bán sản phẩm kém chất lượng. Một nguyên nhân là trách nhiệm xác minh chủ yếu đặt lên người bán, trong khi sàn thương mại điện tử chưa kết nối dữ liệu với cơ quan quản lý, khiến hàng giả dễ lọt lưới.

Quy định hiện hành mới tập trung vào khâu sản xuất, chưa bao quát hoạt động kinh doanh mỹ phẩm trên môi trường số. Điều này tạo kẽ hở để người bán chỉnh sửa phiếu công bố, hợp thức hóa hàng giả, trong khi chế tài xử phạt chưa theo kịp các mô hình mới như livestream, tiếp thị liên kết hay bán xuyên biên giới. Ngoài ra, dữ liệu quản lý mỹ phẩm còn phân tán, thiếu liên thông giữa các cơ quan, trong khi mua bán qua mạng xã hội và xuyên biên giới ngày càng phổ biến nhưng chưa có cơ chế kiểm soát hiệu quả.

Theo bà Hà, cơ quan quản lý đang hoàn thiện hành lang pháp lý, siết trách nhiệm người bán và chủ sàn, áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, xây dựng cơ sở dữ liệu đồng bộ và sửa đổi Luật Thương mại điện tử theo hướng xác thực danh tính, tăng chế tài xử phạt.

Ông Nguyễn Tấn Phong, Giám đốc Trung tâm tư vấn pháp luật Hiệp Hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), cho rằng hậu kiểm là "tuyến phòng vệ cuối cùng" bảo vệ người tiêu dùng, nhưng hiện còn nhiều lỗ hổng: doanh nghiệp rút số công bố bất thường, thiếu nhân lực và chế tài xử phạt chưa đủ mạnh. Ông đề xuất sửa luật, tăng mức phạt, áp dụng truy xuất nguồn gốc và phối hợp liên ngành để kiểm soát tốt hơn.

Thực tế, tình trạng này đã ảnh hưởng rõ rệt đến sức khỏe cộng đồng. Năm 2024, hơn 80.000 người đến khám tại Bệnh viện Da liễu TPHCM, trong đó viêm da tiếp xúc dị ứng - phần lớn do mỹ phẩm kém chất lượng - đứng thứ ba trong các bệnh da liễu thường gặp. Bệnh nhân nhập viện vì biến chứng từ mỹ phẩm không rõ nguồn gốc đang gia tăng cả về số lượng lẫn mức độ nặng.

Cục phó Quản lý Dược Tạ Mạnh Hùng cho biết thời gian tới công tác quản lý sẽ tập trung vào việc tăng cường hậu kiểm, siết chế tài và xây dựng cơ sở dữ liệu truy xuất; đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp nghiên cứu phát triển, đầu tư công nghệ, xây dựng thương hiệu và mở rộng xuất khẩu mỹ phẩm Việt. Song song đó là nâng cao nhận thức người tiêu dùng thông qua truyền thông, hướng dẫn kiểm tra thông tin công bố, cũng như đẩy mạnh phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong nước và học hỏi kinh nghiệm quốc tế.

Bộ Y tế đang xây dựng Nghị định quy định về quản lý mỹ phẩm, trên cơ sở tuân thủ Hiệp định hòa hợp mỹ phẩm ASEAN, đồng thời tham khảo kinh nghiệm từ các quốc gia khác. Nghị định này sẽ cải cách, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tạo hành lang pháp lý thông thoáng cho doanh nghiệp hoạt động nhưng vẫn bảo đảm cơ chế kiểm soát chặt chẽ. Dự thảo sẽ được hoàn thiện và dự kiến trình Chính phủ trong tháng 9.

Lê Phương