Khi nắm đấm đi trước lý trí

Một cái tát hay một cú đấm chưa bao giờ giải quyết được mâu thuẫn, nó chỉ để lại thêm thương tích và hối hận. Trong xã hội văn minh, lời nói phải đi trước nắm đấm, lý trí phải thắng cơ bắp.

Mươi năm trước, ở xóm tôi từng xảy ra một trận ẩu đả mà đến nay nhớ lại vẫn thấy nực cười. Chỉ là một trận bóng đá giao hữu cuối tuần, vốn để người lớn trẻ nhỏ trong xóm cùng nhau giải trí. Thế nhưng vài pha va chạm trên sân đã biến thành cái cớ để hai bên hằm hằm, sừng sỏ. Chỉ sau vài câu chửi bới, cả đám lao vào đánh nhau. Người thì gãy răng, kẻ bầm mặt.

Công an xã phải đến lập biên bản, nhưng vì chưa đủ yếu tố cấu thành tội cố ý gây thương tích, sự việc chỉ dừng lại ở hòa giải.

Thế nhưng, từ một trận đá banh vui vẻ, cả xóm trở thành chiến trường đúng nghĩa, tình làng nghĩa xóm cũng bị sứt mẻ. Ký ức đó ám ảnh tôi nhiều năm và mỗi lần nghe tin tức về những vụ bạo lực ngoài xã hội, tôi lại nhớ về cái cảnh "tay nhanh hơn não" ấy.

Mới đây ở Cà Mau, một nam shipper chỉ vì giao một chiếc kính chiếu hậu mà phải nhập viện với gương mặt bê bết máu. Câu chuyện bắt đầu từ mâu thuẫn nhỏ: khách muốn kiểm hàng, shipper từ chối vì quy định công ty. Chỉ vài lời qua lại, ông khách đã bất ngờ vung tay, cú đấm trúng mũi khiến người thanh niên chảy máu. Người gây ra hành vi thì phải làm việc với cơ quan chức năng.

Ở một diễn biến khác, tại TP.HCM, dư luận chưa kịp nguôi ngoai thì lại bàng hoàng trước hình ảnh một bác sĩ mặc áo blouse trắng, lẽ ra phải là biểu tượng của nhân ái và cứu chữa, lại lao vào hành hung bệnh nhân ngay trong phòng khám nha khoa. Chỉ vì bất đồng quan điểm khi bệnh nhân phàn nàn chất lượng điều trị và đòi hoàn tiền, vị bác sĩ đã mất kiểm soát, dùng bạo lực thay cho lời giải thích.

Hai câu chuyện khác nhau, một ở miền Tây, một ở đô thị lớn, nhưng đều có chung một bản chất: sự hung hãn nổi lên nhanh hơn suy nghĩ. Khi bàn tay vung ra, lý trí đã biến mất. Và phía sau đó, là một xã hội ngày càng dễ tổn thương bởi những hành vi bạo lực bộc phát như vậy.

Vì sao bạo lực ngày nay dễ bùng phát?

Trước hết, không thể không nói đến sự tích tụ căng thẳng trong đời sống hiện đại. Con người phải chịu áp lực cơm áo, công việc, sự đua chen vật chất, những va chạm giao thông hằng ngày… Tất cả như một thùng xăng luôn chực chờ mồi lửa. Chỉ một cái nhìn thiếu thiện cảm, một lời nói chưa vừa ý cũng có thể trở thành giọt nước tràn ly.

Thứ hai, môi trường xã hội dường như chưa thật sự nghiêm khắc với bạo lực. Không ít clip đánh nhau được lan truyền ồ ạt, thu hút lượt xem khổng lồ, kèm theo bình luận cổ vũ kiểu "cho đáng đời", "thế mới sướng". Vô tình, những hành vi đáng lẽ bị lên án lại trở thành "trò giải trí", được một bộ phận coi như cách thể hiện bản lĩnh.

Thứ ba, giáo dục kỹ năng sống, đặc biệt là năng lực kiểm soát cảm xúc, vẫn còn là khoảng trống. Chúng ta dạy trẻ hàng trăm công thức toán, hàng nghìn từ vựng tiếng Anh nhưng lại ít khi dạy "công thức" để kìm nén cơn giận: hít thở sâu, đếm đến mười, rời khỏi tình huống. Vì thiếu kỹ năng tự điều chỉnh, nhiều thế hệ lớn lên với đầy kiến thức nhưng lại non kém năng lực quản trị cảm xúc, dễ trở thành "quả bom nổ chậm" khi gặp va chạm.

Cuối cùng, pháp luật dù nghiêm minh nhưng thực tế vẫn có những khoảng trống. Không ít vụ ẩu đả được xếp vào dạng "chưa đủ yếu tố cấu thành tội phạm" nên chỉ dừng ở hòa giải. Chính sự nửa vời này lại khiến nhiều người nhờn luật, nghĩ rằng "đánh nhau vài cái thì cùng lắm xin lỗi, bồi thường, có sao đâu".

Đáng lo nhất, bạo lực dần trở thành một phản xạ xã hội. Người ta quen phản ứng bằng cơ bắp hơn là lý trí, bằng chửi bới, đấm đá hơn là đối thoại, kiềm chế.

Cần giải pháp để ngăn vòng xoáy bạo lực

Trước hết, phải bắt đầu từ giáo dục cảm xúc. Ngay từ bậc tiểu học, học sinh cần được học kỹ năng giải quyết xung đột, biết lắng nghe, kiềm chế cơn giận. Trẻ phải hiểu rằng sự mạnh mẽ thật sự không nằm ở cơ bắp, mà ở khả năng làm chủ bản thân.

Tiếp theo, cơ quan pháp luật cần xử lý nghiêm minh, không thể để những vụ "chưa đủ cấu thành tội phạm" mãi trôi vào hòa giải. Pháp luật cần có chế tài rõ ràng, kể cả hành chính, để răn đe. Người gây bạo lực phải trả giá, dù chỉ là cú đấm "cho hả giận", để ai cũng thấy rằng xã hội này không thể dung túng cho sự hung hãn.

Song song đó, môi trường xã hội cũng cần thay đổi. Các nền tảng mạng xã hội nên hạn chế lan truyền clip đánh nhau như một thứ giải trí. Truyền thông và cộng đồng phải lên án triệt để, đồng thời lan tỏa nhiều hơn hình ảnh hòa giải văn minh, những câu chuyện kiềm chế cơn giận, xử lý mâu thuẫn bằng đối thoại.

Ở góc độ nghề nghiệp, ngành y tế, giáo dục và các ngành dịch vụ khác càng cần chú trọng đạo đức. Một bác sĩ, một giáo viên, một tài xế… đều là người đại diện cho hình ảnh xã hội. Mỗi hành vi hung hãn của họ không chỉ làm tổn thương cá nhân, mà còn làm tổn hại niềm tin cộng đồng.

Quan trọng nhất, mỗi người phải tự rèn cho mình thói quen "não nhanh hơn tay". Khi tức giận, hãy cho mình vài giây hít thở, hoặc bước ra khỏi tình huống. Nhiều bi kịch sẽ chẳng xảy ra nếu một trong hai bên chịu nhịn đi, chịu lùi lại. Sự nhẫn nhịn đôi khi là cứu cánh, là cách giữ thể diện và bình yên cho cả hai.

Một cái tát hay một cú đấm chưa bao giờ giải quyết được mâu thuẫn, nó chỉ để lại thêm thương tích và hối hận. Trong xã hội văn minh, lời nói phải đi trước nắm đấm, lý trí phải thắng cơ bắp.

Bạo lực không làm ai lớn lên, chỉ làm tất cả nhỏ lại. Và nếu không sớm học cách kìm nén, học cách giải quyết bằng lý trí, chúng ta sẽ mãi lặp lại vòng xoáy hung hãn ấy, để rồi sau mỗi cú ra tay, ai cũng trở thành kẻ thua cuộc.