Khi các startup thách thức kỳ lân quốc phòng Mỹ

Các startup (công ty khởi nghiệp) về công nghệ quốc phòng tại Thung lũng Silicon đang trở thành thế lực mới thách thức sự thống trị của những nhà thầu truyền thống.

Làn sóng startup công nghệ quốc phòng ở Thung lũng Silicon đang thu hút hàng tỉ USD đầu tư và định hình lại an ninh quốc gia Mỹ. Tờ Los Angeles Times hồi tháng 9 dẫn dữ liệu của nền tảng dữ liệu tài chính PitchBook cho biết trong năm nay, các thương vụ rót vốn mạo hiểm cho các công ty công nghệ quốc phòng tại khu vực Los Angeles, Long Beach và Santa Ana đã vượt mức 4 tỉ USD, hơn gấp đôi so với con số 1,8 tỉ USD của năm 2024.

Trong nhiều thập niên qua, giới đầu tư mạo hiểm, startup tại Thung lũng Silicon cự tuyệt sức hút từ ngành quốc phòng và các hợp đồng chính phủ đi kèm. Tuy nhiên, thái độ này đã thay đổi đáng chú ý chỉ trong vài năm khi xuất hiện lo ngại ngày càng lớn về xung đột tiềm tàng tại Thái Bình Dương, trong khi xung đột tại Ukraine đã làm đảo lộn tư duy quân sự truyền thống với việc việc sử dụng máy bay không người lái (UAV).

Những tay chơi mới

Sau vòng gọi vốn mới nhất, startup quốc phòng Anduril Industries hiện được định giá 30,5 tỉ USD, theo CNBC ngày 4.10. Đây được xem là một trong những nhà thầu quốc phòng mới nổi (neoprime) đang thách thức sự thống trị của 5 nhà thầu quốc phòng truyền thống gồm Lockheed Martin, Northrop Grumman, Boeing, General Dynamics và RTX (trước đây là Raytheon), còn được gọi là nhóm Big Five. Anduril, công ty trụ sở tại Costa Mesa (bang California) nổi tiếng với các dòng UAV, tên lửa hành trình Barracuda và các hệ thống tự hành khác.

JPMorgan ước tính vốn đầu tư mạo hiểm cho các startup công nghệ quốc phòng của Mỹ đã đạt 38 tỉ USD trong nửa đầu năm 2025 và có thể vượt mức kỷ lục được thiết lập hồi năm 2021 nếu đà này duy trì đến cuối năm.

"Giờ đây, lượng vốn đổ vào cái mà chúng tôi gọi là 'neoprime' nhiều hơn bao giờ hết. Dù vẫn chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng ngân sách quốc phòng, nhưng xu hướng đang rất tích cực", ông Jameson Darby, đồng sáng lập và Giám đốc mảng tự động hóa của MilVet Angels (MVA) - một nhóm đầu tư liên kết, nói với CNBC.

Theo ông Darby - cũng là thành viên sáng lập Đơn vị Đổi mới quốc phòng thuộc Bộ Quốc phòng Mỹ, các startup công nghệ quốc phòng khác như SpaceX hay Palantir Technologies cũng đang thách thức những "ông lớn" truyền thống.

Lợi thế và bất lợi

Khác với các nhà thầu truyền thống, những startup này được đánh giá nhanh nhạy hơn, tinh gọn hơn và lấy phần mềm làm trung tâm. Nhiều công ty trong số họ đang phát triển những vũ khí, công nghệ có thể giúp thu hẹp khoảng trống công nghệ then chốt mang ý nghĩa sống còn đối với an ninh quốc gia, theo bà Ernestine Fu Mak, đồng sáng lập MVA và là nhà sáng lập quỹ đầu tư mạo hiểm Brave Capital.

Nhiều startup quốc phòng như Anduril, Saronic Technologies (hãng đóng tàu tự hành) đang chi tổng cộng 4 tỉ USD vào việc xây dựng nhà máy, mở rộng sản xuất, đặt cược vào cuộc tái công nghiệp hóa ngành quốc phòng của Mỹ.

Bất lợi của các startup quốc phòng là thiếu thành tựu, nên khó có thể tiếp cận quy trình mua sắm của chính phủ, vốn ưu tiên độ tin cậy, theo Bloomberg. Theo báo cáo hồi tháng 7 của Nhóm quốc phòng Thung lũng Silicon (SVDG) - tổ chức phi lợi nhuận giúp các startup tiếp cận vốn và hợp đồng chính phủ, Bộ Quốc phòng Mỹ đã tăng gấp đôi mức chi hằng năm cho các startup trong năm 2024 nhưng nhóm công ty này chỉ chiếm chưa đầy 1% tổng ngân sách. Nhóm Big Five vẫn nắm phần lớn "miếng bánh" nhờ mối quan hệ sâu sắc với Washington, có chuỗi cung ứng đa dạng và cơ sở sản xuất quy mô lớn.

Do đó, việc xây dựng cơ sở sản xuất là canh bạc đối với các nhà đầu tư mạo hiểm bởi không có gì đảm bảo họ sẽ giành được những hợp đồng từ các đối thủ truyền thống. Dù vậy, một số người cho rằng đây là câu chuyện "con gà và quả trứng" và họ sẵn sàng chấp nhận rủi ro.

Mach Industries, startup 3 tuổi chuyên sản xuất UAV và tên lửa của một sinh viên Viện Công nghệ Massachusetts bỏ học nửa chừng, đã nhận được 185 triệu USD vốn đầu tư mạo hiểm và năm ngoái chuyển trụ sở từ Texas sang California để mở nhà máy nhằm thu hút nhân tài trong lĩnh vực không gian và quốc phòng. Nhiều startup công nghệ quốc phòng tại khu vực như Impulse Space, Chaos Industries hay Apex Space cũng đã gọi được hàng trăm triệu USD vốn trong năm nay.

"Chiến trường đang thay đổi"

Khi bức tranh chiến tranh toàn cầu biến chuyển trong nhiều thập niên qua, Bộ Quốc phòng Mỹ đã xác định một loạt công nghệ mang tính trọng yếu đối với an ninh quốc gia, bao gồm bội siêu thanh, năng lượng bền vững, công nghệ không gian, cảm biến tích hợp và an ninh mạng.

Theo ông Darby, từ sau vụ tấn công khủng bố ngày 11.9.2001 tại Mỹ, gần như toàn bộ Bộ Quốc phòng Mỹ tập trung vào cuộc chiến chống khủng bố toàn cầu. Từ đó, quân đội Mỹ chủ yếu chống lại các nhóm nổi dậy, du kích, chiến tranh phi đối xứng, với những đối thủ phần lớn sử dụng công nghệ tương đối thấp.

Tuy nhiên, chiến tranh ngày nay tập trung nhiều hơn vào "cạnh tranh giữa các cường quốc". "Trọng tâm hiện nay là răn đe và cạnh tranh với các đối thủ trong những cuộc xung đột công nghệ cao, đa miền. Chiến trường đang thay đổi và cần những công nghệ mới. Chiến tranh không còn giới hạn ở đất liền, trên biển hay trên không. Giờ đây, không gian mạng và không gian vũ trụ cũng trở thành những chiến trường có tranh chấp", bà Mak nói.

Mặt khác, ngày nay, nhiều "neoprime" ở Thung lũng Silicon không chỉ phát triển vũ khí, mà còn cả các công nghệ lưỡng dụng, có thể được ứng dụng trong thương mại lẫn trong quân sự.

"Những công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa có ứng dụng thương mại rất rộng và hiển nhiên cũng là nhân tố nhân bội sức mạnh trong môi trường quân sự. Bộ Quốc phòng đang nhanh chóng đánh giá và áp dụng các công nghệ lưỡng dụng này. Họ đang gửi đi tín hiệu đến giới đầu tư và ngành công nghiệp quốc phòng rằng chính phủ Mỹ cần những công nghệ đó", ông Darby nói.