Khi AI tiếp tay và trở thành kẻ 'bạo lực học đường' kiểu mới

Toàn cầu đang đau đầu trước những mối nguy từ trí tuệ nhân tạo (AI), gần đây nhất là việc công cụ này đã góp phần tạo nên các hình thức bạo lực học đường mới.

Phát biểu trước báo giới Úc hồi giữa tháng 10, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Úc Jason Clare cho biết giờ đây trí tuệ nhân tạo (AI) đang "thúc đẩy nạn bắt nạt lên một cấp độ mới". "Các chatbot AI (công cụ có thể giao tiếp với người dùng - PV) đang bắt nạt trẻ em chứ không chỉ các em bắt nạt nhau. Chúng làm nhục, nói các em là kẻ thất bại và thậm chí bảo các em hãy tự kết liễu đời mình", tờ SBS Australia dẫn lại lời ông Clare.

TRẺ BỊ AI BẮT NẠT

Lo ngại của "tư lệnh" ngành giáo dục Úc là có cơ sở, bởi đúng một năm trước, ở tiểu bang California (Mỹ), phụ huynh của cậu bé 16 tuổi Adam Raine đã khởi kiện Công ty OpenAI với cáo buộc sản phẩm ChatGPT của đơn vị này đã xúi giục con họ tự tử. Và trước đó, vào tháng 9, trong phiên điều trần tại Thượng viện Mỹ, một số phụ huynh có con tự tử cũng cho biết con họ đã nghe theo lời của AI trước khi làm điều dại dột.

Bắt nạt bằng AI (AI bullying) cũng đã trở thành một khái niệm đang được các nhà giáo dục trên toàn cầu chú ý. Đây là hành vi dùng các công cụ hoặc hệ thống AI để quấy rối, đe dọa, làm nhục, thao túng... người khác qua mạng internet hoặc các phương tiện kỹ thuật số, theo tổ chức The Digital Resistance (Anh).

Đó là lý do Úc đang quyết liệt phòng tránh vấn đề này, với động thái mới nhất là đầu tư 10 triệu AUD cho kế hoạch phòng chống bạo lực học đường. Khoản kinh phí này được dùng để triển khai một chiến dịch nâng cao nhận thức toàn quốc, đồng thời phát triển các tài nguyên mới dành cho giáo viên (GV), học sinh (HS) và phụ huynh. Các trường cũng phải phản hồi mọi khiếu nại hoặc vụ việc bắt nạt trong vòng 48 giờ kể từ khi tiếp nhận, theo kế hoạch.

Trong khi đó tại Mỹ, vấn đề đang nổi cộm là việc HS dùng AI để tạo ra hình ảnh hoặc video giả mạo (deepfake) để bắt nạt GV hay bạn học. Theo một khảo sát do tổ chức RAND (Mỹ) thực hiện vào tháng 10.2024, 13% hiệu trưởng các trường phổ thông ở Mỹ cho biết đơn vị của họ xảy ra nhiều vụ bắt nạt liên quan đến deepfake do AI tạo ra trong hai năm học 2023-2024 và 2024-2025.

Nếu xét riêng từng cấp học, các vụ việc nêu trên xuất hiện phổ biến hơn ở các trường THCS và THPT với tỷ lệ hiệu trưởng báo cáo là 22% và 20%. Trong khi đó, chỉ có 8% hiệu trưởng trường tiểu học ghi nhận điều tương tự.

Để xử lý, 79% các trường có ghi nhận bắt nạt bằng deepfake cho biết đã áp dụng biện pháp kỷ luật với những HS liên quan, và 66% báo cáo vụ việc cho cơ quan thực thi pháp luật tại địa phương. Gần một nửa trong số đó (47%) tổ chức các chương trình giáo dục - đào tạo cho GV, HS nhận biết deepfake và dùng AI có trách nhiệm, trong khi chỉ 23% cập nhật lại nội quy trường học để bổ sung những quy định mới liên quan tới AI.

Nhiều mối nguy khác từ AI là khả năng bị lạm dụng để lan truyền tin giả hay tin sai sự thật, thậm chí tống tiền tình dục (sextortion), theo chuyên gia Will Gardner, Giám đốc điều hành Childnet International (Anh) kiêm Giám đốc Trung tâm internet an toàn Anh.

Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF) trong một báo cáo công bố hồi tháng 9.2024 lưu ý rằng với sự phát triển của các công cụ AI tạo sinh, bắt nạt trực tuyến được dự báo sẽ tiếp tục tăng cao cả về số lượng lẫn hệ quả. Hiện tượng bắt nạt thể chất giữa trẻ em và thanh thiếu niên cũng được dự báo sẽ trở nên nghiêm trọng hơn, khi bắt nạt trên mạng không chỉ ảnh hưởng trong môi trường trực tuyến mà còn lan sang đời thực.

GIẢI PHÁP TRẤN ÁP BẠO LỰC HỌC ĐƯỜNG

Để phòng ngừa bạo lực học đường, Bộ Giáo dục Hàn Quốc cho biết đang xây dựng "hệ thống cân nhắc hàn gắn mối quan hệ", theo tờ The Korea Herald. Hệ thống này cho phép các nhóm chuyên gia đứng ra hòa giải những vụ việc mâu thuẫn nhỏ, đặc biệt giữa HS lớp 1 và lớp 2, trước khi các vụ việc này phải đưa ra hội đồng kỷ luật chính thức.

Còn tại Trung Quốc, Bộ Giáo dục nước này năm 2024 đã ban hành thông báo quy định cụ thể các yêu cầu trong công tác phòng ngừa và xử lý bắt nạt, bạo lực học đường tại trường phổ thông. Trong đó, Bộ yêu cầu các trường phải công bố đường dây nóng, email để tiếp nhận thông tin, gắn camera giám sát các góc kín đồng thời thành lập ủy ban quản lý bạo lực học đường để nhận diện hành vi bắt nạt và xử lý đúng quy định pháp luật...

Ngoài ra, nhiều bộ, ngành ở Trung Quốc cũng thực hiện các biện pháp nhằm giải quyết vấn đề tội phạm vị thành niên. Đơn cử, cơ quan lập pháp tối cao của Trung Quốc vào năm 2024 cam kết tăng cường kỷ luật với trẻ vị thành niên tham gia bắt nạt. HS vi phạm nghiêm trọng sẽ bị gửi tới các cơ sở giáo dục chuyên biệt, chịu các hình phạt hành chính, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự, theo tờ Global Times.

Tại Singapore, mỗi khi có vụ việc bạo lực học đường xảy ra, Bộ Giáo dục nước này sẽ phối hợp với trường học xử lý. Nguyên tắc hàng đầu là giải quyết một cách tế nhị để tạo không gian và sự riêng tư, giúp các em HS liên quan có thể học hỏi từ sai lầm và trưởng thành sau trải nghiệm này. Nhưng nếu vụ việc đã bị công khai trên mạng và thông tin "bị bóp méo quá mức", Bộ Giáo dục Singapore có thể phải công bố sự thật để cung cấp cái nhìn đa chiều.

Tại châu Âu, Trung tâm internet an toàn Anh cùng những trung tâm ở các nước khác dệt nên mạng lưới bảo vệ an toàn cho HS, cung cấp đường dây nóng để HS báo cáo các hành vi bắt nạt trực tuyến, tống tiền tình dục... Mạng lưới này, kết hợp với Bộ công cụ châu Âu về hòa nhập và an toàn, bình yên học đường; Đạo luật Dịch vụ kỹ thuật số châu Âu... cũng là "bức tường chắn" giúp đối phó với mối nguy khôn lường từ AI.

Cũng ở châu Âu, nhiều trường áp dụng biện pháp can thiệp sớm, nhấn mạnh nguyên tắc phi bạo lực ngay từ tuổi nhỏ. Chẳng hạn, một trường ở Sansomendi (Tây Ban Nha) sáng tạo ra mô hình "câu lạc bộ dũng cảm" nhằm lan tỏa tinh thần "nói không với bạo lực trong toàn trường". Còn một trường khác cũng ở Tây Ban Nha đã giảm đáng kể hành vi hung hăng của HS qua mô hình "cộng đồng học tập" có sự tham gia tích cực của phụ huynh.

Trong khi đó ở Đan Mạch, Bộ Giáo dục nước này đã ban hành bộ hướng dẫn cho các trường học để phòng ngừa và xử lý các hành vi bạo lực hay đe dọa. Bộ hướng dẫn có nhiều khuyến nghị, công cụ và tài liệu hỗ trợ với mục tiêu nâng cao nhận thức và khuyến khích thảo luận cởi mở các vấn đề liên quan tới hành vi bạo lực thể chất.