Xuất khẩu thủy sản sang Mỹ lại gặp khó

Vừa đối mặt với mức thuế tăng cao tại thị trường Mỹ, thủy sản VN lại tiếp tục gặp rủi ro vì bị cho là vi phạm đạo luật bảo tồn của nước này.

Nguy cơ từ đạo luật bảo tồn động vật của Mỹ

Cục Quản lý đại dương và khí quyển quốc gia Mỹ (NOAA) vừa công bố kết quả so sánh theo Đạo luật Bảo vệ Động vật biển có vú năm 2025 và VN nằm trong danh sách bị hạn chế nhiều mặt hàng cá, cua xuất khẩu sang nước này. Theo kết quả đánh giá, so sánh do NOAA công bố, có khoảng 240 nghề cá từ 46 quốc gia đã bị từ chối kết quả so sánh tương đương. Các thị trường này (trong đó có VN) sẽ bị cấm xuất khẩu cá và sản phẩm cá từ các ngành thủy sản đó vào Mỹ kể từ ngày 1.1.2026.

Trao đổi với PV Thanh Niên ngày 31.8, đại diện truyền thông Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản VN (VASEP) cho biết: Các mặt hàng hải sản có thể bị ảnh hưởng xuất khẩu bởi quy định này gồm cá ngừ, cá mú, mực nang, cá nục, cua biển…, đặc biệt là cá heo được coi là có nguy cơ tuyệt chủng cao tại VN và việc sử dụng ngư cụ (lưới rê, lưới giăng…) có nguy cơ dẫn đến đánh bắt vượt giới hạn ngoài ý muốn. Kết quả báo cáo của NOAA chỉ ra rằng mặc dù VN đã có quy định cấm cố ý giết hại và đang thực hiện các chương trình giám sát như kiểm tra cảng, bắt buộc ghi nhật ký đánh bắt nhưng không phải tất cả các tàu cá đều được giám sát và không phải tất cả các tàu đều báo cáo việc đánh bắt ngoài ý muốn động vật có vú ở biển.

Trả lời Thanh Niên, lãnh đạo một doanh nghiệp thủy sản tại miền Trung cho biết: Ngành khai thác hải sản đang gặp nhiều khó khăn trong thời gian qua vì quy định kiểm soát nghiêm ngặt từ các thị trường. Trong đó, "thẻ vàng" IUU của châu Âu dành cho VN kéo dài nhất về thời hạn so với các nước khác và đến nay vẫn chưa gỡ được. Thêm thông tin thị trường Mỹ sẽ từ chối nhập khẩu nhiều loại hải sản VN vì liên quan đạo luật bảo tồn động vật có vú ở biển là tin không mấy thuận lợi cho ngành. "Trong số đó, cá ngừ và các loại cá nổi đều liên quan đến ngư cụ là lưới vây, mà những loài này chiếm tỷ trọng chi phối trong các mặt hàng hải sản xuất khẩu sang Mỹ. Việc này cần sự vào cuộc khẩn cấp của cơ quan chuyên ngành là Cục Thủy sản và Bộ NN-MT để kịp thời tháo gỡ", vị giám đốc này nói.

Trước đó, Mỹ từng đưa ra quyết định sơ bộ rằng các biện pháp bảo tồn động vật biển có vú của VN chưa đạt chuẩn đối với 12 phương thức khai thác, trong đó có lưới rê, lưới vây, lưới kéo và câu vàng. Những sản phẩm như cá ngừ mắt to, cá ngừ vây xanh, cá ngừ vây vàng, cá ngừ sọc dưa, cá kiếm, mực, cá mú, cá thu, cá hồng và cua được cảnh báo sẽ gặp khó khăn khi vào thị trường này.

VASEP cho biết hiện nay Bộ NN-MT đang làm việc với cơ quan chức năng Mỹ để trao đổi, thống nhất hướng xử lý. Sau khi có kết quả, VASEP sẽ cùng nhà chức trách hỗ trợ doanh nghiệp hoàn thiện hồ sơ, thủ tục kỹ thuật nhằm đáp ứng yêu cầu từ phía nhập khẩu. Theo quy định, các nước bị đưa vào danh sách hạn chế nhập khẩu có thể nộp lại đơn xin kết quả so sánh cho các ngành thủy sản bị ảnh hưởng bất kỳ lúc nào sau ngày 1.1.2026.

Hàng loạt vướng mắc khác cần tháo gỡ

Đại diện VASEP thừa nhận để thay đổi thói quen sử dụng ngư cụ khi đánh bắt hải sản là một vấn đề nan giải, không thể giải quyết trong một thời gian ngắn. Bên cạnh đó, ngành xuất khẩu thủy sản cũng đang xuất hiện nhiều vướng mắc mới, cần giải pháp cấp thiết.

Đơn cử các quy định về kiểm tra điều kiện an toàn thực phẩm (ATTP) và cấp giấy chứng nhận ATTP (Health Certificate - H/C), giấy chứng nhận thủy sản khai thác (C/C) đang có nhiều khó khăn, vướng mắc, ảnh hưởng không nhỏ đến hoạt động sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Cụ thể, các doanh nghiệp phản ánh quy định hiện nay chưa rõ ràng trong thẩm quyền và quy trình thực thi, hồ sơ để thực hiện các thủ tục hành chính về cấp, thu hồi giấy chứng nhận cơ sở đủ điều kiện ATTP, gây khó khăn cho họ. Bộ NN-MT cần xem xét và sớm ban hành văn bản hướng dẫn chi tiết các quy trình thực hiện, hồ sơ cho các thủ tục được phân cấp, phân quyền, các thủ tục chưa được pháp lý hóa cho cơ quan có thẩm quyền cấp tỉnh; đồng thời làm rõ cơ chế đánh giá định kỳ, cập nhật với các cơ quan có thẩm quyền của nước nhập khẩu thì mới có thể đưa hàng vào các thị trường.

Đối với vướng mắc trong việc xin cấp giấy chứng nhận y tế H/C cho những lô hàng xuất khẩu mà ETD (ngày giờ khởi hành) rơi vào ngày cuối tuần, để kịp chuyến hàng, doanh nghiệp phải nộp hồ sơ từ sáng sớm thứ sáu hoặc chiều thứ năm với thông tin dự kiến (do chưa kịp đóng container) dẫn đến dễ sai lệch thông tin về lô hàng. Nếu cơ quan có thẩm quyền xử lý không kịp hoặc hệ thống trực tuyến gặp sự cố, sẽ không kịp cấp H/C cho chuyến hàng. Thực tế là thông tin về ngày tàu chạy dễ thay đổi nên doanh nghiệp dễ bị từ chối cấp H/C mặc dù không phải lỗi của doanh nghiệp. Nhiều lỗi nhỏ như thay đổi số container/kẹp chì cũng buộc doanh nghiệp phải xin cấp lại H/C mới dù sai lỗi đó không hoặc rất ít ảnh hưởng đến ATTP. Từ đó, VASEP kiến nghị Bộ NN-MT xem xét điều chỉnh các quy định về đăng ký, cấp, sửa đổi H/C linh hoạt hơn; cử người trực thứ bảy để nhận và xử lý thông tin do doanh nghiệp cung cấp cho các lô hàng chạy cuối tuần; triển khai cấp lại H/C trực tuyến trong vòng 1 ngày với các lỗi hành chính không ảnh hưởng đến ATTP.

Việc cập nhật địa chỉ mới của doanh nghiệp sau sáp nhập địa giới hành chính cũng đang gặp vướng mắc do chưa có hướng dẫn đồng bộ giữa Bộ NN-MT và Bộ Công thương; chưa có quy định rõ ràng về việc sử dụng bao bì in sẵn địa chỉ cũ, gây lãng phí và rủi ro khi xuất khẩu. Quy trình số hóa từ phía các cơ quan quản lý còn chậm, doanh nghiệp vẫn phải nộp hồ sơ giấy song song với điện tử, chưa triển khai cấp chứng thư có QR code như một số thị trường quốc tế, gây tốn nhiều thời gian, chi phí trong thực thi. Các doanh nghiệp cũng kiến nghị Bộ NN-MT xem xét cho phép nộp đồng thời nhiều hồ sơ xin cấp C/C từ một giấy xác nhận nguyên liệu (S/C) đối với các lô hàng sản xuất từ cùng nguồn nguyên liệu vì một giấy S/C hiện nay không thể nộp cùng lúc để xin nhiều chứng nhận C/C, kéo dài thời gian xử lý, ảnh hưởng tiến độ giao hàng và thanh toán quốc tế.