Xử phạt vi phạm giao thông sao cho hợp lý?

Đề xuất tăng mức phạt tối đa vi phạm giao thông từ 75 triệu đồng lên 150 - 200 triệu đồng của một đại biểu Quốc hội đang nhận được nhiều ý kiến. Từ đây đặt ra câu hỏi: Xử phạt vi phạm giao thông thế nào cho hợp lý?

Quốc hội đang cho ý kiến về dự luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý vi phạm hành chính.

Mức phạt tối đa hiện nay với cá nhân là 75 triệu đồng

Tại Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 có phân biệt mức phạt tiền tối đa giữa lĩnh vực giao thông đường bộ với đường sắt, đường thủy.

Theo đó, với giao thông đường bộ là 40 triệu đồng, còn đối với giao thông đường sắt, đường thủy là 75 triệu đồng. Đến năm 2020, sau nhiều lần được sửa đổi, bổ sung, luật quy định mức phạt tối đa bằng nhau đối với cả giao thông đường bộ, đường sắt, đường thủy là 75 triệu đồng.

Mức phạt tối đa này vẫn giữ nguyên cho đến nay. Tại nghị định 168/2024 của Chính phủ về xử phạt vi phạm giao thông đường bộ giữ nguyên mức tối đa 75 triệu đồng.

Trong dự luật sửa đổi trình Quốc hội hiện không đề xuất thay đổi mức phạt tối đa đang áp dụng này. Dự luật chỉ đề xuất bổ sung Hà Nội vào trước khu vực nội thành của các TP trực thuộc trung ương (TP.HCM, Đà Nẵng, Cần Thơ, Huế, Hải Phòng) tại quy định về mức phạt tiền tăng gấp 2 lần.

Mức phạt này đề xuất áp dụng đối với hành vi vi phạm trong lĩnh vực giao thông đường bộ và một số lĩnh vực khác.

Trước đó, tại luật hiện hành đã quy định đối với khu vực nội thành của TP trực thuộc trung ương thì mức phạt tiền có thể cao hơn nhưng tối đa không quá 2 lần mức phạt chung áp dụng đối với cùng hành vi vi phạm trong các lĩnh vực giao thông đường bộ và một số lĩnh vực khác.

Như vậy, việc đề xuất chỉ thêm toàn bộ địa bàn TP Hà Nội sẽ được tăng mức phạt tiền với vi phạm giao thông và một số hành vi vi phạm khác gấp 2 lần mà trước đó Luật Thủ đô 2024 đã quy định.

Theo luật hiện hành, mức phạt tiền tối đa trong các lĩnh vực giao thông đối với cá nhân là 75 triệu đồng và tổ chức là 150 triệu đồng. Theo dự luật mới, mức xử phạt giao thông cao nhất với cá nhân ở Hà Nội và nội thành 5 TP có thể lên tới 150 triệu đồng, với tổ chức là 300 triệu đồng.

Cần nghiên cứu kỹ tác động

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Phan Thị Mỹ Dung (giám đốc Sở Tư pháp Long An) cho rằng vấn đề xử lý vi phạm hành chính với lĩnh vực giao thông vẫn nhận được nhiều quan tâm của người dân.

Hiện nay, mức xử phạt tiền tối đa với hành vi vi phạm giao thông quy định tại Luật Xử lý vi phạm hành chính ở mức 75 triệu đồng. Chính phủ đã có quy định cụ thể các hành vi, mức xử phạt tại nghị định 168, và theo đánh giá, mức xử phạt hiện nay đã tăng hơn nhiều so với quy định tại nghị định trước đó.

Về việc đề xuất tăng tối đa mức phạt tiền vi phạm giao thông nhằm tạo sự răn đe mạnh hơn, nâng cao ý thức, nhất là với các trường hợp cố tình vi phạm, theo bà Dung, trong dự luật sửa đổi không đưa ra nhưng nếu có cần có nghiên cứu đánh giá tác động rất kỹ càng, cụ thể.

Bởi qua theo dõi hiện nay cho thấy không phải ai cũng cố tình vi phạm và cơ bản người dân chấp hành, tuân thủ tốt các quy định pháp luật. Đặc biệt tham gia giao thông là hoạt động thường xuyên, gần như hằng ngày.

Thêm vào đó, việc tăng mức xử phạt tối đa đối với lĩnh vực giao thông nếu có phải đảm bảo phù hợp với mức xử phạt vi phạm hành chính với các lĩnh vực khác và điều kiện thực tiễn, mức thu nhập của người dân.

"Tôi cho rằng không phải cái gì cũng phạt và phạt cho thật nặng mới là tốt, mà cần tính trên tổng thể hài hòa.

Việc xử phạt vi phạm hành chính ở đây cần mang tính răn đe nhưng phải kết hợp tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức, ý thức tham gia giao thông của người dân. Nói cách khác, yếu tố phòng ngừa mới là mấu chốt giúp giải quyết triệt để", bà Dung nêu rõ.

Tuy nhiên, bà Dung nhìn nhận việc phạt thật nặng với những người cố tình có các hành vi vi phạm giao thông sẽ rất hữu hiệu, mang tính răn đe cao.

Do vậy, cần nghiên cứu chia thành từng hành vi cụ thể và rõ ràng như các hành vi cố tình, không cần thiết khi tham gia giao thông như bốc đầu xe, cố tình đi ngược chiều, cố tình vượt đèn đỏ... phải phạt thật nặng. Trường hợp gây hậu quả nghiêm trọng không chỉ xử phạt hành chính mà phải chịu cả trách nhiệm hình sự phù hợp.

Còn đại biểu Nguyễn Tạo (Lâm Đồng) cũng cho rằng việc áp dụng mức xử phạt cao, đặc biệt với một số lĩnh vực tác động lớn đến người dân như giao thông, cần được đánh giá, báo cáo tác động kỹ lưỡng và lấy ý kiến người dân, xem xét phản ứng xã hội.

Ông nhìn nhận với lĩnh vực giao thông, nếu nâng mức phạt tối đa lên 200 triệu đồng có thể tạo "phản ứng ngược" và gánh nặng cho người dân.

Cũng theo ông Tạo, tình trạng vi phạm giao thông hiện nay diễn ra ngày càng nghiêm trọng có nhiều lý do. Một phần trong đó do hệ thống hạ tầng giao thông, hạ tầng kỹ thuật, biển cảnh báo có những nơi chưa đồng bộ, hoàn thiện.

Cộng thêm ý thức tham gia giao thông của một bộ phận người điều khiển phương tiện chưa thực sự chuyển biến. Tuy nhiên quá trình giáo dục, chấn chỉnh vi phạm, đưa ra các hình phạt đủ sức răn đe cần có thời gian và áp dụng nhiều hình phạt, chứ không chỉ tăng thật nặng mức phạt mà người dân không đủ khả năng chi trả.

Ông dẫn chứng mức thu nhập bình quân đầu người của Việt Nam hiện nay đạt 5,4 triệu đồng/người/tháng. Tức là nếu áp dụng mức phạt tối đa lên 200 triệu đồng, có thể bằng với mức thu nhập bình quân của một người dân trong cả năm.

Vì vậy, nếu biện pháp xử phạt quá cao, có thể dẫn tới hệ quả người vi phạm không đủ tiền nộp phạt, tạo gánh nặng cho gia đình, phát sinh những vấn đề bất cập khác cho xã hội.

Từ đó, ông Nguyễn Tạo đề nghị tiếp tục áp dụng các hình phạt bổ sung, trong đó nghiên cứu tăng mức trừ điểm sau mỗi lần phạt như hiện nay hoặc tạm giữ, tịch thu phương tiện vi phạm. Đồng thời nghiên cứu bổ sung các hình phạt phù hợp, khả thi.

Với những hành vi vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng sẽ áp dụng biện pháp hình sự. Ngoài ra, cần tăng cường các biện pháp tuyên truyền, giáo dục như nâng cao chất lượng hạ tầng giao thông, cơ sở vật chất kỹ thuật giúp người dân tham gia giao thông hiệu quả, an toàn hơn.

Đã tương đối cao so với mặt bằng thế giới

TS Khương Kim Tạo, nguyên phó chánh Văn phòng Ủy ban An toàn giao thông quốc gia, cũng cho hay mục tiêu của việc xử phạt vi phạm giao thông không phải để thu tiền mà nhằm răn đe, giáo dục con người chấp hành tốt các quy định về trật tự, an toàn giao thông.

Về mức phạt thế nào là đủ, đúng và hợp lý, ông Tạo chỉ rõ các nước khi đưa ra mức phạt đều căn cứ vào thu nhập trung bình của người dân và diễn biến tình hình vi phạm pháp luật giao thông.

Trong đó, ở những nơi có mức độ vi phạm rất cao, rất nguy hiểm sẽ phải nâng cao mức phạt để tăng cường tính răn đe. Thu nhập người dân cao thì mức phạt cũng phải tương thích nhằm làm thay đổi nhận thức, tránh phạt thấp quá dẫn đến nhờn luật.

Với mức phạt vi phạm giao thông hiện nay của Việt Nam, ông Tạo đánh giá đã tương đối cao so với mặt bằng các quốc gia trên thế giới, đặc biệt các nước có thu nhập tương đương.

Thêm vào đó, thông qua việc thực thi nghị định 168 vừa qua cho thấy ý thức chấp hành quy định về an toàn giao thông của người dân đã được nâng lên, nhất là về tốc độ, dừng đèn đỏ, tình trạng sử dụng rượu bia khi lái xe giảm...

"Có thể nói việc áp dụng mức phạt theo nghị định 168 cơ bản đã đủ sức răn đe. Vấn đề còn lại là phải làm nghiêm, đầy đủ, không sót trường hợp vi phạm nào. Cùng với xử phạt phải tiếp tục hoàn thiện kết cấu hạ tầng giao thông, tổ chức giao thông cho hợp lý. Như biển báo phải hợp lý, không bị che khuất, vạch kẻ đường, điều chỉnh hệ thống đèn tín hiệu đảm bảo hoạt động đúng, hợp lý...", ông Tạo nói.

Từ đánh giá việc triển khai nghị định 168 đã có hiệu quả, ông Tạo đặt vấn đề có nhất thiết phải tiếp tục nâng cao mức phạt nữa hay không? "Tôi cho rằng nên cân nhắc. Thực tế khi phạt ở mức cao người dân sẽ sợ, phải tuân thủ là đúng.

Nhưng có một số lỗi người dân có thể vô ý chứ không phải cố tình và hành vi đó chưa gây ra tai nạn giao thông, chưa gây ra nguy hiểm. Khi đó, nếu phạt quá cao có thể đẩy một con người vi phạm kể cả đi vay cũng không đủ tiền để nộp phạt. Điều này sẽ gây ra nhiều hệ lụy không tốt cho gia đình, thậm chí đẩy họ đến con đường tiêu cực.

Ngoài ra, việc vừa lái xe vừa phải suy nghĩ vì mức phạt quá cao có thể khiến lái xe phân tâm, ảnh hưởng tâm lý, dẫn đến nguy cơ gây tai nạn... Rõ ràng như vậy tác dụng phụ có thể lớn hơn tác dụng chính. Vì vậy cần nghiên cứu, đánh giá kỹ lưỡng", ông Tạo bày tỏ.