Vụ kiện 'mang tính sống còn' với ông Trump

Tối cao Pháp viện Mỹ bước vào vụ kiện có thể làm thay đổi giới hạn quyền lực tổng thống, khi xem xét tính hợp pháp trong việc ông Trump sử dụng quyền khẩn cấp để áp thuế toàn cầu.

Các thẩm phán Tối cao Pháp viện đang đứng trước “thế lưỡng nan về tính chính danh” khi xử lý một tranh chấp pháp lý gai góc liên quan đến quyền lực tổng thống.

Từ khi ông Donald Trump trở lại Nhà Trắng, phe bảo thủ chiếm đa số trong Tối cao Pháp viện liên tục bật đèn xanh cho nhiều chính sách táo bạo của ông, cho phép chúng có hiệu lực tạm thời trong khi các vụ kiện vẫn đang diễn ra ở tòa cấp dưới.

Tuy nhiên, vào ngày 5/11 (giờ địa phương), lần đầu tiên, các thẩm phán sẽ xem xét liệu có nên nói “không” với ông Trump và đưa ra phán quyết mang tính lâu dài hay không, theo New York Times.

Phép thử quyền lực lớn nhất

Trọng tâm của vụ kiện tuần này là tính hợp pháp trong chính sách kinh tế chủ chốt của ông Trump: việc sử dụng quyền hạn khẩn cấp để áp thuế lên gần như toàn bộ các đối tác thương mại của Mỹ. Phán quyết của tòa có thể tác động sâu rộng đến kinh tế toàn cầu, doanh nghiệp Mỹ và người tiêu dùng trong nước.

Giới chuyên gia đánh giá đây là vụ kiện “ngang ngửa”, chứa đựng những yếu tố pháp lý và chính trị phức tạp và đặc biệt càng căng thẳng hơn khi chính ông Trump đã biến nó thành cuộc chiến mang màu sắc cá nhân.

Tổng thống từng bày tỏ ý định đến dự phiên tranh luận trực tiếp, và nhiều lần nhấn mạnh tầm quan trọng của vụ án. Dù cuối cùng ông tuyên bố sẽ không đến, nhưng vẫn khẳng định đây là vụ kiện “mang tính sống còn” đối với nước Mỹ.

“Nếu tổng thống không thể nhanh chóng và linh hoạt sử dụng quyền áp thuế, chúng ta sẽ hoàn toàn mất khả năng tự vệ và có thể dẫn tới sự sụp đổ của đất nước”, ông viết trên mạng Truth Social.

Nhiều chuyên gia cho rằng Tối cao Pháp viện chắc chắn ý thức được rằng, với ông Trump, một thất bại về pháp lý đồng nghĩa với đòn giáng cá nhân. “Điều đó chắc chắn sẽ bao trùm toàn bộ quá trình ra quyết định”, ông Donald B. Verrilli Jr., cựu Tổng luật sư thời Tổng thống Obama, nhận định.

Ông Trump từng viện dẫn Đạo luật Quyền lực Kinh tế trong Tình huống Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) để áp thuế đối ứng với hơn 100 quốc gia vào tháng 4. Ảnh: Reuters.

Từ trước đến nay, sáu thẩm phán bảo thủ của Tòa đã nhiều lần ủng hộ quyền lực tổng thống mà ông Trump khẳng định. Họ cho phép chính quyền đình chỉ các khoản ngân sách do Quốc hội phê chuẩn, loại binh sĩ chuyển giới khỏi quân đội, hay thực thi các chính sách nhập cư cứng rắn dù chỉ tạm thời.

Tuy nhiên, vụ kiện về thuế quan lần này là lần đầu tiên tòa xem xét tính hợp pháp cốt lõi của một chính sách trọng tâm trong nhiệm kỳ hai của ông Trump.

Giáo sư Jack Goldsmith, Trường Luật Harvard, từng là quan chức cấp cao Bộ Tư pháp dưới thời Tổng thống George W. Bush, nhận định: “Vì vấn đề pháp lý trong vụ thuế quan quá sít sao, nên một số thẩm phán có thể cân nhắc hệ quả rộng hơn là liệu họ có đang trao quá nhiều quyền lực cho tổng thống, hay ngược lại, tước bỏ quá nhiều?”.

Tối cao Pháp viện đã cho thấy tầm quan trọng của vụ án khi yêu cầu các bên nộp hồ sơ và tranh luận với lịch trình khẩn trương, cho thấy họ có thể ra phán quyết sớm hơn thường lệ, thay vì đợi đến cuối nhiệm kỳ mùa hè năm sau.

Vụ kiện cũng chia rẽ sâu sắc giới pháp lý bảo thủ. Hiến pháp trao cho Quốc hội quyền đánh thuế, nhưng ngay sau khi nhậm chức, ông Trump tuyên bố đạo luật năm 1977 cho phép tổng thống đơn phương áp thuế trong tình huống khẩn cấp.

Ông đã viện dẫn đạo luật này để áp thuế lên hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, Canada và Mexico, nói rằng đó là biện pháp trừng phạt việc các nước không ngăn chặn được dòng chảy fentanyl vào Mỹ.

Tháng 4 vừa qua, ông tiếp tục dùng Đạo luật Quyền lực Kinh tế trong Tình huống Khẩn cấp Quốc tế (IEEPA) để áp thuế với hơn 100 đối tác thương mại, lấy lý do nhằm giảm thâm hụt thương mại toàn cầu.

Những mức thuế “lúc có lúc không” đã khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ rơi vào khủng hoảng, dẫn đến hàng loạt vụ kiện của các bang và doanh nghiệp, trong đó có nhà nhập khẩu rượu V.O.S. Selections và hãng đồ chơi Learning Resources - hai trong số sáu công ty sẽ ra tòa vào ngày 5/11. Họ cáo buộc hành động của tổng thống là trái luật, khiến lợi nhuận sụt giảm, buộc họ sa thải nhân công và tăng giá bán.

Phép thử về 'tính chính danh'

Luật năm 1977 cho phép tổng thống sử dụng một số công cụ để “đối phó với mối đe dọa bất thường và nghiêm trọng” đối với “an ninh quốc gia, chính sách đối ngoại hoặc nền kinh tế Hoa Kỳ”, trong đó có quyền “điều chỉnh” hoạt động nhập khẩu. Luật sư của tổng thống cho rằng điều đó đồng nghĩa ông có quyền rộng rãi để áp thuế khi thấy cần thiết.

Tuy nhiên, luật không hề đề cập đến “thuế”, “thuế quan” hay “nghĩa vụ hải quan”. Các doanh nghiệp lập luận: nếu “điều chỉnh” được hiểu là “đánh thuế”, thì tổng thống có thể áp thuế “từ ôtô đến… sở thú”.

Chính quyền Trump cảnh báo rằng việc hủy bỏ thuế quan hoặc hoàn trả số tiền đã thu sẽ gây thiệt hại kinh tế nghiêm trọng, làm gián đoạn đàm phán thương mại và khiến nước Mỹ mất mặt trên trường quốc tế.

“Càng nhiều thỏa thuận được ký, càng nhiều tiền chảy về, thì Tối cao Pháp viện càng khó ra phán quyết chống lại chúng tôi”, Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent từng nói hồi tháng 8.

Ông Trump và Bộ trưởng Tài chính Scott Bessent từng cảnh báo về thảm họa kinh tế nếu chính sách thuế quan bị chặn. Ảnh: New York Times.

Song nhiều nhân vật pháp lý bảo thủ lại cho rằng đây là “vụ án rõ ràng”, không cần phải tranh cãi.

Cựu thẩm phán liên bang Michael W. McConnell - người được Tổng thống George W. Bush bổ nhiệm - khẳng định: “Quyền lực khẩn cấp là để dùng trong tình huống khẩn cấp. Không Tối cao Pháp viện nào muốn đối đầu với tổng thống, nhưng luật là luật.”

Tổng thống Trump lập luận rằng thuế quan là cần thiết để ứng phó với “thâm hụt thương mại lớn và kéo dài”. Tuy nhiên, giáo sư Tara Leigh Grove (Đại học Texas, Austin) cho rằng sẽ rất khó để coi thâm hụt thương mại là “tình huống khẩn cấp”, dù luật hiện hành trao cho tổng thống quyền linh hoạt lớn.

“Các thẩm phán sẽ phải vật lộn giữa việc có nên đặt nghi vấn về quyết định của tổng thống trong vấn đề khẩn cấp hay không”, bà nói.

Luật sư D. John Sauer lập luận rằng việc tổng thống viện dẫn đạo luật để áp thuế không phải là hành động vượt quyền, bởi luật quy định tình trạng khẩn cấp chỉ kéo dài trong một năm và yêu cầu báo cáo với Quốc hội. Ông cũng nhấn mạnh rằng việc tổng thống tuyên bố tình trạng khẩn cấp là vấn đề nằm ngoài phạm vi giám sát của tòa án.

Tòa đang ở trong thế khó về tính chính danh, giữa việc bảo vệ nguyên tắc pháp lý và đối mặt với sức ép chính trị lẫn dư luận

Giáo sư Tara Leigh Grove, Đại học Texas, Austin.

Ba tòa án cấp dưới trước đó đều phán quyết bất lợi cho chính quyền Trump, nhưng vẫn cho phép duy trì thuế nhập khẩu trong khi chờ kháng cáo. Tháng 8 vừa qua, Tòa Phúc thẩm Liên bang khu vực ra phán quyết 7-4 rằng đạo luật khẩn cấp “không trao quyền áp đặt các loại thuế quan với quy mô lớn như vậy”.

Điều đáng chú ý là phán quyết này không chia ranh giới ý thức hệ. Nhiều nhà quan sát cho rằng ý kiến phản đối của thẩm phán Richard G. Taranto - người được Tổng thống Barack Obama bổ nhiệm - có thể là gợi ý quan trọng cho các thẩm phán bảo thủ nếu họ muốn ủng hộ ông Trump.

Ông Taranto cho rằng Quốc hội cố ý dùng ngôn ngữ rộng để tạo sự linh hoạt cho tổng thống trong lĩnh vực đối ngoại.

Nếu ông Trump xuất hiện tại phiên tòa hôm 5/11, ông sẽ là tổng thống đương nhiệm đầu tiên dự trực tiếp tranh luận pháp lý, điều có thể đẩy căng thẳng lên cao.

“Nếu ông ấy đến, việc ra phán quyết có lợi cho ông sẽ càng khó khăn hơn”, giáo sư Goldsmith nói.

Trong bài đăng trên mạng xã hội, ông Trump nói không muốn “làm lu mờ tầm quan trọng của vụ kiện”, nhưng cảnh báo: “Nếu Tối cao Pháp viện phán quyết chống lại tôi, đất nước này có thể rơi xuống gần mức của thế giới thứ ba. Cầu Chúa đừng để điều đó xảy ra”.