Vũ khí đánh chặn giá rẻ của Ukraine tái định hình giao tranh trên không với Nga

Máy bay không người lái (UAV) đánh chặn đang trở thành trụ cột quan trọng và có chi phí thấp trong hệ thống phòng thủ của Ukraine nhằm đối phó với UAV tấn công của Nga.

Theo tờ Business Insider, các UAV đánh chặn của Ukraine từng tiêu diệt 150 UAV tấn công của Nga trong một cuộc đối đầu trên không gần đây. Hiện Ukraine đặt mục tiêu sản xuất 1.000 UAV đánh chặn mỗi ngày.

Chính Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cũng đã phải chú ý tới bước đột phá của Ukraine. Đô đốc Pierre Vandier, Tư lệnh tối cao về Chuyển đổi của NATO nhận định, các UAV đánh chặn là một trong những giải pháp "hứa ​​hẹn" nhất để các nước châu Âu phòng thủ trước UAV của Nga.

"Khi mối đe dọa từ UAV trên không tăng lên, áp lực đối với lực lượng phòng thủ ở cả hai bên cũng tăng theo, buộc họ phải sử dụng những phương pháp đối phó tương đối rẻ và đơn giản", Sam Bendett tại Trung tâm Phân tích Hải quân ở Mỹ nhấn mạnh. Theo ông Bendett, cả Ukraine và Nga đều đang sở hữu một loạt UAV đánh chặn.

Nhu cầu bắn hạ UAV

Vào đầu năm 2024, Ukraine lần đầu tiên xem công nghệ UAV đánh chặn như giải pháp tiết kiệm để chống lại UAV trinh sát của Nga, vốn thường có giá 100.000 USD và bay lặng lẽ ở độ cao khoảng 7.000m để theo dõi tiền tuyến. Tính cấp thiết càng tăng lên khi thời tiết vào mùa đông và Nga bắt đầu tung ra hàng loạt UAV Shahed tấn công. 

Trong khi đó, Ukraine rơi vào cảnh cạn kiệt các tên lửa đất đối không đắt tiền, một phần là do nguồn hỗ trợ vũ khí từ Mỹ bị giảm sút, buộc Kiev phải phụ thuộc nhiều vào các nhóm hỏa lực dùng súng máy gắn trên xe tải để bắn hạ UAV Shahed.

Tuy nhiên, hệ thống phòng thủ Ukraine không thể bắt kịp tốc độ, trong khi các UAV của Nga liên tục lọt lưới, đánh sập mạng lưới điện và gây ra tình trạng mất điện luân phiên ở nhiều nơi tại Ukraine giữa lúc nhiệt độ hạ xuống mức đóng băng. 

Trong tình huống này, các kỹ sư thiết kế UAV của Ukraine đã vào cuộc và bắt đầu thiết kế lại UAV 4 cánh quạt thành vũ khí chống lại UAV Shahed của Nga. 

Cụ thể, Come Back Alive Foundation, tổ chức gây quỹ cộng đồng lớn nhất của Ukraine, đã tham gia cùng Dronefall, một chương trình nhằm tiêu diệt 5.000 UAV của Nga bằng các UAV góc nhìn thứ nhất (FPV) có người điều khiển. Taras Tymochko, Trưởng dự án Dronefall cho biết, chương trình đang hợp tác với 12 - 15 nhà sản xuất và đã tài trợ các UAV đánh chặn để loại bỏ hơn 3.000 phương tiện bay của đối phương.

Ông Tymochko tiết lộ phải mất gần một năm để chế tạo ra một UAV đánh chặn giá rẻ có khả năng hạ gục UAV Shahed vốn có tốc độ bay lên tới 185 km/h. Sau khi hoàn thành, họ đã nhanh chóng đưa UAV đánh chặn vào thực chiến.

Cuộc đấu UAV biến đổi nhanh chóng

Các thiết kế liên quan tới UAV đánh chặn đang phát triển nhanh chóng. Điển hình, UAV Sting, loại đánh chặn dẫn đường bằng cảm biến do công ty Wild Hornets của Ukraine sản xuất, trông giống như một tên lửa cầm tay, đủ nhỏ để nhét vừa trong túi vải. UAV này có thể đạt tốc độ bay hơn 340 km/h. Trong khi đó, các UAV đánh chặn khác của Ukraine lại trông giống như tàu lượn nhỏ.

Những người điều khiển UAV Sting cho hay, họ phải phản ứng tức thì khi các đội trinh sát phát hiện ra mối đe dọa. Bởi họ chỉ có 10 phút để bắt kịp các UAV của Nga đang bay đến, trước khi chúng vượt khỏi tầm bắn.

Việc bắn hạ UAV của đối phương có thành công hay không còn phụ thuộc vào tinh thần đồng đội. Cụ thể, binh sĩ vận hành radar phải định vị và theo dõi UAV Shahed thường bay ở độ cao khoảng 4.800m, sau đó truyền dữ liệu cho người điều khiển UAV đánh chặn để nhắm bắn mục tiêu. Công việc này khó khăn hơn nhiều so với việc đánh chặn bất cứ thứ gì trên mặt đất.

Trụ cột mới trong năng lực phòng không

Andrii Hrytseniuk, CEO của Brave1, công ty tiên phong đổi mới sáng tạo được chính phủ Ukraine hậu thuẫn cho biết, UAV đánh chặn có thể là bước đột phá lớn tiếp theo trong công nghệ giao tranh, "giống như FPV và xuồng không người lái hải quân (USV) đã định hình lại cuộc xung đột Nga – Ukraine vào năm 2023 và UAV cáp quang đã làm được điều đó vào năm 2024". Được biết, Brave1 đã hợp tác với khoảng 60 nhà sản xuất, cung cấp các khoản tài trợ, hỗ trợ thử nghiệm và giúp mở rộng quy mô sản xuất UAV đánh chặn.

Mối quan tâm đến UAV đánh chặn đã tăng vọt, khi Nga đẩy mạnh triển khai tấn công tầm xa bằng số lượng lớn UAV. Trong tháng 9, Nga từng phóng hơn 800 UAV chỉ trong một đêm và các đánh giá từ phương Tây cảnh báo con số này thể sớm tăng lên 2.000 UAV. 

Đáng nói, một tên lửa NASAMS tài trợ cho Ukraine có giá là khoảng 1 triệu USD. Trong khi, UAV đánh chặn có giá vài nghìn USD mỗi chiếc sẽ cho phép Kiev tiết kiệm tên lửa đắt đỏ để đối phó với mối đe dọa từ tên lửa hành trình và tên lửa đạn đạo của Nga.

Yếu tố chi phí rẻ nhưng hiệu quả trong chiến đấu đã khiến nhiều nước thành viên NATO xem UAV đánh chặn như một lựa chọn phòng không khả thi. Điển hình, trong tháng 9, Anh tuyên bố sẽ tài trợ và cùng phát triển hàng nghìn UAV đánh chặn giá rẻ với Ukraine, đồng thời cung ứng cho Kiev. 

Theo Wild Hornets, UAV đánh chặn Sting của công ty gần đây đã được sử dụng để tiêu diệt UAV trong một cuộc thử nghiệm trên không phận Đan Mạch. Sự kiện diễn ra trong bối cảnh NATO đang tìm kiếm những loại vũ khí tiêu diệt UAV có giá rẻ hơn so với việc dùng chiến đấu cơ và tên lửa Patriot.

Cuộc đua vũ trang UAV 

UAV đánh chặn của Ukraine phải có khả năng chống nhiễu, bay đủ nhanh và cơ động dù mang theo đầu đạn lớn trong quá trình đuổi theo UAV của Nga. Wild Hornets thống kê, Sting đã bắn hạ hơn 400 UAV Shahed và Gerbera, phiên bản UAV mồi nhử có giá khoảng 10.000 USD/chiếc.

Wild Hornets cho biết thêm, Sting có giá 2.500 USD/chiếc. Hầu hết các UAV đánh chặn ở Ukraine được bán với giá 6.000 USD hoặc thấp hơn, tùy thuộc vào cấu hình, đầu đạn nổ và hỗ trợ kỹ thuật hay chưa.

Ông Tymochko của tổ chức ComeBackAlive nhấn mạnh, tỷ lệ thành công của các UAV đánh chặn cũng rất khác nhau từ 30% đến 80% hoặc 90%. Thành công có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại mục tiêu, thời gian đánh chặn, và kỹ năng của người điều khiển thiết bị. 

"Nếu UAV đánh chặn không được tự động hóa, yếu tố quan trọng nhất chính là kỹ năng của binh sĩ điều khiển. Nếu phi công được đào tạo bài bản và có nhiều kinh nghiệm đánh chặn UAV, họ sẽ đạt kết quả 9/10", ông Tymochko nói.

Ông Yeti, giảng viên tại Drone Fight Club, một trường đào tạo UAV chiến đấu tư nhân ở Kiev cho hay, chỉ những người điều khiển UAV thành thạo mới có thể dễ dàng điều khiển UAV đánh chặn. Trong số khoảng 5.200 học viên do trường đã đào tạo, chỉ có vài chục người hoàn thành kỳ thi điều khiển UAV đánh chặn và tỷ lệ đỗ là 30%. Một phần lý do dẫn đến tỷ lệ học viên đỗ thấp là do quân đội Ukraine thiếu nhân lực nên không thể để binh sĩ điều khiển UAV đi huấn luyện kéo dài. 

Trên thực tế, xung đột là một chu kỳ đổi mới liên tục, khiến những giải pháp mang tính hiệu quả hiện thời có khả năng trở nên lỗi thời chỉ trong vài tháng. Điển hình, trong những tháng gần đây, Nga ngày càng triển khai nhiều UAV Shahed chạy bằng động cơ phản lực mà Ukraine gọi là Geran-3. Loại vũ khí bay mới của Nga được cho có thể đạt tốc độ khoảng 500 km/h.

Về cơ bản, UAV Geran-3 là tên lửa hành trình có người điều khiển và bay nhanh hơn 160 km/h so với các UAV đánh chặn hàng đầu đang được sử dụng. Điều này buộc các kỹ sư Ukraine phải nỗ lực nâng cấp hệ thống phòng thủ nhằm chuẩn bị cho giai đoạn tiếp theo của cuộc đối đầu trên không với Nga.