Việt Nam sở hữu một “báu vật” quý hiếm, được đưa vào Sách Đỏ Thế giới: Hoá ra có vô vàn lợi ích

Loài cây này được xem là “báu vật” y học quý hiếm, có thể đem đến nhiều lợi ích cho sức khoẻ chẳng hạn như hạ huyết áp, hạ đường huyết, chống xơ vữa động mạch,...

Loài cây được nhắc tới là hoàng liên chân gà (Coptis chinensis Franch.). Với giá trị đặc biệt, hoàng liên chân gà đã được đưa vào Sách Đỏ Thế giới của IUNC từ năm 1980, đồng thời có tên trong Sách Đỏ Ấn Độ (1980) và Sách Đỏ Việt Nam (1996). Điều này cho thấy hoàng liên chân gà là loại cây cực kỳ quý hiếm và có nguy cơ tuyệt chủng cao.

Ở Việt Nam, cây mọc tự nhiên ở độ cao 1.500–2.000m thuộc khu vực dãy Hoàng Liên Sơn. Thân rễ của cây được rửa sạch, phơi hay sấy khô để làm dược liệu. Tuy nhiên, nguồn cung trong nước hiện vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu y học.

Hoàng liên chân gà là vị thuốc quý

Vị thuốc có tên là hoàng liên chân gà, vì ngoại hình của thân rễ hoàng liên thường cong queo, có dáng như chân con gà. 

Từ lâu, hoàng liên chân gà đã được sử dụng trong y học cổ truyền. Hoàng liên chân gà có vị đắng, tính hàn, quy vào các kinh tâm, tỳ, vị, có tác dụng thanh nhiệt, táo thấp, giải độc, được dùng để chữa sốt, lỵ, viêm loét, tâm phiền, tiêu khát, đau mắt đỏ...

Trong Đông y, người ta còn dùng hoàng liên chân gà với tính chất thanh nhiệt vừa để giải độc, vừa để trị táo thấp (tình trạng tà khí táo và thấp cùng kết hợp, làm rối loạn công năng của tỳ, vị, phế).

Tuy nhiên, người thể hàn, tỳ vị hư yếu hoặc trẻ em mắc bệnh đậu tuyệt đối không được dùng vị thuốc này.

Tác dụng dược lý của hoàng liên chân ga

Theo sách Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam của GS. Đỗ Tất Lợi, trong hoàng liên chân gà có khoảng 7% alcaloid toàn phần, nổi bật là berberin cùng các hợp chất coptisin, worenin, columbamin. Đây là những hoạt chất quyết định tác dụng sinh học quý giá của cây.

Nhiều nghiên cứu hiện đại đã chứng minh tác dụng dược lý của hoàng liên chân gà, cụ thể như sau:

- Kháng khuẩn, kháng nấm, kháng virus: Berberin ức chế nhiều chủng vi khuẩn như tụ cầu vàng, trực khuẩn thương hàn, vi khuẩn lỵ, lao… Nghiên cứu năm 1998 tại Hàn Quốc cho thấy dịch sắc hoàng liên chân gà có thể ức chế vi khuẩn Helicobacter pylori – thủ phạm gây viêm loét dạ dày.

- Hỗ trợ tiêu hóa: Berberin làm tăng trương lực ruột, hỗ trợ tiêu hóa, điều trị lỵ.

- Tác dụng trên tim mạch – hô hấp: Sử dụng hoàng liên chân gà với liều nhỏ có thể kích thích hô hấp. Thuốc cũng có tác dụng hạ huyết áp, giảm hoạt động tuần hoàn.

- Các tác dụng khác: Nghiên cứu ghi nhận hoàng liên chân gà có khả năng chống loét đường tiêu hóa, lợi mật, hạ đường huyết, chống xơ vữa động mạch, an thần, hạ thân nhiệt và thậm chí có tác dụng chống ung thư trong một số mô hình thử nghiệm.

Một nghiên cứu khác của Trung Quốc cũng chứng minh polysaccharide trong hoàng liên chân gà có thể giúp giảm độc tính amyloid-beta, ngăn ngừa thoái hóa thần kinh trên mô hình giun biến đổi gen.

Ngày càng có nhiều bằng chứng khoa học hiện đại khẳng định giá trị của cây hoàng liên chân gà. Tuy nhiên, tình trạng khai thác quá mức cùng môi trường sống thu hẹp khiến loài cây này ngày càng hiếm, cần được bảo tồn nghiêm ngặt.

Việt Nam cần quy hoạch vùng trồng, nghiên cứu nuôi trồng quy mô lớn, song song với bảo tồn tự nhiên để giữ gìn một “báu vật” y học quý hiếm trong Sách Đỏ, đồng thời phát huy nguồn dược liệu tiềm năng phục vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng trong tương lai.