Việt Nam có kho báu lớn top đầu thế giới, từng được Trung Quốc 2 lần ngỏ ý dù nắm trữ lượng gấp 12 lần, công nghệ khai thác Trung Quốc có gì?

Việt Nam đang nắm kho báu cả thế giới thèm khát.

Theo Báo cáo mới nhất của Cục Khảo sát địa chất Mỹ, Trung Quốc là quốc gia có trữ lượng đất hiếm lớn nhất thế giới (44 triệu tấn). Các quốc gia khác cũng có trữ lượng đất hiếm lớn như Brazil (21 triệu tấn), Madagascar (6,9 triệu tấn), Úc (5,7 triệu tấn), Nga (3,8 triệu tấn). Trong khi đó, Việt Nam có khoảng 3,5 triệu tấn, xếp thứ 6 thế giới.

Đất hiếm gồm 17 loại vật chất có từ tính và tính điện hóa đặc biệt. Là một loại khoáng sản đặc biệt, nguyên tố đất hiếm có vai trò rất quan trọng và là vật liệu chiến lược đối với sự phát triển của các ngành kỹ thuật mũi nhọn, công nghệ cao như điện, điện tử, quang học, laser, vật liệu siêu dẫn, chất phát quang. Đất hiếm là chất không thể thiếu trong xe ô tô điện, pin lưu trữ, tấm pin mặt trời và tua bin gió…

Theo quyết định số 866/QĐ-TTg phê duyệt vào tháng 7/2023 về "quy hoạch thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng các loại khoáng sản thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050", Việt Nam dự kiến khai thác khoảng 2 triệu tấn quặng đất hiếm nguyên khai/năm.

Sau đó, nhiều nước lớn trên thế giới bày tỏ quan tâm tới đất hiếm tại Việt Nam. Vào tháng 4/2024, Công ty Nhà nước Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc (CREG), một trong những công ty đất hiếm lớn nhất thế giới, hiện nắm 37,6% hoạt động khai thác đất hiếm của Trung Quốc đã bày tỏ mong muốn được hợp tác khai thác, chế biến đất hiếm tại Việt Nam.

Đáng chú ý, đây là lần thứ hai Tập đoàn Trung Quốc này ngỏ lời đầu tư vào đất hiếm Việt Nam. Trước đó, tại buổi làm việc giữa Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp với Tập đoàn Đất hiếm Trung Quốc vào 23/11/2023, CREG cũng đã mở lời mong muốn hợp tác.

Mới đây, vào sáng 4/11, Chính phủ trình Quốc hội dự án Luật sửa đổi bổ sung một số điều Luật Địa chất và Khoáng sản. Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường cho biết đất hiếm giữ vai trò chiến lược trong nhiều ngành công nghiệp quan trọng như hợp kim và vật liệu tiên tiến; tấm pin mặt trời; pin xe điện (EV battery)…

Nhu cầu về đất hiếm dự kiến sẽ tăng mạnh trong thập kỷ tới do sự phát triển nhanh chóng của các ngành công nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo và ô tô điện. Theo đó, việc bổ sung các quy định riêng về quản lý, chế biến và sử dụng đất hiếm là một trong những giải pháp quan trọng.

Cụ thể, ở nhóm chính sách thứ tư, dự thảo bổ sung Chương VIIa với 4 điều quy định về quản lý đất hiếm, bao gồm: chính sách của Nhà nước đối với đất hiếm (Điều 85a), chiến lược quốc gia về đất hiếm (Điều 85b), dự trữ và bảo vệ khoáng sản đất hiếm (Điều 85c), cùng hoạt động thăm dò, khai thác khoáng sản đất hiếm (Điều 85d). Các điều khoản này tăng cường chế tài và cơ chế quản lý chặt chẽ loại tài nguyên đặc biệt này. Quốc hội sẽ thảo luận hội trường dự án Luật này vào ngày 3/12.

Về công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm của Việt Nam, theo Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST), mặc dù đã có nghiên cứu từ rất sớm nhưng phần lớn mới triển khai trong phòng thí nghiệm, chưa có công nghệ nào áp dụng vào thực tế. Việc chuyển giao công nghệ từ các nước có công nghệ chế biến sâu đất hiếm cũng gặp khó do đòi hỏi trình độ cao, các nước giữ bí mật, hạn chế chuyển giao.

Để gỡ nút thắt về công nghệ, ông Sơn kiến nghị, Việt Nam nên hình thành các nhiệm vụ theo hướng nghiên cứu phát triển được công nghệ chế biến có khả năng áp dụng, khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên này và xây dựng chương trình khoa học công nghệ trọng điểm ưu tiên hướng chế biến và ứng dụng đất hiếm trong các lĩnh vực kỹ thuật, công nghệ cao, công nghệ lõi.

Trong khi đó, Trung Quốc là nước đứng đầu thế giới về công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm. Hiện nay, Trung Quốc đã áp dụng công nghệ thị giác AI vào quy trình khai thác, chế biến đất hiếm. Công nghệ AI giúp kiểm tra chất lượng, từ đó tăng gấp đôi năng suất. Tuy nhiên, ngành đất hiếm Trung Quốc cũng đối mặt với 3 thách thức chính, đó là: khó đo lường giá trị thực sự của AI, thiếu quản lý dữ liệu hiệu quả và khan hiếm nhân tài tổng hợp hiểu biết sâu về cả AI lẫn đặc thù của ngành đất hiếm.

Mặc dù vật, Trung Quốc vẫn đặt ra nhiệm vụ của ngành đất hiếm là thúc đẩy sự tích hợp sâu giữa AI vào chế biến công nghiệp. Trong tương lai, “AI + đất hiếm” sẽ không chỉ là sự kết hợp của nhiều điểm, mà sẽ tích hợp toàn diện vào mọi khía cạnh của ngành, từ thiết bị, sản phẩm, quy trình sản xuất đến quản lý và dịch vụ.

Sự phát triển tích hợp AI và ngành đất hiếm, cùng với mức độ tự động hóa và thông tin hóa ngày càng cao sẽ mở ra cơ hội mới cho ngành đất hiếm Trung Quốc. Chính vì vậy, lĩnh vực này cần đột phá công nghệ thông tin trọng điểm và nâng cao ứng dụng số hóa, thiết bị thông minh và công nghệ điều khiển, từ đó thúc đẩy quá trình chuyển đổi và nâng cấp, hướng tới sự phát triển chất lượng cao, giúp Trung Quốc giữ vững là quốc gia đứng đầu về công nghệ khai thác, chế biến đất hiếm.