Vì sao TP HCM ngày càng ngập nặng?

Những ngày qua, đợt triều cường gây ngập diện rộng trên địa bàn TP HCM. Một số vùng trũng thấp ở khu nam thành phố như đường Trần Xuân Soạn, Phạm Hữu Lầu, Lê Văn Lương, quốc lộ 50... ngập hơn nửa mét. Tại khu vực phía đông, bán đảo Thanh Đa (Bình Thạnh cũ), Thảo Điền (TP Thủ Đức cũ) cũng gặp tình trạng tương tự khi nhiều đoạn nước ngập mênh mông, giao thông gián đoạn khi triều cường đạt đỉnh.

Bán đảo Thanh Đa là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nhất. Trong ba ngày liên tiếp 23-25/10, nước dâng cao khiến lô E và F cư xá ở đây ngập hơn nửa mét. Nhiều hộ chật vật dùng bao cát, dựng vách ngăn nước vào nhà nhưng không kịp trở tay. Ven sông Sài Gòn, nhiều nhà hàng, khu du lịch Bình Quới còn bị vỡ tường chắn, ngập hơn một mét.

Triều cường dâng cao hôm 25/10 cùng lúc với mưa lớn khiến lũ tràn vào nhà bà Nguyễn Thị Ngọc Diệp nằm trên đường Bình Quới (phường Bình Quới). Sau 15 phút, dòng nước nhấn chìm nhiều vật dụng như tủ, bàn, ghế và thiết bị điện. Các thành viên trong nhà bà Diệp chỉ kịp dắt xe máy lên cao, còn các loại đồ đạc nặng, khó khuân vác đành bỏ mặc. Tình thế còn tệ hơn khi bức tường chắn của nhà hàng ven sông đối diện nhà bà bị vỡ, khiến nước ồ ạt chảy vào khu dân cư.

"Sống tại khu vực này gần 30 năm nhưng đây là lần đầu tôi thấy triều cường lên nhanh như vậy", bà Diệp nói, thêm rằng từ nhiều năm trước bà nâng nền nhà, chuẩn bị máy bơm chống ngập, song đợt triều này nước lên cao khiến gia đình không thể xoay sở.

Ông Lê Đình Quyết, Trưởng phòng Dự báo Đài Khí tượng Thủy văn Khu vực Nam Bộ và Tây Nguyên, cho biết đợt triều cường mới đây cao nhất trong nhiều năm, chạm ngưỡng 1,77 m tại trạm Phú An (quận 1 cũ), tương đương mức kỷ lục từng xuất hiện năm 2019. Tại trạm Nhà Bè, mực nước lên tới 1,78 m, cao nhất trong 7 năm trở lại đây. Số liệu thống kê 25 năm qua cho thấy đỉnh triều cao nhất hàng năm tại hai trạm nêu trên liên tục tăng, với mức 31-38 cm kể từ năm 2000.

Thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường TP HCM cũng cho thấy đợt triều vừa qua, mực nước trên sông Sài Gòn rất cao, đặc biệt là ngày 23 và 24/10. Ngoài Phú An, mực nước ở trạm Thủ Dầu Một (Bình Dương cũ) lên đến 1,87 m - cao hơn trung bình nhiều năm trước. Đến ngày 25/10, đỉnh triều ở trạm này dù giảm nhưng vẫn ở mức 1,78 m, tiếp tục ảnh hưởng các vùng trũng thấp.

Ngoài yếu tố tự nhiên, một cán bộ thủy lợi thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cho rằng đợt ngập vừa qua còn chịu tác động bởi hồ thủy điện Trị An và Dầu Tiếng xả lũ. Dù việc này cần thiết để đảm bảo an toàn, tránh nguy cơ vỡ đập, nhưng lại diễn ra cùng thời điểm triều cường dâng cao - vốn là điều tối kỵ trong điều tiết lũ, khiến khu vực TP HCM ngập diện rộng.

Dựa theo quan trắc mực nước tại các trạm trên sông Sài Gòn, ông cũng cho rằng triều cường có xu hướng ngày càng dâng cao. Trong khi đó, khả năng chống ngập ở thành phố hạn chế khi hệ thống thoát nước xuống cấp, lạc hậu, nhiều dự án lớn chậm tiến độ.

"Chưa kể TP HCM đang đối mặt với tình trạng sụt lún do đô thị hoá quá nhanh và khai thác nước ngầm vượt mức", ông nói và dẫn kết quả quan trắc 24 điểm trên địa bàn được Cục Quản lý Tài nguyên nước (thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường) công bố, tốc độ lún bình quân TP HCM từ 2009 đến 2019 khoảng 4 cm mỗi năm và vẫn đang diễn ra. Nền đất hạ thấp trong khi mực nước biển và triều cường tăng, khiến ngập lụt ngày càng nghiêm trọng, đặc biệt là các vùng ven sông cùng những nơi địa hình trũng thấp.

PGS.TS Lê Trung Chơn, Viện trưởng Nghiên cứu phát triển bền vững (Đại học Tài Nguyên và Môi trường), dẫn kết quả nghiên cứu cho thấy tốc độ lún ở TP HCM hiện bình quân 2-5 cm mỗi năm, nhiều nơi tập trung các công trình thương mại có thể lên tới 8 cm. Đây là một trong những yếu tố khiến ngập úng ở thành phố ngày càng nghiêm trọng.

Theo ông Chơn, sụt lún ở TP HCM đang diễn ra trên diện rộng, trong đó khu vực bị ảnh hưởng nặng là dọc sông Sài Gòn, theo trục tây bắc - đông nam, cùng với quận 7 và 8 (cũ). Đây là những nơi mà kết quả từ cả hai bộ dữ liệu vệ tinh đều chỉ ra tình trạng lún rõ rệt. Sụt lún có mối liên hệ chặt chẽ với đặc điểm địa hình và địa chất của thành phố. Hơn 50% diện tích TP HCM có cao độ chỉ 1-2 m so với mực nước biển, nhất là khu nam.

"Sụt lún khiến nguy cơ ngập lụt tăng mạnh, đặc biệt khi kết hợp với tác động của biến đổi khí hậu và mực nước biển dâng. Nó cũng làm hư hại hạ tầng giao thông, công trình xây dựng, hệ thống thoát nước", ông Chơn nói và cho rằng công nghệ hiện nay hoàn toàn giúp xác định được tốc độ lún. Do đó, TP HCM nên xem yếu tố này là một dữ liệu đầu vào không thể thiếu trong quá trình lập quy hoạch tổng thể. Đó cũng là cơ sở để thiết kế, thi công, duy tu công trình.

Để ứng phó các đợt triều cường, Sở Nông nghiệp và Môi trường TP HCM cho biết đã đề nghị các đơn vị tăng cường các biện pháp phòng chống thiên tai các khu vực trọng yếu. Đồng thời, cơ quan này cũng yêu cầu đẩy nhanh các dự án thuỷ lợi cấp bách như nâng cấp bờ hữu sông Sài Gòn, hệ thống bờ hữu từ rạch Tra đến sông Vàm Thuật, chống sạt lở bán đảo Thanh Đa...

Một dự án được thành phố kỳ vọng giúp chống ngập là công trình ngăn triều với quy mô vốn gần 10.000 tỷ đồng, khởi công từ năm 2016. Kế hoạch ban đầu công trình hoàn thành sau hai năm thi công, giúp kiểm soát ngập do triều, ứng phó biến đổi khí hậu cho hơn 570 km2 với 6,5 triệu dân ven sông Sài Gòn và trung tâm TP HCM.

Tuy nhiên, dù hoàn thành 90%, dự án dừng nhiều năm vì vướng pháp lý, thanh toán quỹ đất theo hôp đồng BT (xây dựng - chuyển giao) cho nhà đầu tư. Mới đây tổ công tác giải quyết khó khăn cho dự án đã đề xuất bổ sung thêm hai khu đất vào quỹ thanh toán hợp đồng cho doanh nghiệp, nhằm sớm khởi động lại công trình.

Phương án nói trên đã được nhà đầu tư thống nhất, đồng thời cho biết nếu thủ tục hoàn tất trong tháng 10, công trình có thể vận hành chậm nhất vào tháng 12/2026. Khi đó các "rốn ngập" ở khu nam thành phố, nằm trong phạm vi xử lý của dự án ngăn triều, như đường Huỳnh Tấn Phát, Trần Xuân Soạn, Lê Văn Lương, quốc lộ 50... sẽ sớm được xử lý.

Nhóm phóng viên