Vật cản của văn học chính là nhà văn

Sáng 16-9, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều đã đề cập đến những vật cản của văn học Việt Nam 50 năm qua, trong đó có nhắc đến vai trò của các nhà văn.

Phát biểu của ông Thiều mở đầu hội thảo tổng kết văn học Việt Nam sau năm 1975: Thành tựu cơ bản, diện mạo, khuynh hướng và thể loại.

Nhà văn phải trả lời được anh là ai?

Bên cạnh những thành tựu, ông Thiều nhấn mạnh cần xác định xem cái gì đang cản trở trong 50 năm qua khiến văn học Việt Nam chưa tương xứng với những gì chúng ta mong muốn.

Ông Thiều cho rằng hiện thực cuộc sống đất nước ta rất đa dạng, phong phú, nhiều biến động, chẳng hạn tình hình đất nước sau 1975, công cuộc đổi mới, vấn đề chống tham nhũng... rất nhiều chất liệu giúp các nhà văn sáng tạo.

Tuy nhiên theo ông Thiều, vật cản nổi cộm, cồng kềnh, phức tạp nhất lại chính là các nhà văn. Ông đặt câu hỏi các nhà văn đã đủ dũng cảm dấn thân vào công cuộc sáng tạo chưa?

"Tôi cảm giác lâu nay nhiều nhà văn đã xây cho mình một khu an toàn vô lý, không dám dấn thân trong sáng tạo nghệ thuật, trong phát hiện, đặt đề tài" - ông Thiều trăn trở.

Và ông Thiều nêu quan điểm nhà văn cần đi qua những lối mòn, phá vỡ những nguyên tắc, phá những gì là vòng kim cô trong đầu họ để có những tác phẩm văn học mang tính đột phá.

Đồng tình với ông Thiều, nhà văn Hoàng Quý chia sẻ chính các nhà văn phải tự trả lời: Nhà văn, anh là ai? Nếu không trả lời được thì anh sẽ giống những thứ đang có sẵn.

"Có những nhà văn đã trả lời họ là ai, minh chứng từ tác phẩm mà họ đóng góp hữu ích cho văn học nghệ thuật 50 năm qua. Tuy nhiên có những nhà văn không thể biết mình đang thiếu gì mà tôi nghĩ đó là thiếu dũng.

Chúng ta cứ nói vòng quanh, cứ làm thỏa mãn tất cả nhưng thật ra rất nhiều nhà văn vừa háo danh vừa yêu mị, đó là điều đáng buồn. Khi anh đủ dũng anh có thể trả lời mình là ai, các tác phẩm của anh sẽ tốt hơn" - ông Quý nhấn mạnh.

Bên cạnh "rào cản" từ các nhà văn, ông Thiều cũng đề cập những bất cập trong việc quản lý văn học nghệ thuật, khả năng tiếp nhận tác phẩm văn học của bạn đọc...

Những thành tựu nổi bật từ công cuộc đổi mới

Nhiều đại biểu nêu cái nhìn, đánh giá khách quan về những gì chúng ta đã đạt được trong văn học 50 năm qua, đặc biệt là sau thời kỳ đổi mới năm 1986. Chủ trương của Nhà nước đã đem đến sự thay đổi nhiều mặt, nhiều lĩnh vực của đất nước, trong đó có văn học nghệ thuật.

Nhà thơ Phan Hoàng nhìn nhận thời kỳ này có những thay đổi tư duy lớn, tích cực, cởi mở hơn. Nhiều trào lưu trước nay bị xem là "có vấn đề" được đánh giá, nhìn nhận lại giá trị. Các khuynh hướng văn học vì thế phát triển đa dạng hơn.

PGS.TS Nguyễn Thành Thi nghiên cứu chỉ ra có sự chuyển dịch trong sáng tác từ tư duy sử thi sang tư duy tiểu thuyết. Ông lấy ví dụ rất rõ từ ba nhà văn, nhà thơ nổi tiếng có những tác phẩm ghi đậm dấu ấn trước 1975 và sau 1975.

Đó là Trần Dần với Người người lớp lớp (năm 1954) và tác phẩm xuất sắc Những ngã tư và những cột đèn (xuất bản năm 2011); Nguyễn Minh Châu với Cửa sông, Mảnh trăng cuối rừng, Dấu chân người lính... trước 1975 và Chiếc thuyền ngoài xa, Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (sau 1975); Nguyễn Xuân Khánh là Rừng sâu (trước 1975) và sau 1975 là một loạt tác phẩm như Hồ Quý Ly, Mẫu thượng ngàn, Đội gạo lên chùa...

TS Trần Lê Hoa Tranh đặt vấn đề về giao lưu, tiếp biến văn hóa của văn học Việt Nam trong thời kỳ mới. Hiện tại việc dịch thuật phát hành các quyển sách nước ngoài hay ở Việt Nam khá nhanh, ngay sau khi các đầu sách này đoạt giải thưởng quốc tế.

Tác phẩm Việt Nam cũng được dịch đưa ra quốc tế, tuy nhiên vẫn còn có những bất cập. Trong thời đại toàn cầu hôm nay thì việc tiếp cận, bước ra thế giới để giới thiệu văn hóa Việt Nam thông qua các tác phẩm văn học là rất quan trọng. Chúng ta cần nghiên cứu và có những bước đi bài bản để dần khẳng định chỗ đứng Việt Nam trên bản đồ văn học thế giới.