Văn đàn đấu tranh với viễn cảnh AI khiến giới tác giả 'về vườn'

Lo ngại về AI tác động tới văn chương; các tác giả và chuyên gia quốc tế đã có những hành động để bảo vệ sự sáng tạo của con người, theo Financial Times.

AI "có thể" sẽ viết ra được một cuốn sách ăn khách vào năm 2030, đây là cảnh báo gây sốc của Philip Stone, một lãnh đạo hàng đầu thuộc Nielsen, công ty dữ liệu xuất bản hàng đầu tại Anh. Được đăng tải trên The Bookseller hồi tháng 6, tuyên bố này đã dấy lên một cuộc tranh luận lớn trong giới xuất bản.

Đánh giá của Philip Stone dấy lên nhiều tranh luận. Ảnh: The Bookseller.

Hiện tượng này phần nào cho thấy AI đang là một chủ đề nóng hổi và nhạy cảm trong ngành xuất bản hiện nay, vì hai điều. Thứ nhất, việc các công ty công nghệ sử dụng tác phẩm của giới nhà văn để phát triển AI là điều đã rõ ràng và ngành xuất bản chưa có cách đối phó hiệu quả.

Thứ hai, nội dung do AI có thể thay thế công việc của nhiều ngành nghề sáng tạo, trong đó có các nhà văn. Sự lo ngại này khiến nhiều tên tuổi nghệ sĩ lớn thế giới, ví dụ như Paul McCartney, Sir Elton John và Dua Lipa đều đã liên tiếng ủng hộ các chiến dịch hạn chế AI.

Vai trò của các chính phủ cũng đang được nêu ra. Tiểu thuyết gia người Anh Sarah Hall, người có những cuốn sách được đánh giá cao, chẳng hạn như Madame Zero và The Electric Michelangelo cho biết chính phủ Anh chưa làm đủ để quản lý các công ty AI và bảo vệ quyền tác giả. Một đạo luật dữ liệu mới được thông qua vào tháng 6 sau nhiều tháng tranh cãi tại quốc hội Anh lại cho rằng các công ty AI nên được tiếp cận tất cả nội dung sáng tạo trừ khi tác giả từ chối.

Câu hỏi về vấn đề bản quyền

Hall chia sẻ: “Sách của bạn được nhiều người đọc và bạn nhận được một khoản tiền bản quyền từ đó. Cách làm truyền thống này duy trì cuộc sống cho các nhà văn”. Nhưng giờ đây, ai sẽ là người nhận được tiền từ các tác phẩm AI?, Hall đặt câu hỏi.

Naomi Alderman, tác giả cuốn tiểu thuyết phản địa đàng The Power năm 2016 được chuyển thể thành loạt phim truyền hình trên Amazon, cũng bày tỏ: “Tôi không tức giận về sự phát triển của một công nghệ mới và thú vị. Tôi tức giận về việc AI đang sử dụng tài sản vốn thuộc về cộng đồng và họ nhận được tất cả tiền bạc. Những giá trị đó được mang về cho các tập đoàn công nghệ khổng lồ”.

Trên lý thuyết, vấn đề bản quyền rất được quan tâm ở cả hai bờ Đại Tây Dương. Tại Mỹ, tác giả và tác phẩm được bảo vệ trong 95 năm kể từ lần xuất bản đầu tiên, trong khi ở châu Âu và Anh, bản quyền được bảo vệ 70 năm sau khi tác giả qua đời.

Nhưng một số người trong ngành công nghệ không coi trọng điều đó. Alderman nhớ lại lời của doanh nhân tiền điện tử Sam Bankman-Fried: "Nếu bạn viết một cuốn sách, bạn đã làm hỏng nó. Đáng lẽ bạn nên đăng lên blog". Các ông chủ công nghệ như Bankman-Fried, Mark Zuckerberg hay Elon Musk, dường như chỉ coi sách là một phương tiện truyền tải thông tin và không coi chúng là biểu hiện sáng tạo, giao tiếp, phát triển nhìn nhận và tư duy.

Sarah Hall, Naomi Alderman và Curtis Sittenfeld chia sẻ về AI. Ảnh: Financial Times.

AI khiến giới nhà văn thừa thãi?

Tại sao lại trả tiền cho một tác giả để viết sách khi máy móc có thể làm điều đó? Liệu viễn cảnh này có sớm xảy ra như điều Philip Stone đề cập?

Alderman đã tiếp cận AI để đánh giá khả năng này. “AI chưa viết ra được bất kỳ tác phẩm nào mà tôi muốn đưa nó xuất bản dưới tên của mình. Đơn giản là vì chất lượng tác phẩm không đủ tốt”, Alderman chia sẻ.

Tiểu thuyết gia người Mỹ Curtis Sittenfeld, tác giả của American Wife và Rodham, cũng có trải nghiệm tương tự khi bà đăng tải một câu chuyện do AI viết dựa theo phong cách bản thân. Sittenfeld đã nói với tờ The New York Times rằng tác phẩm này "nhàm chán, sáo rỗng và hời hợt về cảm xúc".

Hiện tại, các mô hình ngôn ngữ lớn chỉ có thể tổng hợp nội dung từ văn bản hiện có. Câu trả lời của chúng không thể đến từ hư không. Trong khi đó, những tác phẩm ăn khách và đoạt giải thường chứa yếu tố mới lạ và đặc biệt. AI không thể viết ra cuốn sách bán chạy Lessons in Chemistry của Bonnie Garmus hay cuốn sách đoạt giải Booker The Seven Moons of Maali Almeida của Shehan Karunatilaka.

Nhưng rõ ràng là AI sẽ không được đầu tư mạnh mẽ nếu những người bỏ tiền không tin vào khả năng của nó. Sam Altman, CEO của OpenAI, tháng 3 vừa qua đã tự hào công bố một truyện ngắn do ChatGPT viết.

Cuốn truyện dấy lên nhiều phản ứng, cả khen ngợi, cả chỉ trích vì sử dụng nguyên cụm từ ẩn dụ “nền dân chủ của những bóng ma” từ tiểu thuyết Pnin của Vladimir Nabokov.

Nhưng nếu đánh giá theo khả năng viết truyện, tác phẩm này đã hoàn thành nhiệm vụ của nó. Richard Beard, tiểu thuyết gia kiêm giảng viên về sáng tác văn học, chia sẻ: “Tôi không chắc chắn 100% rằng nếu một sinh viên đưa cho tôi câu chuyện đó, tôi có thể nhận ra nó là AI hay không”.

Kế hoạch chống lại AI

Beard, một nhà văn đầy sự sáng tạo trong suốt sự nghiệp của mình, cũng có một kế hoạch để các nhà văn có thể chống lại AI. Dự án mới của ông, nền tảng hồi ký trực tuyến Universal Turing Machine, đang mời công chúng đóng góp. “Việc con người chia sẻ lại cuộc sống độc đáo của riêng mình là điều AI không thể sao chép”, ông nói.

Với tư cách là độc giả, “chúng ta thích những điều bất ngờ. Chúng ta thích những hiểu biết sâu sắc mà chúng ta chưa từng biết trước đây”, Beard chia sẻ và hi vọng dự án hồi ký có thể tạo ra điều này.

Còn với Hall, bà cùng giới nhà văn Anh đang có hành động của riêng mình. “Trước đây, Hội Tác giả Anh từng vận động để các tác phẩm do AI tạo ra được dán nhãn. Tuy nhiên, chiến lược đó đã thay đổi”. Sau khi Hội tác giả Mỹ ra mắt “nhãn dán phân biệt tác giả con người” đầu năm nay, các nhà văn Anh đang hướng đến hành động tương tự.

Cuốn sách mới Helm của Hall xuất bản với “dấu ấn của người sáng tạo” trên bìa: một vòng tròn nhỏ chứa dòng chữ “Con người viết ra”.

Ngoài ra, việc có những trải nghiệm với AI cũng giúp các nhà văn dễ dàng nhận ra tác phẩm do AI viết. “Ban đầu, tôi rất ấn tượng với những hình ảnh do AI tạo ra. Nhưng sau đó, tôi dần nhận ra diện mạo của AI. Và tôi nghĩ điều tương tự cũng xảy ra với việc viết lách”, Alderman chia sẻ.

Dường như con người đang học được cách chung sống với AI và thấy rằng công sức của mình vẫn có giá trị. “Theo một cách nào đó, các nhà văn nên cảm thấy hài lòng với bản thân. Chúng ta vẫn đang làm được những điều quan trọng (các tác phẩm văn học vẫn là nền tảng cần thiết để phát triển AI)”, Beard chia sẻ.