Từ ý tưởng đến tư tưởng

John Dewey (20.10.1859 - 1.6.1952) là nhà giáo dục hàng đầu của nước Mỹ và của thế giới trong thế kỷ 20.

Từ những ý tưởng về giáo dục, Dewey đã đi tới những tư tưởng rất cấp tiến về giáo dục. Bây giờ, Việt Nam chúng ta đang bước sang một thời kỳ giáo dục mới, nên những tư tưởng về giáo dục của Dewey rất cần thiết để chúng ta thấy trong đó những gì phù hợp nhất với giáo dục Việt Nam.

Có một điểm từng gây tranh cãi ở giáo dục Việt Nam, là nên chọn học sinh là trung tâm hay giáo viên là trung tâm? Ngay từ đầu, tôi đã thấy ý tưởng chọn học sinh là trung tâm không thật ổn. Nhưng chỉ chọn giáo viên là trung tâm cũng chưa phải là một ý tưởng hoàn hảo.

Chính Dewey cũng cảm thấy lo lắng trước sự thái quá "lấy trẻ em làm trung tâm" của các nhà sư phạm giáo dục - những người tự nhận mình là tín đồ của ông, và ông cho rằng việc phụ thuộc quá nhiều vào đứa trẻ có thể gây bất lợi không kém cho quá trình học tập.

Trong trường phái tư tưởng thứ hai này, "chúng ta phải đứng về phía đứa trẻ và sự rời xa của chúng ta với đứa trẻ. Chính nó chứ không phải chủ thể quyết định cả chất lượng và số lượng học tập" (Dewey, 1902, trang 13 - 14 ). Theo Dewey, lỗ hổng tiềm ẩn trong lối suy nghĩ này là nó giảm thiểu tầm quan trọng của nội dung cũng như vai trò của giáo viên.

Đúng là như vậy. Đi học thì không thể phủ nhận vai trò của người thầy dạy mình, nhưng nếu chỉ nhất nhất tuân theo thầy mà học sinh không tự phát huy suy nghĩ của mình thì cũng không được.

Dewey chủ trương phải cân bằng giữa hai chủ thể là học sinh và người thầy trong giáo dục. Không nghiêng hẳn về bên nào, hay nói cụ thể hơn, phải để cả hai bên cùng phát huy hết khả năng của mình thì giáo dục mới đạt tới hiệu quả cao nhất.

Chính vì thế, Dewey khẳng định rõ tầm quan trọng của giáo dục không chỉ là nơi để đạt được kiến thức nội dung mà còn là nơi để học cách sống.

Trong mắt ông, mục đích của giáo dục không nên xoay quanh việc đạt được một tập hợp các kỹ năng được xác định trước, mà là việc nhận ra tiềm năng đầy đủ của một người và khả năng sử dụng những kỹ năng đó vì lợi ích lớn hơn.

Để nhận ra tiềm năng của học sinh thì giáo viên phải nhìn thấy tiềm năng này, đồng thời học sinh cũng phải nhận ra tiềm năng ấy trong bản thân mình. 

Nhà giáo dục John Dewey khẳng định: "Để chuẩn bị cho một người ở cuộc sống tương lai có nghĩa là cho người đó quyền chỉ huy của chính mình; nghĩa là đào tạo người đó để người đó có thể sử dụng đầy đủ và sẵn sàng tất cả các năng lực của mình" (Tín điều sư phạm của tôi, Dewey, 1897).

Qua việc quan sát những đứa cháu nội của tôi ở độ tuổi từ lớp 3 tới lớp 6, tôi nhận thấy, muốn cho cháu học giỏi, thì ngoài chuyện học thêm, còn phải biết nhận ra những tiềm năng, những năng khiếu của các cháu để hướng chúng phát huy những thế mạnh có sẵn ấy, và tự thân chúng sẽ nhận ra mình có những mặt mạnh nào trong học tập. 

"Bể học" là vô cùng, nhưng khi bơi trong cái bể vô cùng ấy, học sinh phải biết định hướng.

Ở đây, giáo viên giúp học sinh định hướng, và tự học sinh định hướng cho mình. Những tri thức thời hiện đại quá phong phú, vì thế, sự lựa chọn là rất cần thiết. 

Dewey lưu ý rằng "giáo dục là quy định của quá trình đi đến chia sẻ trong ý thức xã hội; và sự điều chỉnh hoạt động cá nhân trên cơ sở ý thức xã hội này là phương pháp chắc chắn duy nhất để tái tạo xã hội". 

Điều chỉnh chính là lựa chọn. Và lựa chọn càng đúng đắn, càng phù hợp thì điều đó góp phần quyết định để "tái tạo xã hội".

Dewey đã ủng hộ một cấu trúc giáo dục nhằm cân bằng giữa việc cung cấp kiến thức trong khi cũng tính đến lợi ích và trải nghiệm của học sinh. Ông lưu ý rằng "đứa trẻ và chương trình học chỉ đơn giản là hai giới hạn xác định một quá trình duy nhất.

Cũng giống như hai điểm xác định một đường thẳng, vì vậy quan điểm hiện tại của đứa trẻ và các dữ kiện và sự thật của các nghiên cứu xác định hướng dẫn" (Dewey, 1902, trang 16). 

Luôn luôn là tính đến sự lựa chọn cho học sinh và giáo viên, làm sao hài hòa giữa kiến thức và sự trải nghiệm. Khi đạt tới sự hài hòa ấy, thì giáo dục thành công.