Trung Quốc cấm xuất khẩu, Mỹ khát nguồn cung: Quốc gia nhỏ Đông Nam Á bất ngờ ra tay "bẻ lái" cuộc chơi

Một quốc gia nhỏ Đông Nam Á có nước đi bất ngờ giúp các nước phương Tây như Mỹ "giải cơn khát".

Malaysia sắp cấm xuất khẩu đất hiếm

Một quan chức Malaysia cho biết trong tuần này rằng Kuala Lumpur sẽ cấm xuất khẩu khoáng sản đất hiếm chưa qua chế biến – loại nguyên liệu thô có giá trị toàn cầu, được sử dụng trong nhiều thiết bị điện tử – nhằm giữ nguồn cung trong nước phục vụ đầu tư vào các ngành công nghiệp hạ nguồn.

Bộ trưởng Đầu tư, Thương mại và Công nghiệp Tengku Zafrul Abdul Aziz nói với Malay Mail rằng các nhà đầu tư nước ngoài có thể tham gia lĩnh vực đất hiếm hạ nguồn tại Malaysia nếu dự án của họ liên quan đến chế biến tại địa phương, tạo việc làm và chuyển giao công nghệ. Kim loại đất hiếm sau khi chế biến có thể được xuất khẩu.

Nhiều quốc gia có trữ lượng đất hiếm, song các nhà phân tích cho rằng ngành công nghiệp này tại Malaysia có triển vọng bứt phá nhờ năng lực chế biến sẵn có và nhu cầu từ Mỹ đang gia tăng trong bối cảnh tìm nguồn cung ngoài Trung Quốc.

Qarrem Kassim, nhà phân tích tại Viện Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế Kuala Lumpur, nhận định: “Năng lực hiện có của Malaysia mang lại lợi thế để hội nhập vào chuỗi cung ứng toàn cầu”.

Ông nói thêm: “Việc áp dụng lệnh cấm xuất khẩu một cách bình đẳng cho tất cả các bên là tín hiệu cho thấy Malaysia sẵn sàng sử dụng quyền tự chủ địa kinh tế để ưu tiên nhu cầu phát triển của chính mình. Điều này có thể mở ra tiềm năng thu hút đầu tư nước ngoài trong tương lai”.

Bộ Tài nguyên thiên nhiên và Phát triển bền vững môi trường Malaysia từng công bố “mô hình kinh doanh” từ năm ngoái, khẳng định sẽ tập trung vào khai thác đất hiếm nặng – thành phần thiết yếu trong điện thoại thông minh, máy tính, xe điện và pin năng lượng mặt trời.

Tham vọng này được thúc đẩy trong năm nay với kế hoạch xây dựng thêm hai nhà máy chế biến, theo chia sẻ của Nordin Ramli, người đứng đầu tư vấn công nghệ tại Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Ứng dụng Quốc gia Malaysia.

Mô hình kinh doanh cũng kêu gọi phát triển khai thác “đất hiếm từ đất sét hấp phụ ion”, vốn tương đối dễ khai thác.

Hiện Malaysia có một doanh nghiệp chế biến quy mô lớn: Lynas Malaysia – công ty con của Lynas Rare Earths (Úc), đơn vị vận hành nhà máy chế biến đất hiếm lớn nhất thế giới ngoài Trung Quốc, chủ yếu sử dụng nguyên liệu từ Úc.

Theo mô hình kinh doanh, Lynas Malaysia đóng góp 11% sản lượng kim loại đất hiếm toàn cầu, “với tiềm năng gia tăng tỷ lệ đóng góp”.

Mô hình được xây dựng trong hơn hai năm cũng chỉ ra rằng nhu cầu toàn cầu về “siêu nam châm” làm từ đất hiếm dự kiến tăng 114% vào năm 2030 so với năm 2020.

Thúc đẩy xuất khẩu thành phẩm

Theo Diễn đàn Đông Á tuần trước, với tổng trữ lượng đất hiếm trị giá 175 tỷ USD, nỗ lực mở rộng khai thác của Malaysia diễn ra trong bối cảnh phương Tây lo ngại Trung Quốc có thể tiếp tục hạn chế xuất khẩu.

Đáp lại việc Mỹ tăng thuế quan vào tháng 4, Trung Quốc đã áp dụng biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với bảy nguyên tố đất hiếm và nam châm vĩnh cửu, yêu cầu doanh nghiệp phải xin giấy phép trước khi xuất khẩu.

Sau cuộc đàm phán với Mỹ tại London hồi tháng 6, Bộ Thương mại Trung Quốc cuối tháng đó thông báo sẽ “đẩy nhanh phê duyệt giấy phép xuất khẩu”. Đến tháng 7, xuất khẩu nam châm vĩnh cửu của Trung Quốc tăng lên mức cao nhất trong sáu tháng, đánh dấu tháng tăng trưởng thứ hai liên tiếp.

Theo ông Kassim, chính sách đối ngoại hướng đến thương mại giúp ngành đất hiếm trở thành một công cụ gia tăng đòn bẩy địa kinh tế của Malaysia với Mỹ, EU, Nhật Bản và các đối tác khác trong nỗ lực đa dạng hóa chuỗi cung ứng.

Vào tháng 5, Malaysia bắt đầu cấp giấy chứng nhận xuất xứ không ưu đãi cho hàng xuất khẩu sang Mỹ. Theo bà Tham Siew Yean, nghiên cứu viên cao cấp tại Viện ISEAS – Yusof Ishak (Singapore), đất hiếm đã được Malaysia sử dụng như một “công cụ đàm phán” trong các cuộc thương lượng với Mỹ.

Rajiv Biswas, Giám đốc điều hành Asia-Pacific Economics, cho rằng: “Ngành chế biến đất hiếm đang trải qua giai đoạn gián đoạn nghiêm trọng trong trung hạn, khi các chính phủ phương Tây và tập đoàn đa quốc gia tìm cách thiết lập chuỗi cung ứng an toàn hơn”.

Ông nhấn mạnh: “Trong bối cảnh Mỹ và EU muốn giảm phụ thuộc nhập khẩu từ Trung Quốc, cơ sở chế biến Lynas tại Malaysia sẽ trở nên có ý nghĩa chiến lược hơn nhiều vào năm 2025”.

Các nhà phân tích nhận định doanh nghiệp Trung Quốc có thể nằm trong số những nhà đầu tư quan tâm đến lĩnh vực đất hiếm hạ nguồn tại Malaysia.

Trung Quốc – quốc gia duy nhất hiện khai thác đủ 17 nguyên tố đất hiếm trong bảng tuần hoàn – được cho là đã đồng ý chia sẻ công nghệ chế biến với Malaysia hồi tháng 4 để thúc đẩy quan hệ kinh tế. Hiện Trung Quốc chiếm hơn 60% sản lượng khai thác và 90% sản lượng chế biến đất hiếm toàn cầu.

Ông Charles Chang, giáo sư tài chính tại Đại học Phúc Đán (Thượng Hải), cho rằng Malaysia cần bổ sung công nghệ tinh chế, ly tâm – tách chất rắn khỏi chất lỏng – và vận chuyển, để nâng tầm ngành đất hiếm. Theo ông, Malaysia có khả năng mở rộng lĩnh vực này trong vòng hai đến bốn năm.

Tuy nhiên, ông Kassim lưu ý việc Trung Quốc cấm xuất khẩu công nghệ lọc khiến phạm vi hợp tác với Malaysia “bị hạn chế đáng kể”.

Trong khi đó, Jon Hykawy – Chủ tịch công ty tư vấn Stormcrow Capital (Toronto) – cho rằng các nhà phát triển năng lượng gió và xe điện tại Trung Quốc vẫn cần nguồn cung đất hiếm do nhu cầu tăng nhanh, và Malaysia có thể là nguồn thay thế.

Ông cho biết: “Các mỏ đất sét ion thường chứa hàm lượng cao các nguyên tố đất hiếm nặng, thực sự khan hiếm và có giá trị như dysprosi và terbi – rất quan trọng trong sản xuất nam châm cho ngành năng lượng gió và xe điện”.

Mô hình kinh doanh của chính phủ Malaysia đặt mục tiêu “thúc đẩy nhanh chóng” chuỗi cung ứng đất hiếm trong nước.