Trung bình 220 người dùng smartphone có một người sập bẫy lừa qua mạng

Chập tối 11/9, ông Thanh ở Bắc Ninh nhận được cuộc gọi từ số máy lạ, xưng danh cán bộ bảo hiểm xã hội tỉnh Bắc Ninh, hướng dẫn giải quyết chế độ bảo hiểm và thanh toán tiền lương hưu. "Cán bộ" đề nghị ông kết bạn zalo với tài khoản có tên hiển thị "Mạnh Hải" để được hỗ trợ trực tuyến.

Sau khi kết nối, "Mạnh Hải" hướng dẫn ông Thanh đăng nhập ứng dụng VNeID và VssID trên điện thoại. Sau đó, anh ta gửi hình ảnh giả mạo có tiêu đề "Bảo hiểm điện tử", trong đó gắn mã QR và logo Bảo hiểm xã hội Việt Nam.

Tiếp theo, "Mạnh Hải" yêu cầu ông Thanh dùng một điện thoại khác gọi video qua zalo để được hướng dẫn thao tác nhận lương hưu qua ngân hàng. Qua bước này, một người khác xuất hiện giới thiệu là "trưởng phòng" gọi video hướng dẫn hoàn thiện hồ sơ.

"Trưởng phòng" đề nghị ông Thanh phải chuyển toàn bộ tiền trong các tài khoản ngân hàng của mình vào một tài khoản cố định để "xác minh và hoàn tất hồ sơ hưởng chế độ". Đồng thời, người này còn gọi video hướng dẫn ông thao tác chuyển tiền trực tiếp trên ứng dụng ngân hàng.

Tin tưởng là thủ tục thật, ông Thanh làm theo hướng dẫn và sau đó phát hiện toàn bộ tiền đã bị chuyển sang tài khoản khác mà không rõ nguyên nhân.

"Đây là toàn bộ khoản tiền Nhà nước hỗ trợ ông Thanh nghỉ hưu trước tuổi theo chế độ 178", Công an Bắc Ninh cho hay.

Những người bị lừa đảo qua mạng như ông Thanh nhiều năm trở lại đây không ít. Nhóm phạm tội qua mạng thường xuyên thay đổi kịch bản hoặc sử dụng kết hợp nhiều thủ đoạn cũ nhưng thêm yếu tố mới để lừa đảo. Đó là lý do vì sao dù thủ đoạn này không mới, truyền thông nhắc đến nhiều mà vẫn thêm nhiều người là nạn nhân của lừa đảo trực tuyến.

Báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia công bố cuối năm 2024 cho thấy Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi tội phạm mạng. Chỉ tính riêng năm 2024, cả nước bị thiệt hại ước tính khoảng 18.900 tỷ đồng - tăng gấp đôi so với năm 2023 là 8.000-10.000 tỷ đồng.

Tỷ lệ "nạn nhân tiềm năng" cũng đáng báo động khi cứ 220 người dùng smartphone có một người trở thành nạn nhân. 70% người dân tiếp xúc với ít nhất một cuộc gọi hoặc tin nhắn lừa đảo mỗi tháng.

Những con số này cũng được phản ánh trên thực tế khi năm 2023, Cục An ninh mạng Bộ Công an xử lý hơn 1.500 vụ án lừa đảo trực tuyến, chủ yếu liên quan đến chiếm đoạt tài sản qua mạng. Trong 8 tháng đầu năm 2025, cả nước ghi nhận số vụ lừa đảo qua mạng tăng 65% so với cùng kỳ 2024, gây thiệt hại hơn 1.660 tỷ đồng.

Tội phạm không chừa một ai, từ học sinh, sinh viên đến người lao động, thậm chí cả những người am hiểu công nghệ. Đầu năm 2025 còn chứng kiến sự dịch chuyển đáng lo ngại hơn khi tội phạm mạng tập trung "săn" giới trẻ, những người thiếu kỹ năng sống để thao túng tâm lý.

Đe dọa - thao túng - dụ dỗ

Theo Liên minh niềm tin số thuộc Hiệp hội An ninh mạng quốc gia, tội phạm mạng thường có ba thủ đoạn chính, đó là đe dọa, thao túng và dụ dỗ.

Đe dọa - chúng sử dụng nỗi sợ hãi của nạn nhân để ép buộc tuân thủ, có thể là đe dọa pháp lý, tung ảnh nóng hoặc bạo lực. Đây là thủ đoạn phổ biến và dễ thực hiện nhất trong các vụ lừa đảo trực tuyến. Đe dọa thường được sử dụng ngay từ đầu hoặc xuất hiện trong bước cuối cùng của chuỗi thao túng.

Ở thủ đoạn này, tội phạm thường giả danh cán bộ công an, viện kiểm sát, tòa án hoặc các cơ quan chức năng để gọi điện, gửi tin nhắn. Chúng dọa nạn nhân đang liên quan các vụ án nghiêm trọng như ma túy, rửa tiền, lừa đảo hoặc tội phạm xuyên quốc gia. Để tăng thuyết phục, chúng gửi kèm các giấy tờ giả mạo có thông tin của nạn nhân như lệnh bắt, khám xét hoặc các cảnh bắt giữ tội phạm.

Tội phạm mạng cũng hay đe dọa tung hình ảnh nhạy cảm. Đầu tiên, chúng tiếp cận nạn nhân "ham của lạ" sau đó "chat sex", gạ gửi video, hình ảnh nhạy cảm. Sau đó, chúng dùng chính những hình ảnh này để đe dọa sẽ phát tán, gửi cho người thân, bạn bè để tống tiền. Nỗi sợ bị bêu xấu khiến nạn nhân rơi vào hoảng loạn, buộc phải chuyển tiền.

Ngoài ra còn có đe dọa bạo lực, khi tội phạm dùng thông tin cá nhân thu thập được từ mạng xã hội hoặc cuộc trò chuyện trước đó để dọa đánh đập, bắt cóc... Lời đe dọa thường đi kèm chi tiết cụ thể để tạo cảm giác nạn nhân bị theo dõi, khiến họ sợ hãi và làm theo yêu cầu.

Thao túng - kiểm soát cảm xúc và hành vi lâu dài. Đây là thủ đoạn tinh vi, tập trung vào việc kiểm soát tâm lý nạn nhân để khiến họ phụ thuộc và mất khả năng tự quyết. Chiến thuật tội phạm sử dụng thường là tạo ra chuỗi tâm lý phức tạp để duy trì sự kiểm soát lâu dài.

Ví dụ, chúng nói rằng tài khoản ngân hàng của nạn nhân bị liên quan đến hoạt động phạm pháp và yêu cầu cung cấp thông tin để "kiểm tra". Từ đó khiến nạn nhân nghi ngờ chính suy nghĩ và nhận thức của mình dẫn đến hoang mang và tin theo.

Tội phạm còn tạo sự phụ thuộc như hướng dẫn nạn nhân cần chuyển tiền "bảo lãnh" để giải quyết vấn đề, hoặc dụ tham gia cuộc gọi zoom, "ép" đến nơi vắng người. Nếu tham gia zoom, nạn nhân sẽ không thể tự giải quyết vấn đề mà phải dựa vào kẻ lừa đảo khi "đối mặt" với lời đe doạ của hàng loạt công an, kiểm sát viên, thẩm phán dỏm.

Sự việc với ông Thanh ở Bắc Ninh là ví dụ điển hình của việc bị thao túng. Từ đó, ông tin hoàn toàn vào lời kẻ lừa đảo để rồi bị mất sạch tiền hỗ trợ nghỉ hưu.

Dụ dỗ - xây dựng lòng tin để tiếp cận. Chiêu này kẻ lừa đảo thường nhắm đến trẻ em, thanh thiếu niên, để dẫn dắt vào các hành vi nguy hiểm. Chúng hứa hẹn tặng quà, tiền, tài khoản game cao cấp hoặc cơ hội việc nhẹ lương cao để thu hút nạn nhân.

Ví dụ, chúng mời nạn nhân cùng đầu tư ăn lợi nhuận cao hoặc tặng vật phẩm ảo trong game để đổi lấy thông tin cá nhân, hình ảnh nhạy cảm. Tháng 8/2025, Trang, sinh viên năm hai tại Hà Nội, đã bị dẫn dụ làm theo các hướng dẫn với mong muốn giành được suất "học bổng trong mơ". Tin theo, Trang đã bỏ nhà đến khách sạn một mình, thúc giục gia đình chuyển tiền cho kẻ xấu.

Ngoài ra, tội phạm còn đóng vai người bạn thân thiết, người yêu lý tưởng hoặc cố vấn luôn lắng nghe, thấu hiểu và khen ngợi nạn nhân. Xây dựng lòng tin xong, tội phạm dần yêu cầu nạn nhân thực hiện các hành vi rủi ro như gửi ảnh nhạy cảm, "chat sex" rồi dùng những thứ này để đe dọa. Mối quan hệ này thường được thúc đẩy trong bí mật với yêu cầu nạn nhân không chia sẻ với người thân nhằm giữ riêng tư. Từ đó ngắt kết nối nạn nhân với cộng đồng rồi lừa đảo.

Người tính cách như thế nào dễ bị lừa?

Theo lực lượng an ninh mạng, sợ hãi là dấu hiệu đầu tiên và rõ ràng nhất cho thấy một người có thể trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến. Tội phạm sử dụng đe dọa như một công cụ chính để kiểm soát, khiến nạn nhân rơi vào trạng thái hoảng loạn, mất khả năng suy nghĩ tỉnh táo.

Sợ hãi ở đây thường là sợ vướng vào luật pháp, sợ bị bêu xấu hoặc mất danh dự, sợ bị xâm phạm an toàn cá nhân, sợ mất tài sản hoặc mất cơ hội. Ví dụ, một học sinh có thể hoảng sợ khi nhận được tin nhắn từ "công an" yêu cầu cung cấp thông tin để "tránh bị bắt"; sợ hãi khi nhận được tin nhắn đe dọa rằng tội phạm sẽ đến trường để xử lý nếu không làm theo.

Tiếp đến là "tin mù quáng", dấu hiệu rất rõ ràng để nhận thấy một người đang bị thao túng tâm lý. Tội phạm thường khai thác điểm yếu tâm lý này để khiến nạn nhân tin tưởng mà bỏ qua lý trí và cảnh báo từ những người xung quanh.

Nạn nhân nhận tiền, quà tặng hoặc vật phẩm ảo có giá trị từ người lạ mà không thắc mắc lý do thì khả năng cao sẽ bị lừa đảo. Ví dụ, một học sinh có thể nhận tài khoản game cao cấp từ một "người bạn online" và xem đó là bình thường, dù không biết rõ danh tính đối phương.

Nhà chức trách khuyến cáo, thay vì mù quáng làm theo người lạ mặt trên mạng, qua điện thoại, mọi người hãy "không ngừng đặt câu hỏi". Họ là ai, tại sao họ làm vậy? Hơn nữa, bạn cần chia sẻ câu chuyện của mình cho những người xung quanh để "cần ít nhất hơn một cái đầu lạnh" nhằm tỉnh táo hơn, thoát lừa đảo.

Phạm Dự