Trend 'giàu sách vở' trên TikTok có gì mới?

Trào lưu "khoe" tủ sách giàu có nở rộ trên TikTok gần đây thực chất không phải điều gì mới, mà đơn giản có lẽ là sự tiếp diễn của một mạch ngầm văn hóa đã chảy mấy thế kỷ qua.

Trang trí bằng sách và kệ sách mấy năm gần đây đang trở thành xu hướng. Một chuyên gia tại Etsy, nơi có bán sách tính theo mét chỉ nhằm lấp đầy kệ, cho biết tìm kiếm "trang trí kiểu mọt sách" đã tăng 19,616% trong ba tháng qua, so với cùng kỳ năm ngoái. Có một dịch vụ cung cấp sách cổ điển các loại tính theo mét, toàn bộ bìa cam, giá 98 bảng Anh.

“Giàu sách vở” cũng là trend nội thất trên TikTok. Theo tờ Guardian, “Một kệ sách dáng dấp gia truyền, cộng với tranh ảnh và đồ trang trí, cho thấy bạn quan tâm đến văn học nghệ thuật - và có thời gian lẫn tiền bạc đầu tư cho những điều này”. Kể cả không đọc nhiều, ai cũng có thể qua kệ sách mà "thể hiện" trình độ văn hóa và gu thẩm mỹ tinh tế của mình.

Hẳn nhiên, chuyện này vốn có lịch sử lâu đời chứ không phải trào lưu mới mẻ gì. Trang trí bằng sách và câu lạc bộ sách, thảo luận về sách từng là xu hướng của thế kỷ 19-20, mặc dù so với bây giờ có nhiều khác biệt đáng kể.

Khoe tủ sách trên Tiktok thực chất không phải một trào lưu mới có, mà bắt nguồn từ văn hóa đọc bén rễ mấy thế kỷ qua. Ảnh minh họa: Daniel Arnold/Vogue.

Dân chủ hóa việc đọc

Vào thế kỷ 19, thư viện đồ sộ trong dinh thự nguy nga là hình ảnh quen thuộc, minh chứng một người gia nhập tầng lớp chuyên gia hoặc địa chủ. Song gần sang thế kỷ 20, nhờ mở rộng giáo dục và cơ hội việc làm cũng như sự gia tăng hoạt động xuất bản, sách và trò chuyện về sách đã lan tỏa đến tầng lớp độc giả trung lưu và lao động, họ tự học và tiếp cận sách mới.

Thập niên 1920 chứng kiến trào lưu cập nhật sách hay, sách mới, tìm kiếm tác phẩm - tác giả kinh điển để trưng bày trong nhà. Sự ra đời của sách bìa mềm đại chúng vào thập niên 1930 càng thổi bùng làn sóng này. Độc giả săn lùng sách, theo dõi danh sách từ các hiệp hội, lui tới hàng loạt thư viện mới mở.

Hàng loạt câu lạc bộ sách, chương trình về sách trên phương tiện phát thanh ra đời, hàng tuần hàng tháng chuyên mục các tờ báo đều đặn đăng bài đánh giá, quảng cáo sách. Tuy nhiên, hình ảnh thường thấy là một người đàn ông trên ghế bành, xung quanh là những cuốn sách giản dị.

Một ngôn ngữ mới cũng xuất hiện, mô tả thế giới sách mới là “tầm trung”, trái ngược với “tầm thấp” (thị hiếu đại chúng hoặc phổ thông) và “cao cấp” (thị hiếu cao sang, tao nhã và có lẽ là trưởng giả).

Kinh điển Harvard

Lượng sách mới khiến giới phê bình kỳ cựu lẫn độc giả mới vừa lo lắng về việc “chìm giữa biển tiểu thuyết mới” vừa hứng khởi theo kịp điều mới mẻ. Hướng dẫn từ đọc, mua và sưu tầm sách đến trưng bày và xây dựng thư viện trở thành ngành công nghiệp mới.

Tại Mỹ, năm 1909-1910, hiệu trưởng Đại học Harvard Charles W. Eliot biên tập Harvard Classics (Kinh điển Harvard), còn gọi là Kệ sách 5 feet của TS Eliot: 50 tập tuyển chọn tác phẩm kinh điển, dành cho độc giả thông thường lẫn tham vọng.

Tác giả trải dài từ Plato đến Thánh Augustine, Dante đến Milton, có cả Charles Dickens, Robert Louis Stevenson và Edgar Allan Poe. Chủ đề từ văn bản Kitô giáo đến Phật giáo, Ấn Độ giáo và Hồi giáo. Lựa chọn phong phú đến phi thường và cũng không kém phần đáng sợ. Sau phiên bản đặc biệt, phiên bản rẻ hơn xuất hiện vào thập niên 1920 và 1930.

Kinh điển Harvard thiết kế cho tủ sách gia đình: có thể mua kèm kệ sách cao năm feet (khoảng 1,5 mét), cùng hướng dẫn cách đọc hết bộ sưu tập bằng cách dành ra chỉ 15 phút mỗi ngày. Kết hợp văn hóa cao cấp với sự dễ tiếp cận là điều góp phần tạo nên sách tầm trung. Kinh điển Harvard đến tay độc giả Australia vào thập niên 1940.

Hiện nay, nhiều người nổi tiếng có câu lạc bộ sách thu hút nhiều người tham gia, đơn cử là Dua Lipa với Service95. Ảnh: @dualipa.

Thuở đầu của câu lạc bộ sách

Câu lạc bộ Sách-của-Tháng ra mắt năm 1926 tại Mỹ, điển hình của mô hình thu hút một thế hệ độc giả mới. Ultima Thule của Henry Handel Richardson và The Timeless Land của Eleanor Dark là hai lựa chọn thành công của câu lạc bộ này.

Ra mắt tại Australia năm 1928, All About Books do nhà bán sách, biên tập viên DW Thorpe chủ trì. Mục tiêu của tạp chí là "gạn đục khơi trong" - chọn lọc sách hay từ vô số sách mới, hướng đến "độc giả bình thường", không thuộc cộng đồng văn học nhưng là người đọc nhiệt thành, ở chỗ làm lẫn ở nhà, luôn khao khát tìm kiếm những cuốn sách hay mới nhất. All About Books đăng những thông báo ngắn, cùng một số bài bình dài hơn từ các nhà phê bình nổi tiếng George Cowling và Nettie Palmer.

Thói quen đọc sách mới cũng kéo theo thói quen mua và sở hữu sách mới. Thư viện cá nhân có thể bắt đầu từ bộ sách Masterpiece Library of Short Stories (Thư viện kiệt tác truyện ngắn) 10 cuốn (mỗi cuốn 2 tập) từ thập niên 1920, hoặc chọn sách mới xuất bản.

Nhà riêng đã trở thành địa điểm quan trọng trong nền văn hóa sách mới này. Nhưng không phải cứ chọn bừa sách và kệ, mà phải là sách hay trên kệ đẹp, trình bày hài hòa trong không gian sống. Văn hóa sách mới rất chú trọng đến người đọc, đặc biệt là nữ giới. Độc giả có nhiều dịp giao tiếp gần gũi với các "tác giả còn sống".

Giai đoạn giữa thế kỷ 20 ở Australia thường được mô tả là thời kỳ thiếu hụt văn hóa, trước giai đoạn hậu chiến trong văn học và nghệ thuật hiện đại. Nhưng giờ đây, xét lại qua góc nhìn lịch sử đọc và xuất bản - và sợ nở rộ các tổ chức văn hóa - ta thấy một điều khác: thời kỳ mở rộng và đa dạng văn hóa: nhiều sách mới, nhiều độc giả mới, nhiều cơ hội văn hóa và thương mại mới.

Điều này vẫn tiếp tục trong những thập kỷ hậu chiến, nhưng phê bình ngày càng thu vào tay giới phê bình đại học và chuyên nghiệp. Văn hóa đại chúng xoay quanh sách bị chia rẽ và mai một - cho đến khi được tái tạo với sự mở rộng của các hội sách, nhóm và fandom đọc sách mới trong những thập kỷ gần đây.

'Nhà có sách'

Sách để trang trí, sách đọc ở nhà, để sưu tập và trưng kệ - chắc chắn là một kiểu phân biệt xã hội và khẳng định đẳng cấp. "Nhà có sách" tượng trưng cho một vốn liếng văn hóa đáng kể.

Nhưng sự lan tỏa của sách và việc đọc cũng kéo theo các hình thức dân chủ hóa và tương tác mới với văn hóa hiện đại. Hàng loạt tư tưởng và sách vở tràn vào từ nước ngoài không phải là vấn đề “thống trị”, mà là mong muốn theo kịp văn hóa hiện đại.

Hai thập kỷ qua chứng kiến ​​sự trỗi dậy của trào lưu văn hóa "tầm trung" (và “high pop” - đại chúng cấp cao). Giá sách làm nội thất trang trí có lẽ sẽ tiếp tục tồn tại và tiếp tục phát triển - thậm chí thêm phần phức tạp và thiết kế thân thiện. Trong một thời gian dài sắp tới, giá sách vẫn còn nhiều câu chuyện để kể.

Quan trọng hơn cả, sự phổ biến và hiện diện của nhiều hoạt động đọc sách khác nhau đều có tiềm năng to lớn dân chủ hóa việc đọc sách.