Tranh luận về đề xuất hỗ trợ lắp điện mặt trời

Mức hỗ trợ bằng tiền và khoản vay với hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà tự sản, tự tiêu và hệ thống lưu trữ điện trong dự thảo mới nhất của Bộ Công thương nhận nhiều ý kiến trái chiều.

Hỗ trợ lớn vì đầu tư hiệu quả

Bộ Công thương vừa công bố dự thảo 3 quyết định của Thủ tướng Chính phủ về chính sách hỗ trợ hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) tự sản, tự tiêu và hệ thống lưu trữ điện sau khi nhận được góp ý của các đơn vị, tổ chức, cá nhân liên quan với dự thảo 2. Cụ thể, tại dự thảo lần này, Bộ Công thương đề xuất hộ gia đình được hỗ trợ tiền đầu tư hệ thống ĐMTMN tự dùng 1 - 1,5 triệu đồng. Nếu có lắp đặt kèm hệ thống lưu trữ điện (BESS) sẽ được hỗ trợ thêm 1 - 1,5 triệu đồng. 

Ngoài ra, mức hỗ trợ vốn vay đầu tư hệ thống điện mặt trời (ĐMT) là 4 triệu đồng/kWp, áp dụng cho phần công suất đến 5kWp; nếu lắp kèm BESS sẽ hỗ trợ lãi suất vay tối thiểu 2 triệu đồng/kWh, áp dụng cho phần công suất lưu trữ đến 10kWh. Như vậy, so với dự thảo 2 công bố hồi tháng 7, mức hỗ trợ tài chính lần này được tách biệt rõ giữa hộ gia đình có lắp đặt và không lắp đặt BESS. Trước đó, Bộ Công thương từng đề xuất hỗ trợ chung 500.000 đồng/kWp công suất, tối đa 5kWp; hạn mức vay 7 triệu đồng/kWp, không vượt quá 35 triệu đồng, nay mức vay hỗ trợ có thể lên tới 40 triệu đồng cho một hệ thống, gồm thiết bị lưu trữ.

Góp ý cho dự thảo, Bộ Tài chính đặt dấu hỏi về chi phí đầu tư ban đầu khoảng 60 - 150 triệu đồng vì "không rõ Bộ Công thương dựa trên cơ sở nào để đưa ra mức hỗ trợ nói trên với mục đích đảm bảo việc hỗ trợ mang ý nghĩa khuyến khích thực tế, khả thi, tránh hình thức". Ngoài ra, Bộ Tài chính cũng đề nghị với trường hợp hỗ trợ về tài chính, cần nghiên cứu, bổ sung quy định cụ thể về cơ chế giám sát, chế tài xử lý trong trường hợp chủ hộ nhận hỗ trợ nhưng không thực hiện đúng cam kết; đồng thời, bổ sung đánh giá tác động khi thực hiện chính sách, nhất là tác động đối với ngân sách nhà nước, chi tiết cơ sở tính toán...

Tương tự, Viện Năng lượng VN bày tỏ băn khoăn về cơ chế hỗ trợ tài chính và cho rằng dự thảo phải bổ sung khung mức hỗ trợ tài chính và giao chính quyền địa phương quyết định lựa chọn phương án phù hợp điều kiện kinh tế, ngân sách và bối cảnh cân bằng cung cầu điện từng năm.

Về mức hỗ trợ, Bộ Công thương lý giải với mục tiêu 50% số hộ dân lắp đặt ĐMTMN tự sản xuất, tự tiêu thụ đến năm 2030, mức hỗ trợ đề xuất ban đầu đã có thể lên đến 35.000 tỉ đồng (tại dự thảo 3 là 42.000 tỉ đồng), chưa tính đến tiền hỗ trợ bù chênh lệch lãi suất cũng rất lớn. Tuy nhiên, theo Bộ này, hiện nay, nếu có 100% vốn đầu tư thì hệ thống ĐMTMN có thể hoàn vốn trong khoảng 4 - 5 năm, trong khi tuổi thọ của thiết bị có thể 10 - 12 năm là rất hiệu quả và hấp dẫn đầu tư. Vì vậy, việc hỗ trợ tiền không quá cần thiết so với hỗ trợ cho vay vốn đầu tư có ưu đãi lãi suất để thúc đẩy các hộ dân đầu tư lắp đặt ĐMTMN. Với số tiền hỗ trợ trực tiếp có thể lên đến 42.000 tỉ đồng trong thời gian 5 năm (2025 - 2030), theo Bộ Công thương, bình quân mỗi tỉnh cần chi hỗ trợ khoảng 250 tỉ đồng/năm.

"Khoản hỗ trợ này là không quá lớn so với ngân sách của các tỉnh và sẽ được Bộ Tài chính xem xét, cân đối trong ngân sách hằng năm của các địa phương", Bộ Công thương nêu rõ.

Ngân hàng Nhà nước "bác" đề xuất hỗ trợ cho vay

Chuyên gia năng lượng tái tạo Nguyễn Ngọc Quỳnh, Phó tổng giám đốc Công ty CP Đầu tư và Phát triển Năng lượng Mặt trời Bách Khoa (SolarBK), bày tỏ băn khoăn về tiêu chí hay điều kiện cụ thể để được hỗ trợ mức 2 - 3 triệu đồng nói trên.

"Có phải cứ hộ gia đình đầu tư ĐMTMN là được hỗ trợ hay có yêu cầu gì khác không? Ví dụ lựa chọn nhà cung cấp, sản phẩm đạt chứng chỉ, nhãn mác? Hình thức cho vay cần cụ thể hóa và có thông tin rõ ràng hơn. Bởi thực tế sẽ có trường hợp điều kiện vay và lãi suất tại mỗi ngân hàng khác nhau, khiến người dân e ngại với chính sách này. Bên cạnh đó, cùng với việc thúc đẩy kinh tế tư nhân theo Nghị quyết T.Ư, nên chăng chính sách khuyến khích phát triển ĐMTMN cần nói rõ ưu tiên sử dụng sản phẩm/dịch vụ nội địa?", bà Nguyễn Ngọc Quỳnh đặt vấn đề và khẳng định nếu Chính phủ có chính sách khuyến khích doanh nghiệp trong nước, SolarBK sẵn sàng đồng hành. Chẳng hạn như bỏ chi phí hỗ trợ lắp đặt trước, người dân bổ sung hồ sơ vay/tài trợ và thanh toán sau. Hoặc người dân có thể ủy quyền cho SolarBK thực hiện sau khi chính sách/hướng dẫn có hiệu lực, nhằm thúc đẩy nhanh chóng tiến trình hướng tới net zero.

Ở góc độ tín dụng, trong văn bản gửi Bộ Công thương trước đó, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho rằng không nên áp dụng hình thức cho vay hỗ trợ. Thứ nhất, hộ gia đình lắp đặt hệ thống ĐMT không thuộc đối tượng đáp ứng nhu cầu vốn phù hợp quy định tại Thông tư 39/2016. Thứ hai, theo kinh nghiệm của cơ quan này, thường hình thức hỗ trợ lãi suất qua ngân hàng thương mại từ nguồn ngân sách nhà nước phát sinh nhiều khó khăn, bất cập, không phải là phương thức phù hợp, hiệu quả. Hơn nữa, ngân hàng thương mại cũng là một tổ chức tín dụng có quyền tự chủ, được phép từ chối cấp tín dụng nếu dự án không hiệu quả hoặc không đáp ứng điều kiện. Vì vậy, NHNN không thể "chỉ định" ngân hàng thương mại cho vay hỗ trợ hộ gia đình đầu tư ĐMT.

Chuyên gia năng lượng Trần Đình Bá nhận xét: Ngân sách để chi cho khoản này theo đề xuất vẫn còn khá "tù mù". Chính NHNN góp ý cho dự thảo cũng nói rõ khó khăn bất cập cho dù nguồn kinh phí hỗ trợ được cân đối trong nguồn chi đầu tư phát triển của ngân sách địa phương.

"Không cần hỗ trợ, chỉ cần cho dân chính sách lắp ĐMTMN hòa vào lưới điện. Mua bán sòng phẳng theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, giảm tải cho lưới điện đường phố, giảm tải cho đường dây cao áp và trung áp. Ngoài ra, không để dân phải mua ắc quy tích điện gây tốn kém và ô nhiễm môi trường, nguy cơ cháy nổ cao ở đô thị", ông Trần Đình Bá nêu quan điểm.