Tìm giải pháp đưa TP.HCM về thời chuộng xe đạp

TP.HCM đang chuẩn bị thí điểm làn đường dành riêng cho xe đạp đầu tiên với mục tiêu thúc đẩy giao thông xanh, giải quyết vấn nạn ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, để đưa TP.HCM về lại thời hoàng kim của xe đạp những năm 1970 - 1990, còn rất nhiều thách thức.

Chọn trục Mai Chí Thọ để khai màn

Trung tâm Quản lý điều hành giao thông đô thị (gọi tắt Trung tâm, thuộc Sở Xây dựng TP.HCM) vừa thông tin đang triển khai dự án cải tạo, tổ chức làn ưu tiên xe đạp trên tuyến đường Mai Chí Thọ, đoạn từ đường Nguyễn Cơ Thạch đến đường D1. Dự án có tổng mức đầu tư 12,7 tỉ đồng, được thực hiện từ 1.10 - 31.12. Cụ thể, làn ưu tiên xe đạp trên tuyến đường Mai Chí Thọ, đoạn từ Nguyễn Cơ Thạch đến D1 và ngược lại dài 5,7 km, vận tốc thiết kế lên tới 20 km/giờ. Chiều rộng làn xe đạp 2 m đối với phần đất dành cho kết cấu hạ tầng đường bộ của đường Mai Chí Thọ và rộng 1,5 m đối với phần đi qua cầu.

Đến năm 2026, Trung tâm sẽ thực hiện thêm 2 đoạn làn ưu tiên xe đạp. Đoạn 1 từ Nguyễn Cơ Thạch đến Công viên bờ sông Sài Gòn (2 chiều) với chiều dài tuyến 1,4 km/chiều. Đoạn 2 từ nút giao D1 - Mai Chí Thọ đến đường Võ Nguyên Giáp, kết nối nhà ga metro An Phú với chiều dài tuyến 2,5 km/chiều.

Lãnh đạo Trung tâm cho biết: Cùng với sự phát triển của đô thị, trong bối cảnh ô nhiễm môi trường tăng cao như hiện nay, các nước trên thế giới kêu gọi phong trào sử dụng xe đạp như một giải pháp nhằm tiết kiệm nhiên liệu, bảo vệ môi trường và rèn luyện sức khỏe. Chiến lược phát triển giao thông thân thiện môi trường, đặc biệt là chiến lược phát triển giao thông xe đạp ngày càng phổ biến, gắn liền với phát triển đô thị bền vững. Những chính sách nhằm khuyến khích người dân sử dụng xe đạp như: Xây thêm làn đường riêng cho xe đạp, xây dựng các đô thị thân thiện với xe đạp và lĩnh vực chia sẻ xe đạp đang là một sự lựa chọn đi lại thân thiện với môi trường. VN cũng không ngoại lệ.

Tại TP.HCM, phong trào sử dụng xe đạp tham gia lưu thông của người dân tại các khu đô thị và chung cư có xu hướng tăng. "Việc thiết kế làn đường riêng dành cho xe đạp sẽ thúc đẩy nhu cầu sử dụng xe đạp của người dân trong việc di chuyển, tập thể dục, ngắm cảnh, qua đó nâng cao sức khỏe cộng đồng, góp phần cải thiện môi trường đô thị ngày càng tốt hơn, đồng thời thúc đẩy phát triển du lịch qua hình thức di chuyển tham quan bằng xe đạp. Việc được tạo điều kiện thuận lợi sẽ khuyến khích người dân sử dụng xe đạp, thay vì phương tiện cá nhân, thay đổi thói quen di chuyển trong TP", lãnh đạo Trung tâm chia sẻ.

Thực tế, từ năm 2022, ý tưởng làm làn đường riêng cho xe đạp trên trục đường Mai Chí Thọ đã được Sở GTVT (nay là Sở Xây dựng) đưa ra thảo luận. Thời điểm đó, phong trào đạp xe thể thao bắt đầu nở rộ. Trong đó, các trục đường huyết mạch có diện tích mặt đường lớn như Mai Chí Thọ, Phạm Văn Đồng trở thành cung đường yêu thích nhất của các "cua rơ". Tuy nhiên, cũng vì là những trục cửa ngõ lớn nên các tuyến đường này thường có rất nhiều xe tải, container. Người đi xe đạp thường chạy lẫn lộn vào cả làn ô tô, gây mất an toàn giao thông. Thời điểm đó, lực lượng công an TP.HCM cũng đã nhiều lần thực hiện các chuyên đề xử phạt xe đạp đi vào làn ô tô trên đường Phạm Văn Đồng, Mai Chí Thọ.

Vì thế, có thể nói, đối tượng mừng nhất khi đón nhận thông tin đường Mai Chí Thọ sắp có làn đường riêng cho xe đạp, là thành viên các câu lạc bộ, hội nhóm đạp xe thể thao trên địa bàn TP.HCM.

Muốn hiệu quả, xe đạp phải thuận tiện trong nội đô

Trước đó, trong "Đề án kiểm soát khí thải phương tiện giao thông trên địa bàn TP.HCM", đơn vị tư vấn cũng đã đề xuất TP xem xét bố trí làn đường trên tuyến có vỉa hè đủ rộng (trên 3 m) để dành riêng cho xe đạp. Đồng thời, mở rộng dịch vụ sang các khu vực làng đại học Thủ Đức (cũ), khu đô thị tại khu vực Quận 2 (cũ), dọc theo các ga trên các tuyến đường sắt đô thị...

Nuối tiếc một thời những năm 1975 - 1990 khi người dân TP.HCM chủ yếu đi xe đạp, KTS Ngô Viết Nam Sơn, chuyên gia quy hoạch, cho rằng TP.HCM đã bỏ lỡ cơ hội để tận dụng xe đạp thúc đẩy thẳng lên giao thông công cộng, để xe máy có cơ hội thâm nhập và phát triển quá mạnh mẽ, dẫn tới bức tranh ùn tắc nghiêm trọng như ngày nay. Vì thế, ông ủng hộ tất cả các kế hoạch, chính sách thúc đẩy phương tiện này phát triển tại TP.HCM. Tuy nhiên, KTS Ngô Viết Nam Sơn chỉ rõ: Hai kế hoạch làm làn đường riêng cho xe đạp đang triển khai hoàn toàn khác nhau về mục tiêu và ý nghĩa.

Cụ thể, làm làn đường riêng cho xe đạp trên trục Mai Chí Thọ chủ yếu phục vụ các đối tượng đạp xe thể dục, thể thao, những vận động viên bán chuyên nghiệp, không dành cho người dân di chuyển hằng ngày. Không ai thuê xe đạp để đi ra đó hoặc có nhà ở đó nhưng đạp xe vào trung tâm đi làm, đi học chỉ vì có vài ki lô mét làn đường riêng qua khu vực đường đông xe lớn. Làn đường riêng này nhằm khuyến khích phong trào thể thao, không phải mục đích khuyến khích người dân chuyển đổi phương tiện, phát triển giao thông xanh.

Trong khi đó, hệ thống xe đạp hiện có trong khu vực trung tâm thực chất chỉ là các bãi cho thuê xe đạp, chưa được gọi là mạng lưới xe đạp công cộng. Trên thế giới, các TP có người dân yêu chuộng xe đạp nhiều nhất như Amsterdam (Hà Lan) hay các TP khu vực Bắc Mỹ không thành công vì cho thuê xe đạp mà nổi tiếng nhờ quy hoạch hạ tầng cho xe đạp. Các tuyến có làn riêng cho xe đạp thường kết nối vào thẳng trung tâm, để người dân đi làm, đi học hằng ngày. Họ thường bỏ sẵn một bộ đồ trong túi, sáng đạp xe tới cơ quan, thay đồ sạch sẽ đi làm. Trên các tuyến này có những chỗ dừng nghỉ, thiết kế cảnh quan rất đẹp. Vì thế, người dân chọn đi xe đạp vì vừa nhanh, vừa khỏe, vừa được ngắm cảnh đẹp.

Tại TP.HCM, người dân di chuyển vào trung tâm, thuê xe đạp xong "lao" xuống làn đường đầy xe máy, ô tô, bị chèn ép mọi phía. Các bến cho thuê xe đạp dù đặt cạnh bến xe buýt, bến metro nhưng sau đó cũng không có đường an toàn để đi tiếp. Đó là lý do vì sao dù mở rộng tới nhiều khu vực nhưng vẫn không hiệu quả.

Từ những phân tích trên, KTS Ngô Viết Nam Sơn hiến kế: TP muốn khuyến khích người dân đi xe đạp để thúc đẩy giao thông xanh thì phải quy hoạch lại các điểm cho thuê xe gắn với quy hoạch đô thị cho xe đạp. Trước mắt, TP cần vạch ra các tuyến đường nội đô đủ điều kiện, chỗ nào vỉa hè rộng có thể cho người dân đạp xe trên vỉa hè. Các tuyến đường ven sông, kênh có tính khả thi cao vì nguyên tắc có hành lang bảo vệ từ 5 - 10 m, có đoạn 20 - 30 m.