Tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học: Bài toán khó nhất là giáo viên

Đề án đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học với những mục tiêu cụ thể đặt ra từng giai đoạn cho thấy khó khăn nhất và cần tập trung chuẩn bị nhất vẫn là vấn đề giáo viên.

Thủ tướng Chính phủ vừa có Quyết định số 2371/QĐ-TTg ngày 27.10.2025 phê duyệt Đề án "Đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học giai đoạn 2025 - 2035, tầm nhìn đến năm 2045". Mục tiêu của đề án là tiếng Anh được sử dụng rộng rãi, thường xuyên, hiệu quả trong dạy học, giao tiếp, quản lý và các hoạt động giáo dục của nhà trường, hình thành hệ sinh thái sử dụng tiếng Anh trong các cơ sở giáo dục từ mức độ 1 - mức độ 3.

HAI GIAI ĐOẠN, TÁC ĐỘNG GẦN 30 TRIỆU NGƯỜI HỌC

Theo ước tính của Bộ GD-ĐT, đề án sẽ tác động đến khoảng 50.000 cơ sở giáo dục với gần 30 triệu trẻ em, học sinh (HS), sinh viên và khoảng 1 triệu cán bộ quản lý, giáo viên (GV) ở tất cả các cấp học, ngành học, ngành đào tạo.

Thời gian thực hiện của đề án là 20 năm (từ năm 2025 - 2045), được triển khai với 3 giai đoạn chính.

Trong đó, giai đoạn 1 (2025 - 2030) sẽ xây dựng nền tảng và chuẩn hóa để tiếng Anh được sử dụng thường xuyên và có hệ thống trong môi trường giáo dục. Ở giai đoạn này có mục tiêu đáng chú ý là 100% cơ sở giáo dục phổ thông trên cả nước dạy tiếng Anh bắt buộc từ lớp 1 (hiện quy định này áp dụng từ lớp 3); 100% số cơ sở giáo dục mầm non tại các thành phố, đô thị vùng thuận lợi bảo đảm điều kiện triển khai thực hiện cho trẻ em được làm quen với tiếng Anh…

Giai đoạn 2 (2030 - 2035) sẽ mở rộng và tăng cường, đẩy mạnh việc sử dụng tiếng Anh một cách thường xuyên hơn. Giai đoạn 3 (2035 - 2045) sẽ hoàn thiện và nâng cao, tiếng Anh được sử dụng một cách tự nhiên, phát triển hệ sinh thái sử dụng tiếng Anh trong môi trường giáo dục, giao tiếp và quản trị nhà trường.

DẠY BẮT BUỘC TIẾNG ANH TỪ LỚP 1, THÁCH THỨC VỀ NGUỒN TUYỂN GIÁO VIÊN

Việc đưa tiếng Anh trở thành môn học bắt buộc ngay trong giai đoạn từ nay đến năm 2030 được xem là cần thiết để đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai. Tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng ngành giáo dục và các địa phương sẽ phải vượt qua rất nhiều thách thức. Theo Bộ GD-ĐT, để triển khai dạy học môn tiếng Anh bắt buộc từ lớp 1 sẽ phát sinh thêm biên chế GV tiếng Anh trong các trường tiểu học trên cả nước, với khoảng gần 10.000 GV.

Dù vậy, điều khó khăn nhất không phải là bổ sung biên chế GV mà là ở nguồn tuyển cho môn học này.

Từ khi thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018, tiếng Anh trở thành môn học bắt buộc từ lớp 3, nhưng 5 năm qua đã bộc lộ rất nhiều khó khăn dù trước đó cũng có cả một lộ trình để chuẩn bị. Theo thống kê của Bộ GD-ĐT, hiện môn tiếng Anh ở cấp tiểu học là môn thiếu GV trầm trọng nhất, đặc biệt là ở các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa. Ghi nhận thực tế cho thấy nhiều trường học ở những nơi này hầu như "trắng" GV tiếng Anh, có chỉ tiêu biên chế nhưng không tuyển dụng được. Nhiều địa phương phải tổ chức GV dạy liên trường, dạy vượt hơn nhiều số giờ quy định, biệt phái GV từ vùng thuận lợi hỗ trợ vùng khó khăn; có nơi phải "cầu cứu" các trường học và ngành giáo dục tỉnh bạn hỗ trợ….

Cuối tháng 9 vừa qua, Hội đồng quốc gia giáo dục và phát triển nhân lực tổ chức phiên họp xin ý kiến góp ý dự thảo đề án này. Về điều kiện triển khai, vấn đề được quan tâm nhất là đội ngũ GV và cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học.

Ông Lâm Thế Hùng, Phó giám đốc Sở GD-ĐT Tuyên Quang, nhận định việc thực hiện đề án tại địa phương có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số là nhiệm vụ khó khăn cả về GV và HS. Dù đã được tập trung đầu tư nguồn lực, việc dạy tiếng Việt trước khi vào lớp 1 cho trẻ đồng bào dân tộc thiểu số vẫn chưa đạt kết quả như mong muốn, HS nghe hiểu được nhưng khả năng diễn đạt còn hạn chế. Trong bối cảnh đó, triển khai tiếng Anh là ngôn ngữ thứ hai càng khó khăn hơn. Do đó, ông Hùng đề nghị cần có mục tiêu, lộ trình và yêu cầu kết quả phù hợp với điều kiện từng vùng miền.

CẦN CHO PHÉP TUYỂN GV NƯỚC NGOÀI Ở TRƯỜNG CÔNG

Bà Nguyễn Kim Dung, Giám đốc pháp chế và đối ngoại, Trường ĐH Anh quốc VN, đề xuất bổ sung quy định cho phép cơ sở giáo dục công lập được tuyển dụng GV người nước ngoài; cho phép xếp lớp theo năng lực tiếng Anh; có quy định về việc xã hội hóa, tài trợ phần mềm dạy học tiếng Anh cho nhà trường; ban hành danh mục chứng chỉ dạy ngoại ngữ được chấp thuận tại VN…

Nhà giáo Nguyễn Xuân Khang, Chủ tịch Hội đồng Trường Marie Curie (Hà Nội), cho rằng việc đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học cần có những bước rõ ràng. Trong đó, việc xây dựng đội ngũ GV có năng lực tiếng Anh không chỉ cần thiết cho môn tiếng Anh mà còn rất quan trọng cho nhiều môn học khác. Đội ngũ GV này cần được đào tạo bài bản, có thể thông qua các chương trình đào tạo trong nước hoặc cử đi học ở nước ngoài.

Bên cạnh đó, theo thầy Khang, việc "mở cửa" thu hút các chuyên gia giáo dục từ nước ngoài cũng là một giải pháp khả thi. Cần có cơ chế thông thoáng để thu hút những chuyên gia này, bao gồm việc cấp thị thực và giấy phép hành nghề một cách nhanh chóng, dễ dàng. Điều đó không chỉ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy mà còn tạo ra cơ hội giao lưu, học hỏi giữa các GV trong nước và quốc tế; từ đó cải thiện chất lượng giáo dục, nâng cao trình độ tiếng Anh cho HS.

Thầy Khang cũng cho rằng cần áp dụng phương pháp thí điểm và nhân rộng dần việc giảng dạy các môn học bằng tiếng Anh. Tinh thần chung là khuyến khích những địa phương và môn học có khả năng triển khai trước thì thí điểm trước, thay vì chờ đợi tất cả cùng bắt đầu một lúc. Đặc biệt, các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM nên được khuyến khích đi đầu trong việc này. Trong đó, nên thí điểm cho một số trường đủ điều kiện để triển khai dạy các môn khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh…

Với quyết tâm đi đầu trong việc thực hiện chủ trương này, lãnh đạo Sở GD-ĐT Hà Nội cho biết cuối tháng 10, hơn 600 GV của các trường tiểu học Hà Nội đã được tập huấn phương pháp đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai trong trường học, chú trọng xây dựng môi trường để HS giao tiếp bằng tiếng Anh thường xuyên. Đây là nền tảng để việc đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai được thực hiện bài bản, khoa học ngay từ cấp tiểu học.

GS Nguyễn Quý Thanh, Hiệu trưởng Trường ĐH Giáo dục (ĐH Quốc gia Hà Nội), cho rằng đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ hai là rèn về tư duy và học hỏi về văn hóa, chứ không phải chỉ là các kỹ năng nói, nghe, đọc, viết. Cần khai thác kết quả của Đề án 2020 về dạy học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân cũng như khắc phục mọi hạn chế.

Theo GS Thanh, lộ trình nên có giai đoạn chuẩn bị ít nhất 10 năm. Vì đưa tiếng Anh trở thành ngôn ngữ hai thì phải được sử dụng trong các môn học, chứ không phải chỉ học tiếng Anh. Cho nên, để có được GV dạy toán và khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh thì đến 2030 mới có lứa đầu. "Dạy văn hóa bằng tiếng Anh rất khác với dạy tiếng Anh", GS Thanh nhấn mạnh.