Tiến tới bỏ công chứng khi mua bán nhà đất

Đề xuất trên được Bộ Công an đưa vào trong dự thảo nghị quyết về bỏ thủ tục công chứng, xác định tình trạng hôn nhân trong các giao dịch mua bán nhà đất, phương tiện giao thông với các trường hợp đã số hóa, làm sạch dữ liệu.

Nhiều chuyên gia cho rằng đề xuất bỏ công chứng hợp đồng, xác nhận tình trạng hôn nhân khi giao dịch nhà đất, xe (nếu thông tin liên quan đã được số hóa, xác thực đầy đủ trên Cơ sở dữ liệu quốc gia) là bước đột phá cho việc sử dụng dữ liệu điện tử trong giao dịch dân sự.

Giao dịch trực tuyến, ký số thay công chứng

Theo dự thảo, khi thực hiện các giao dịch như mua bán, chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, thừa kế quyền sử dụng đất hay mua bán, sang tên phương tiện giao thông, người dân sẽ không cần công chứng hợp đồng, không cần xác nhận tình trạng hôn nhân hoặc nộp bản sao giấy tờ cá nhân. Thay vào đó, việc đối chiếu, xác minh thông tin sẽ được thực hiện thông qua các cơ sở dữ liệu đã được chuẩn hóa và kết nối liên thông.

Các nguồn dữ liệu gồm: Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư do Bộ Công an quản lý (để xác minh nhân thân, tình trạng hôn nhân, nơi cư trú, số định danh cá nhân của công dân);

Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử do Bộ Tư pháp quản lý (dữ liệu đăng ký kết hôn, ly hôn, khai sinh, khai tử, xác nhận tình trạng hôn nhân);

Cơ sở dữ liệu đất đai do Bộ Nông nghiệp và Môi trường quản lý (dữ liệu quyền sử dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản gắn liền với đất);

Cơ sở dữ liệu về đăng ký, quản lý xe cơ giới, xe máy chuyên dùng do Bộ Công an quản lý (thông tin đăng ký xe, chủ sở hữu phương tiện).

VNeID và các nền tảng xác thực điện tử mức độ cao đảm bảo tính chính xác, hợp pháp và không thể giả mạo thông tin. Quy định này sẽ áp dụng cho cả công dân, tổ chức, doanh nghiệp trong nước và người Việt Nam định cư ở nước ngoài có nhu cầu thực hiện giao dịch dân sự tại Việt Nam.

Dự thảo nêu rõ dữ liệu điện tử được thu thập và xác thực từ các hệ thống này có giá trị pháp lý thay thế cho giấy tờ bản giấy. Công dân không phải nộp lại giấy tờ đã có trong hệ thống, cán bộ giải quyết thủ tục sẽ trực tiếp tra cứu trên cơ sở dữ liệu số.

Đáng chú ý, các hợp đồng giao dịch điện tử sẽ được ký bằng chữ ký số hoặc tài khoản định danh mức 2, có giá trị pháp lý tương đương hợp đồng công chứng. Tuy nhiên, người dân vẫn có quyền lựa chọn công chứng, chứng thực nếu muốn đảm bảo thêm tính pháp lý cho giao dịch.

Dự thảo cũng quy định rõ quy trình thực hiện giao dịch dân sự không yêu cầu công chứng, xác nhận tình trạng hôn nhân đối với trường hợp đã có dữ liệu số hóa, xác thực.

Hiện ở TP.HCM đã thực hiện thí điểm sang tên không cần công chứng khi mua bán xe qua VNeID tại TP.HCM. Việc này nhận được nhiều phản ứng tích cực, giúp đơn giản thủ tục hành chính, cắt giảm chi phí và thời gian cho người dân.

Hướng tới quản lý giao dịch minh bạch hơn

Trao đổi với Tuổi Trẻ, đại biểu Phạm Văn Hòa - thành viên Ủy ban Pháp luật và Tư pháp - bày tỏ đồng tình với đề xuất của Bộ Công an.

Ông nói thực tiễn hiện nay cho thấy trong nhiều giao dịch dân sự quan trọng liên quan nhà đất, xe, người dân vẫn phải xuất trình nhiều loại giấy tờ.

Trong đó, nhiều cử tri, nhất là những người ly hôn, vợ hoặc chồng đã mất, chuyển nhiều nơi sinh sống, phản ánh việc tốn kém thời gian và chi phí để đi xin giấy xác nhận tình trạng hôn nhân khi làm các thủ tục hành chính, mua bán liên quan đất đai, xe cộ. Hay các giấy tờ rườm rà khi làm thủ tục công chứng hợp đồng.

Vì vậy, khi cập nhật được các giấy tờ, thông tin của người dân vào Cơ sở dữ liệu quốc gia sẽ là bước đột phá về thể chế, tạo hành lang pháp lý cho việc sử dụng dữ liệu điện tử trong giao dịch dân sự.

Việc này cũng giúp minh bạch hóa quy trình, phòng chống tham nhũng vặt nhờ dữ liệu được xác thực, lưu trữ điện tử và hạn chế tiếp xúc trực tiếp, đặt nền móng tiến tới xóa bỏ hoàn toàn giấy tờ thủ công trong quản lý nhà nước...

Ông Hòa nêu rõ nếu được triển khai thì đây là bước tiến quan trọng để thực hiện nguyên tắc "công dân không phải xuất trình những gì Nhà nước đã có", hướng tới Chính phủ số và quản lý giao dịch minh bạch hơn.

Tuy nhiên, trong bối cảnh pháp luật hiện hành, hợp đồng chuyển nhượng nhà đất và tài sản có giá trị vẫn thường được yêu cầu công chứng để bảo vệ quyền lợi các bên.

Do vậy, ông Hòa cho rằng cần phải nghiên cứu, đánh giá kỹ việc bỏ công chứng này để đảm bảo tính khả thi khi áp dụng. Đồng thời nếu bỏ công chứng phải có quy định về cơ quan chịu trách nhiệm đối với giao dịch.

Tăng cường số hóa các thủ tục hành chính là tất yếu

Theo tiến sĩ - luật sư Đặng Văn Cường (Đoàn luật sư Hà Nội), hiện nay đã có nhiều văn bản pháp luật được ban hành để quản lý các hoạt động, các hành vi của con người trên môi trường mạng.

Trong quá trình thực hiện chuyển đổi số, xây dựng nền kinh tế số, Chính phủ số, công dân số và sự kết nối toàn cầu thì các hợp đồng giao dịch trên môi trường điện tử có giá trị tương đương với hợp đồng có công chứng truyền thống trước đây.

Thậm chí, khi công việc quản lý bằng công nghệ thì các hợp đồng trên môi trường điện tử sẽ thuận tiện, bảo mật và an toàn hơn rất nhiều so với hợp đồng có công chứng trên giấy truyền thống trước đây.

Các hệ thống dữ liệu có thể dễ dàng sao chép, lưu giữ để kiểm tra, xác thực thông tin và đảm bảo quyền lợi của các bên đương sự, đảm bảo bảo mật thông tin cũng như tăng cường quản lý nhà nước liên quan đến các lĩnh vực, liên quan đến tài sản có đăng ký quyền sở hữu.

Bởi vậy, ông Cường cho rằng những lo ngại khi đổi mới thủ tục hành chính là có thể xảy ra, song với sự phát triển của công nghệ, xu hướng toàn cầu hóa, trong quá trình chuyển đổi số, việc thay đổi hình thức quản lý, tăng cường số hóa các thủ tục hành chính là tất yếu.

"Không cần xác nhận của chính quyền địa phương trong các hợp đồng giao dịch, không cần xác nhận của công chứng nhưng vẫn có sự kiểm tra, khớp nối thông tin trên hệ thống dữ liệu điện tử để đảm bảo tính hợp pháp của giao dịch trên cơ sở tự động hóa, số hóa và vận dụng các thành tựu khoa học công nghệ", ông Cường nói thêm.