'Thủy điện xả lũ gây thiệt hại thì phải đền bù, thậm chí xử lý hình sự'

Đại biểu Nguyễn Anh Trí đề nghị rà soát lại tất cả những địa phương có dự án thủy điện, nếu việc xả lũ gây thiệt hại cho người dân thì phải đền bù thỏa đáng, thậm chí xử lý hình sự nếu ảnh hưởng đến tính mạng.

Chiều 8.12, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026 - 2030.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí (Hà Nội) đề cập đến vấn đề thủy điện, trong đó có thủy điện nhỏ và vừa, hậu quả xã hội và giải pháp xử lý.

Xả lũ gây thiệt hại cho dân thì phải đền bù thỏa đáng

Mở đầu bài phát biểu, ông Trí nói điện rất cần cho đất nước, vì thế phát triển năng lượng, sản xuất ra điện là hết sức quan trọng, "điều đó ai cũng biết". Song, phát triển phải đi đôi với an toàn, không gây hại cho môi trường, an ninh quốc phòng, đời sống và tính mạng của người dân.

Thực tế cho thấy, nhiều thủy điện nhỏ và vừa đã từng xả lũ, gây ảnh hưởng cho vùng hạ lưu. Ông Trí dẫn chứng hàng loạt tên các dự án thủy điện, trải dọc từ miền Bắc, miền Trung đến Tây Nguyên.

Theo ông Trí, có 3 nguyên nhân chính dẫn tới việc xả lũ gây thiệt hại. Một là, thủy điện nhỏ, nằm ở vùng đồi núi với địa hình dốc và nhiều suối, khi xả lũ dễ gây lũ quét, sạt lở, ngập nhanh.

Hai là, các hồ chứa nhỏ không có dung tích dự trữ đủ lớn để điều tiết lũ, khi mưa lớn, nước về dồn dập, hồ nhanh đầy nên buộc phải xả lũ, dễ gây ra lũ ống hoặc lũ quét.

Ba là quy trình vận hành, thông báo xả lũ đôi khi thực hiện bất ngờ hoặc không kịp thời, khiến người dân hạ du không có thời gian di dời, phòng tránh.

Ông Trí cũng dẫn Quyết định số 1682 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt bổ sung, cập nhật kế hoạch quy hoạch phát triển điện quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050, trong đó có hàng trăm dự án thủy điện nhỏ và vừa.

Tuy nhiên, dự thảo nghị quyết đang được thảo luận "không hề đề cập gì đến thủy điện", đặc biệt các quy hoạch và các biện pháp để hạn chế ảnh hưởng từ thủy điện nhỏ và vừa.

"Tôi nhận thấy chúng ta chưa thực sự quan tâm đúng mức đến thủy điện nhỏ và vừa, đặc biệt là sự an toàn cho nhân dân và cộng đồng", ông Trí nói.

Từ phân tích đã nêu, ông Trí đề nghị rà soát lại tất cả các dự án thủy điện nhỏ và vừa ở Việt Nam, nếu xả lũ gây thiệt hại cho dân thì phải đền bù thỏa đáng, nếu hại đến tính mạng thì phải xử lý hình sự.

Đồng thời phải xem lại tất cả dự án thủy điện nhỏ và vừa để đảm bảo thật sự an toàn. Nếu có thể, Nhà nước đầu tư lớn để làm thủy điện lớn và thay thế các dự án thủy điện nhỏ và vừa bằng điện mặt trời.

Giải trình về nội dung trên, Bộ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Hồng Diên cho hay, hiện đã có các quy định liên quan đến thủy điện nhỏ và vừa tương đối hợp lý. Tiếp thu ý kiến của đại biểu, cơ quan soạn thảo sẽ rà soát, điều chỉnh cho phù hợp.

Khuyến khích phát triển điện hạt nhân mô đun nhỏ

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) ủng hộ dự thảo nghị quyết khi khuyến khích doanh nghiệp khu vực nhà nước và tư nhân tham gia nghiên cứu, đầu tư phát triển điện hạt nhân mô đun nhỏ (SMR).

Quy định này mở ra một cơ chế linh hoạt hơn rất nhiều so với cách tiếp cận truyền thống. Điện hạt nhân trước đây gần như chỉ do Nhà nước đảm nhận, quy mô dự án lớn, thời gian đầu tư dài và yêu cầu kỹ thuật rất cao. Cách tiếp cận mới cho phép huy động sáng tạo kỹ thuật, tăng khả năng nội địa hóa và chủ động công nghệ.

Song khuyến khích không có nghĩa là "mở cửa hoàn toàn", bà Anh kiến nghị việc phát triển SMR phải dựa trên 3 trụ cột.

Đó là xây dựng khung pháp lý riêng cho SMR, bao gồm cấp phép thiết kế, thẩm định công nghệ, giám sát vận hành và kiểm soát chất thải phóng xạ.

Đồng thời, yêu cầu năng lực tài chính, năng lực công nghệ, và trách nhiệm môi trường rõ ràng đối với mọi doanh nghiệp tham gia, bảo đảm Nhà nước giữ vai trò kiểm soát cuối cùng.

Cùng đó, việc triển khai cần thận trọng, có lộ trình, bắt đầu từ dự án nghiên cứu - thử nghiệm - trình diễn, đánh giá kỹ tác động xã hội và môi trường, lấy ý kiến cộng đồng một cách minh bạch.