Thức tỉnh khi gây mê khiến bệnh nhân đau đớn, ám ảnh suốt đời

Tình trạng thức tỉnh khi gây mê trong phẫu thuật khiến bệnh nhân đau đớn giữa ca mổ nhưng bất động, vẫn nghe và nhớ diễn biến, để lại ám ảnh tâm lý kéo dài.

Sáng 9.8, nhân dịp kỷ niệm 40 năm ngày thành lập (19.8.1985 - 19.8.2025), Hội Gây mê hồi sức TP.HCM tổ chức hội nghị khoa học gây mê hồi sức 2025.

Phát biểu tại chương trình, giáo sư - tiến sĩ Nguyễn Quốc Kính, Chủ tịch Hội Gây mê hồi sức Việt Nam cho biết, tình trạng thức tỉnh trong gây mê phẫu thuật là hiện tượng bệnh nhân tỉnh táo một phần hoặc hoàn toàn khi đang mổ. 

Sau phẫu thuật, bệnh nhân có thể nhớ lại sự việc, kèm các triệu chứng rối loạn căng thẳng sau sang chấn như gặp ác mộng, mất ngủ kéo dài, lo âu, dễ kích động…

Tỷ lệ gặp phải tình trạng này trong phẫu thuật nói chung khoảng 0,2%; mổ sản là 0,4%; chấn thương nặng có thể lên tới 11% - 43%. 

Nguyên nhân chủ yếu do gây mê nông, một số bệnh nhân có nhu cầu thuốc mê cao hơn bình thường hoặc do trục trặc kỹ thuật. Hậu quả là bệnh nhân có thể đau đớn ngay trong ca mổ nhưng không thể cử động, đồng thời vẫn nghe và ghi nhớ diễn biến ca mổ.

Về phương diện pháp lý, tại Mỹ, tình trạng này chiếm khoảng 2% các vụ kiện liên quan đến y khoa, với mức bồi thường trung bình 18.000 USD mỗi vụ.

Phát biểu tại hội nghị, tiến sĩ - bác sĩ Phạm Văn Đông, Trưởng bộ môn Gây mê hồi sức, Trường đại học Khoa học Sức khỏe cho biết, mê sảng sau phẫu thuật là tình trạng thay đổi đột ngột về trạng thái tinh thần, đặc trưng bởi giảm khả năng nhận thức về môi trường xung quanh và rối loạn chú ý.

“Mê sảng sau phẫu thuật là biến chứng nghiêm trọng và ngày càng phổ biến, không chỉ tăng tỷ lệ mắc bệnh, kéo dài thời gian thở máy và nằm viện, tăng chi phí điều trị mà còn gây suy giảm nhận thức lâu dài và làm tăng nguy cơ tử vong”, bác sĩ Đông nói.

Về biểu hiện, mê sảng sau phẫu thuật có thể xuất hiện dưới 3 hình thái: tăng động với biểu hiện bồn chồn, kích động, cảnh giác quá mức, kèm ảo giác hoặc ảo tưởng; giảm động với tình trạng lờ đờ, buồn ngủ, phản ứng chậm, giảm vận động tự phát; hoặc dạng hỗn hợp, khi bệnh nhân xen kẽ cả triệu chứng tăng động và giảm động, thậm chí muốn rời khỏi giường dù chưa đủ điều kiện.

Ông dẫn chứng một trường hợp cụ thể, bệnh nhân nữ (68 tuổi) được phẫu thuật cắt cung sau một đốt sống thắt lưng (giảm áp lực lên các dây thần kinh bị chèn ép trong ống sống thắt lưng; giúp giảm đau, tê bì, và các triệu chứng khác do chèn ép thần kinh gây ra). 

Sau mổ, bệnh nhân bị rò rỉ dịch não tủy và phải phẫu thuật lại sau 2 ngày. Bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp và trầm cảm, sức khỏe trước mổ ổn định. Tuy nhiên, sau lần mổ thứ hai, bệnh nhân xuất hiện kích động, cố gắng rời viện và không nhận ra người thân.

Bác sĩ Đông cho biết, có hai yếu tố nguy cơ của mê sảng sau phẫu thuật. Yếu tố thứ nhất là nhóm không thể điều chỉnh như: tuổi cao (trên 60 tuổi, đặc biệt nguy cơ tăng nhanh ở nhóm trên 75 tuổi), suy giảm nhận thức trước mổ, mắc các bệnh lý mạn tính (suy tim, suy thận, đái tháo đường, bệnh mạch máu não).

Yếu tố nguy cơ thứ hai là nhóm có thể điều chỉnh như: thiếu máu, suy dinh dưỡng (cần bổ sung protein và vitamin tổng hợp) và việc sử dụng nhiều loại thuốc cùng lúc như benzo, thuốc kháng cholinergic, opioid.

Ông nhấn mạnh, biện pháp dự phòng hiệu quả nhất là không dùng thuốc, bao gồm vận động  sau mổ; tái định hướng nhận thức giúp bệnh nhân duy trì thói quen và nhận biết thời gian, không gian; áp dụng phương pháp giảm đau đa mô thức (phối hợp nhiều phương thức giảm đau khác nhau); cải thiện chất lượng giấc ngủ.