'Thủ phạm' âm thầm gây đột quỵ, bác sĩ chỉ ra lưu ý quan trọng

Nhiều bệnh nhân băn khoăn nên uống thuốc huyết áp vào sáng hay tối. Ảnh: Freepik.

Huyết áp của con người không cố định, mà dao động theo nhịp sinh học ngày - đêm.

"Khung giờ vàng" của đột quỵ và nhồi máu tim

Ban ngày, khi chúng ta tỉnh táo và vận động, hệ thần kinh giao cảm hoạt động mạnh, tim đập nhanh hơn, mạch máu co lại, khiến huyết áp cao hơn.

Ngược lại, ban đêm trong giấc ngủ sâu, hệ phó giao cảm chiếm ưu thế, các hormon như melatonin tăng tiết, làm mạch máu giãn ra, nhịp tim chậm lại và huyết áp giảm xuống. Sự giảm này thường vào khoảng 10–20% so với ban ngày, được coi là nhịp giảm sinh lý, giúp tim và mạch máu có thời gian nghỉ ngơi.

Nhưng không phải ai cũng có kiểu dao động huyết áp như vậy. Một số người không giảm huyết áp ban đêm (non-dipper), thậm chí huyết áp ban đêm còn cao hơn ban ngày (riser). Đây là tình trạng thường gặp ở người bệnh tăng huyết áp lâu năm, đái tháo đường, bệnh thận mạn, hội chứng ngưng thở khi ngủ… và liên quan đến nguy cơ tim mạch, đột quỵ, suy thận cao hơn.

Ngược lại, cũng có những người huyết áp giảm quá mức về đêm (extreme dipper), dễ dẫn đến thiếu máu não thoáng qua hoặc nhồi máu não vào sáng sớm.

Đặc biệt, ngay sau khi thức dậy (khoảng 5-9 giờ), cơ thể trải qua hiện tượng "morning surge" - huyết áp vọt tăng nhanh. Đây là thời điểm được ghi nhận có tỷ lệ nhồi máu cơ tim, đột quỵ, rối loạn nhịp cao nhất trong ngày.

Nguyên tắc dùng thuốc an toàn

Nhiều nghiên cứu trước đây cho rằng nên uống thuốc huyết áp vào buổi sáng, lý tưởng khoảng 6-7 giờ, để khống chế cơn vọt huyết áp sáng sớm và thuận tiện cho tuân thủ điều trị.

Một số nghiên cứu thậm chí gợi ý rằng uống thuốc buổi tối có thể tốt hơn cho nhóm bệnh nhân non-dipper hoặc riser. Tuy nhiên, nghiên cứu TIME trial công bố trên tạp chí New England Journal of Medicine năm 2022, thực hiện trên hơn 21.000 bệnh nhân, cho thấy việc uống thuốc buổi sáng hay buổi tối không tạo khác biệt đáng kể về tỷ lệ tử vong hay biến cố tim mạch nặng.

Bác sĩ Dương Minh Tuấn, khoa Nội tiết - Đái tháo đường, Bệnh viện Bạch Mai. Ảnh: BSCC.

Điều quan trọng nhất không phải sáng hay tối, mà là uống thuốc đúng liều, đều đặn mỗi ngày theo chỉ định bác sĩ.

Một điều đáng lưu ý khác là nhiều bệnh nhân nhịn ăn để đi xét nghiệm máu buổi sáng, rồi lo ngại uống thuốc huyết áp sẽ ảnh hưởng kết quả, nên đã bỏ liều thuốc hôm đó. Thực tế, phần lớn các thuốc hạ áp (như ức chế men chuyển, ức chế thụ thể AT1, chẹn kênh canxi, chẹn beta) đều có thể uống khi bụng đói, chỉ cần với nước lọc, không ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm máu thông thường.

Việc bỏ thuốc mới là điều nguy hiểm, vì huyết áp có thể tăng vọt trong thời gian chờ xét nghiệm, gây đau đầu, chóng mặt, thậm chí đột quỵ. Ngoại trừ một số loại thuốc đặc biệt mà bác sĩ dặn ngưng tạm thời, bệnh nhân hoàn toàn có thể và nên uống thuốc huyết áp đúng giờ, kể cả khi đang nhịn ăn xét nghiệm.

Tóm lại, huyết áp của con người biến thiên theo nhịp sinh học, cao hơn vào ban ngày, giảm về đêm và tăng vọt buổi sáng sớm. Thời điểm uống thuốc huyết áp không có "giờ vàng" chung cho tất cả người bệnh mà cần cá thể hóa.

Khi đi xét nghiệm máu, bệnh nhân vẫn nên uống thuốc với nước lọc để tránh những cơn tăng huyết áp nguy hiểm. Việc hiểu đúng, uống đúng và uống đều là chìa khóa giúp bảo vệ tim, não, thận, và giảm thiểu biến cố tim mạch về lâu dài.