Thỏa thuận Trump trước thử thách lớn

Sau khi kết thúc giai đoạn đầu tiên của thỏa thuận hòa bình bằng việc trao đổi con tin và tù nhân, Israel và Hamas được cho sẽ phải đối mặt với giai đoạn 2 đầy trở ngại khó lường.

Ngày 13/10, lễ ký thỏa thuận ngừng bắn Gaza - vốn đạt được gần đây giữa Israel và phong trào Hồi giáo vũ trang Hamas của Palestine, đã được tổ chức tại khu nghỉ dưỡng Sharm El-Sheikh bên bờ Biển Đỏ của Ai Cập.

Tổng thống Mỹ Donald Trump cùng các nhà lãnh đạo Ai Cập, Qatar và Thổ Nhĩ Kỳ đã ký tuyên bố với tư cách là những nước bảo lãnh cho thỏa thuận Gaza.

"Đây là một ngày trọng đại cho thế giới, một ngày trọng đại cho Trung Đông", ông Trump phát biểu.

Phong trào Hồi giáo Hamas đã trao trả toàn bộ 20 con tin Israel còn sống, bị lực lượng này giam giữ sau hai năm tại Gaza.

Đổi lại, Israel đã thả 1.968 tù nhân, chủ yếu là người Palestine, đang bị giam giữ trong các nhà tù của nước này, và cho phép dòng viện trợ chảy vào Dải Gaza.

Sau khi kết thúc giai đoạn đầu tiên của thỏa thuận hòa bình bằng việc trao đổi con tin và tù nhân, Israel và Hamas sẽ phải đối mặt với giai đoạn 2 đầy khó khăn, theo BBC

Một người đàn ông chào đón tù nhân Palestine được Israel thả tự do tại Khan Younis, phía nam Dải Gaza, vào ngày 13/10. Ảnh: Reuters.

Điều gì sẽ xảy ra tiếp theo?

Trước khi thả con tin, quân đội Israel đã rút về một ranh giới mới, giúp họ vẫn kiểm soát 53% Gaza. Đây được xem là giai đoạn đầu tiên trong 3 giai đoạn rút quân của Israel theo kế hoạch của ông Trump.

Theo quan chức cấp cao của Mỹ, một lực lượng đa quốc gia khoảng 200 binh sĩ, với sự giám sát của quân đội Mỹ, sẽ chịu trách nhiệm theo dõi lệnh ngừng bắn. Lực lượng này được cho là bao gồm binh sĩ từ Ai Cập, Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất.

Giới chức Mỹ khẳng định sẽ không có binh sĩ Mỹ nào hiện diện trực tiếp tại Gaza.

Kế hoạch hòa bình 20 điểm nêu rõ rằng nếu được cả hai bên chấp thuận, cuộc chiến sẽ “ngay lập tức chấm dứt”. Lực lượng Israel sẽ rút về điểm đã thỏa thuận để chuẩn bị cho việc trao trả con tin.

Trong thời gian này, toàn bộ hoạt động quân sự, bao gồm oanh kích và pháo kích, sẽ bị đình chỉ, và các tuyến giao tranh sẽ được giữ nguyên cho đến khi đủ điều kiện cho việc rút quân hoàn toàn theo từng giai đoạn.

Theo kế hoạch, Gaza cũng sẽ trở thành một khu vực phi cực đoan, không còn khủng bố và không đe dọa các nước láng giềng.

Toàn bộ hạ tầng quân sự, khủng bố và tấn công, bao gồm đường hầm và cơ sở sản xuất vũ khí, sẽ bị phá hủy và không được tái thiết. Một tiến trình phi quân sự hóa Gaza sẽ được triển khai dưới sự giám sát của các quan sát viên độc lập.

Tổng thống Trump ký thỏa thuận tại hội nghị thượng đỉnh các nhà lãnh đạo thế giới về việc chấm dứt xung đột ở Gaza tại Ai Cập. Ảnh: Reuters.

Dải đất này sẽ được quản lý tạm thời bởi một ủy ban kỹ trị, phi chính trị gồm cả người Palestine, chịu trách nhiệm vận hành các dịch vụ công và chính quyền đô thị hàng ngày cho người dân.

Ủy ban này bao gồm những người Palestine có năng lực và chuyên gia quốc tế, chịu sự giám sát và điều phối của một cơ quan chuyển tiếp quốc tế mới có tên là “Hội đồng Hòa bình”. Cơ quan này do chính Tổng thống Donald Trump đứng đầu, cùng các nguyên thủ quốc gia khác sẽ được công bố, bao gồm cựu Thủ tướng Anh Tony Blair.

Quyền quản lý Gaza cuối cùng sẽ được bàn giao dần cho chính quyền Palestine - cơ quan đang điều hành Bờ Tây - sau khi các trải qua chương trình cải cách.

Theo bản kế hoạch, Hamas - tổ chức từng nắm quyền tại khu vực này từ năm 2007 - sẽ không có vai trò nào trong bộ máy điều hành tương lai của Gaza, dù trực tiếp hay gián tiếp.

Khi toàn bộ con tin được trao trả, toàn bộ những thành viên Hamas cam kết chung sống hòa bình và giải trừ vũ khí sẽ được ân xá. Thành viên Hamas nào muốn rời Gaza sẽ được bảo đảm hành lang an toàn tới các quốc gia tiếp nhận.

Không người Palestine nào bị buộc phải rời khỏi Gaza, và những người muốn ra đi vẫn có quyền trở về bất cứ lúc nào.

“Kế hoạch phát triển kinh tế Trump” cũng sẽ được thiết lập, do một nhóm chuyên gia đảm trách, với mục tiêu tái thiết và thúc đẩy nền kinh tế Gaza.

Những điểm then chốt còn gây tranh cãi

Kế hoạch 20 điểm của Tổng thống Trump hiện mới dừng ở mức tuyên bố nguyên tắc và mục tiêu, chưa có điều khoản cụ thể hay cơ chế thực thi, ngoài các cam kết trao đổi tù nhân.

BBC đánh giá các cuộc đàm phán trong những giai đoạn tiếp theo của thỏa thuận cũng dự kiến gặp phải nhiều bất đồng.

Trước đó, Hamas từng bày tỏ thái độ từ chối hạ vũ khí và tuyên bố chỉ làm vậy khi một nhà nước Palestine độc lập được thành lập.

Phản hồi ban đầu của Hamas về kế hoạch cuối tuần trước cũng không đề cập đến việc giải trừ vũ khí. Động thái này làm dấy lên suy đoán rằng lập trường của nhóm không thay đổi.

Quân đội Israel ở biên giới với Dải Gaza hôm 12/10. Ảnh: Reuters.

Phía bên kia, mặc dù Israel hoàn toàn đồng ý với kế hoạch của ông Trump, Thủ tướng Benjamin Netanyahu dường như vẫn phản đối việc để Chính quyền Palestine tham gia quản lý Gaza hậu chiến.

Trong khi đó, Hamas cho biết họ mong muốn có một số vai trò trong tương lai ở Gaza, như một phần của "phong trào Palestine thống nhất".

Một điểm đáng lưu ý khác là quy mô rút quân của Israel. Israel cho biết ở đợt rút quân đầu tiên, họ có thể kiểm soát khoảng 53% Gaza.

Kế hoạch của Nhà Trắng cho thấy với các đợt rút quân tiếp theo, con số trên sẽ giảm xuống còn khoảng 40% và sau đó là 15%.

Giai đoạn cuối cùng được mô tả là một “vành đai an ninh” sẽ “được duy trì cho đến khi Gaza hoàn toàn an toàn trước mọi mối đe dọa khủng bố tái diễn”.

Tuy nhiên, cách diễn đạt này khá mơ hồ, không nêu rõ thời hạn cụ thể cho việc rút quân hoàn toàn - điều mà Hamas có thể sẽ yêu cầu được làm rõ trong các cuộc thương lượng sắp tới.

Tái thiết Dải Gaza cũng sẽ là thách thức khổng lồ, đòi hỏi sự thận trọng và hợp tác toàn cầu. Quá trình này có thể kéo dài hàng thập kỷ và tiêu tốn hàng trăm tỷ USD.