Thỏa thuận đất hiếm Mỹ - Australia khó đe dọa vị thế của Trung Quốc

Ngày 20/10, Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Australia Anthony Albanese ký thỏa thuận hợp tác về khai thác và xử lý khoáng sản thiết yếu, trong đó có đất hiếm. Theo văn bản công bố bởi hai chính phủ, mỗi nước sẽ đầu tư 1 tỷ USD trong 6 tháng tới. Hai bên cũng thống nhất một dự án đường ống 8,5 tỷ USD.

"Khoảng một năm tới, chúng ta sẽ có nhiều khoáng sản và đất hiếm đến mức chẳng biết làm gì với chúng", ông Trump tuyên bố trước báo giới. Australia hiện cũng có dự trữ đất hiếm lớn trên thế giới, với 5,7 triệu tấn.

Tại một hội nghị ở Sydney ngày 21/10, rất nhiều chuyên gia ngành khai mỏ toàn cầu hoan nghênh tin tức này. Họ đồng tình rằng việc Mỹ hỗ trợ ngành khoáng sản Australia sẽ đem đến nguồn tài chính cần thiết cho ngành này, mở ra nhiều cơ hội đầu tư. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng Tổng thống Trump sẽ phải chờ lâu hơn nữa mới có thể dịch chuyển chuỗi cung ứng khoáng sản khỏi Trung Quốc và làm suy yếu thế thống trị của Bắc Kinh.

"Việc nhiều dự án đặt mục tiêu sẵn sàng hoạt động từ năm 2027 là quá tham vọng, thậm chí bất khả thi", Dan Morgan - nhà phân tích tại Barrenjoey cho biết trên Reuters.

Ông giải thích rằng với lĩnh vực đất hiếm, "không việc gì có thể nhanh được". "Tôi không cho rằng chúng ta sẽ có nguồn cung dồi dào chỉ trong một năm. Nguồn cung có thể tăng, nhưng phải 5-7 năm tới", Morgan nói.

Trung Quốc hiện thống trị nguồn cung đất hiếm toàn cầu, với trữ lượng lớn nhất thế giới với 44 triệu tấn, theo số liệu của Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS). Đất hiếm là vật liệu quan trọng trong nhiều lĩnh vực, từ quốc phòng, năng lượng sạch đến xe hơi.

Trung Quốc đóng góp 90% công suất tinh chế đất hiếm trên thế giới. Báo cáo hôm 20/10 của Goldman Sachs về nguy cơ gián đoạn nguồn cung cũng cho thấy Bắc Kinh hiện kiểm soát 69% hoạt động khai thác đất hiếm và 98% sản xuất nam châm đất hiếm của toàn cầu.

Đất hiếm không thực sự hiếm trong tự nhiên, vì các nguyên tố có mặt khắp nơi trong lớp vỏ Trái Đất. Tuy nhiên, việc khai thác, tinh chế rất khó, đòi hỏi các quốc gia cần có năng lực khai mỏ, công nghệ tác chiết và xử lý nguyên liệu thô. Việc này khá tốn kém và gây hại cho môi trường. Trung Quốc hiện làm chủ công nghệ này, với chi phí tương đối thấp.

Tuy nhiên, khi căng thẳng thương mại và mối lo an ninh quốc gia ngày một tăng, Mỹ và các đồng minh phương Tây đang tìm cách làm suy yếu sự thống trị của Trung Quốc. Hồi tháng 4, Bắc Kinh siết xuất khẩu đất hiếm và nam châm đất hiếm lần đầu trong năm nay, khiến các hãng xe gặp khó vì thiếu linh kiện. Đầu tháng này, họ tiếp tục siết chặt, khiến Tổng thống Mỹ thông báo nâng thuế nhập khẩu với Trung Quốc thêm 100% từ đầu tháng tới.

Tại Trung Quốc, giá tham chiếu với loại đất hiếm tinh chế phổ biến nhất - oxit NdPr có thời điểm lên 88 USD một kg hồi tháng 8, tăng 40% trong gần 2 tháng. Giá vật liệu này liên tục giảm, về còn 71 USD. Các hãng khai mỏ phương Tây đang kêu gọi chính phủ thiết lập mức sàn cao hơn để họ đầu tư sản xuất. Thỏa thuận giữa Mỹ và Australia cũng có điều khoản này.

Dù vậy, Dylan Kelly - nhà phân tích tại quỹ Terra Capital cho rằng việc thiết lập giá sàn là bất khả thi. Kỳ vọng nguồn cung dồi dào chỉ trong một năm cũng là điều tham vọng. "Giá cả hiện tại không phản ánh khả năng giảm thêm", ông nói, nhưng cho rằng thỏa thuận hôm 20/10 sẽ làm tăng sức hấp dẫn của các dự án khai khoáng tại Australia.

Nhiều doanh nghiệp được kỳ vọng hưởng lợi. Daryl Cuzzubbo - CEO công ty khai thác đất hiếm Arafura Rare Earths (Australia) đầu tháng này cho biết cần 800 triệu USD để phát triển dự án Nolans ở bang Tây Australia. Họ là một trong các công ty vừa nhận được thư mời hợp tác của Ngân hàng Xuất nhập khẩu Mỹ (EXIM).

"Đây là tin tốt cho chúng tôi và các doanh nghiệp trong ngành", Giám đốc Tài chính Arafura Peter Sherrington nhận định. Arafura dự kiến huy động đủ vốn vào cuối quý I năm sau và bắt đầu sản xuất từ năm 2029.

Cổ phiếu nhiều doanh nghiệp khai khoáng và đất hiếm tại Australia cũng tăng giá đầu phiên giao dịch 21/10. Hãng khai thác đất hiếm lớn nhất Australia Lynas Rare Earths tăng 4,7%. Các hãng đất hiếm nhỏ hơn, như VHM tăng tới 30%, còn Northern Minerals trên 16%.

Dù vậy, các dự án khoáng sản chiến lược mới sẽ khó khả thi nếu khách hàng không thay đổi thói quen mua hàng, CEO Syrah Resources Shaun Verner cảnh báo. "Tôi cho rằng nếu khách hàng không dứt được nguồn cung rẻ từ Trung Quốc, doanh nghiệp chẳng có động lực nào để phát triển dự án ở nơi khác", Verner nói.

Hà Thu (theo Reuters, USGS)