Thanh lọc livestream bán hàng

Thảo luận về dự án luật Thương mại điện tử ngày 13.11, nhiều đại biểu Quốc hội lo ngại trước những bất cập của hoạt động livestream bán hàng, đồng thời kiến nghị các giải pháp để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

"Cấm sóng" nếu bán hàng giả

Đại biểu (ĐB) Huỳnh Thị Phúc (đoàn TP.HCM) nhắc lại các vụ việc người nổi tiếng vướng vòng lao lý liên quan đến livestream bán hàng thời gian qua, khiến nhiều khách hàng ngỡ ngàng vì đã trót tin vào những lời quảng cáo lố để rồi mua phải hàng giả, hàng nhái. Đáng nói, các chiêu trò dụ dỗ người tiêu dùng ngày càng phức tạp hơn. Một số trường hợp lợi dụng danh tiếng, thậm chí sử dụng hình ảnh phản cảm để bán hàng, kiếm tiền từ lượt view, share. "Một chiếc váy, lọ kem hay viên uống chỉ cần dùng vài câu nói vu vơ mà đã có hàng nghìn người vào bình luận, mua. Thậm chí, có cả một "đội quân ảo" kèm theo đường link mua hàng, mã giảm giá, số tài khoản…", bà Phúc nói.

Nữ ĐB cũng nhận định, hoạt động quảng cáo thông thường phải thực hiện thủ tục cấp phép, chịu trách nhiệm về nội dung cũng như sản phẩm. Trong khi đó, những video giải trí ngắn từ TikTok với hàng triệu lượt xem lại được tự rao bán mọi thứ, từ kem dưỡng da cho đến thuốc uống, quần áo, thực phẩm chức năng, "sức mạnh gấp cả chục lần một chiến dịch truyền thông".

Để vừa tạo điều kiện cho phát triển kinh doanh trên nền tảng số, song cũng không "thả nổi", bà Phúc đề nghị dự thảo quy định theo hướng cấm lợi dụng hình ảnh, danh tiếng hoặc sử dụng các hành vi phản cảm, khiêu khích, trái thuần phong mỹ tục để quảng cáo, bán hàng trên sàn thương mại điện tử (TMĐT). Chủ quản mạng xã hội như TikTok, Facebook, YouTube phải có trách nhiệm cảnh báo, gỡ bỏ nội dung có yếu tố thương mại trá hình, gợi cảm hoặc phản cảm, nhất là với người livestream có lượt theo dõi lớn hoặc khán giả là thanh thiếu niên.

Đồng quan điểm, ĐB Hoàng Thị Thanh Thúy (đoàn Tây Ninh) cho hay, dư luận đang rất lo lắng trước tình trạng người livestream, đặc biệt là người nổi tiếng bán hàng với doanh thu lớn nhưng lại quảng cáo sai sự thật, bán hàng giả, hàng kém chất lượng, "seeding ảo" để thao túng niềm tin của người mua, hoặc né tránh trách nhiệm sau khi người tiêu dùng có phản ánh.

Dự thảo luật quy định người livestream có nghĩa vụ không cung cấp thông tin gian dối, nhưng mới chỉ mang tính nguyên tắc mà chưa làm rõ cơ chế để kiểm soát trước khi phát sóng, nhất là với các mặt hàng có nguy cơ tác động đến sức khỏe. Hay như chưa có quy định cụ thể về quyền tiếp cận bản ghi livestream của người tiêu dùng khi có tranh chấp và cũng chưa quy định rõ trách nhiệm cung cấp bản ghi theo yêu cầu của cơ quan quản lý.

Bà Thúy đề nghị bổ sung cơ chế kiểm soát trước khi phát trực tiếp đối với các phiên livestream quảng cáo (cung cấp hồ sơ sản phẩm cho nền tảng TMĐT); làm rõ trách nhiệm liên đới của người livestream trong trường hợp đưa thông tin vượt quá hoặc sai lệch so với hồ sơ hàng hóa do người bán cung cấp kèm theo biện pháp xử lý bổ sung, chẳng hạn cấm livestream trong thời gian nhất định. Cùng đó là bổ sung nghĩa vụ của nền tảng trong việc công khai tiêu chí hiển thị livestream, kiểm soát bình luận ảo và có cơ chế ngăn chặn khi phát hiện lưu lượng tương tác bất thường…

Đề xuất lập trung tâm giải quyết tranh chấp TMĐT

ĐB Trần Quốc Tuấn (đoàn Vĩnh Long) dẫn báo cáo hồi tháng 4.2025, cho thấy mỗi tháng tại VN có khoảng 2,5 triệu phiên livestream mua bán hàng hóa, từ TP đến nông thôn, từ những sàn lớn như Shopee, Lazada, Sen Đỏ, TikTok shop đến những người dân livestream bán nông sản của chính mình. TMĐT đã trở thành mạch máu của nền kinh tế số, là con đường khởi nghiệp, mưu sinh và sáng tạo của hàng trăm nghìn người VN. Song, một thị trường TMĐT chỉ có thể phát triển bền vững khi quyền lợi của người tiêu dùng được bảo đảm.

Theo ông Tuấn, người mua hàng online có giá trị giao dịch nhỏ hầu như không có nơi giải quyết tranh chấp hiệu quả. Khi xảy ra tranh chấp, việc hòa giải hoặc khởi kiện theo phương thức truyền thống gây tốn kém thời gian, chi phí, khiến họ nản lòng, còn doanh nghiệp cũng khó bảo vệ quyền của mình. Trong khi đó, hệ thống xử lý khiếu nại trực tuyến của các chủ nền tảng TMĐT trung gian thường trì hoãn, kéo dài thời gian hoặc tìm lý do để từ chối giải quyết khiếu nại của người tiêu dùng.

Từ thực tế trên, ông đề nghị bổ sung quy định thành lập trung tâm giải quyết tranh chấp TMĐT trực tuyến quốc gia, hoạt động với sự giám sát của Bộ Công thương và Bộ Tư pháp. Trung tâm này sẽ kiểm soát thời gian giải quyết của các chủ nền tảng TMĐT trung gian; tiếp nhận, xác minh và xử lý tranh chấp TMĐT trực tuyến, nhất là với các giao dịch nhỏ không có hợp đồng; thực hiện hòa giải, khuyến nghị chủ nền tảng TMĐT trung gian hoàn tiền hoặc đổi hàng trong thời gian ngắn, không cần kiện ra tòa. Cùng với đó, trung tâm sẽ kết nối dữ liệu với các sàn TMĐT, cơ quan nhà nước và tổ chức bảo vệ người tiêu dùng, nhằm đảm bảo kết quả thi hành được công khai, minh bạch.

Giải trình sau đó, Phó thủ tướng Bùi Thanh Sơn cho biết để bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, dự thảo đã định vị pháp lý đầy đủ cho các mô hình TMĐT, từ bán hàng trực tiếp đến mô hình nhiều bên, phân tầng trách nhiệm phù hợp với mức độ tham gia của các chủ thể; đồng thời quy định định danh người bán ở trong nước qua VNeID và người bán ở nước ngoài qua giấy tờ pháp lý nhằm minh bạch giao dịch, truy xuất nguồn gốc hàng hóa.

Dự thảo cũng bổ sung trách nhiệm của nền tảng cung cấp dịch vụ thanh toán, trung gian thanh toán khi tích hợp nền tảng TMĐT khác, gồm: thông báo, xin ý kiến người tiêu dùng, thiết lập cơ chế tiếp nhận khiếu nại, bảo đảm an toàn dữ liệu, gỡ bỏ nền tảng vi phạm theo yêu cầu của cơ quan.

Riêng về hoạt động livestream bán hàng, dự thảo quy định nền tảng livestream phải biết danh tính người livestream, ngăn chặn và gỡ bỏ nội dung vi phạm, hiển thị cảnh báo với hàng hóa, dịch vụ rủi ro và lưu trữ dữ liệu hình ảnh, âm thanh; cùng đó là trách nhiệm của người livestream và người bán.

Tiếp thu ý kiến các ĐB, Phó thủ tướng cho hay sẽ chỉ đạo cơ quan soạn thảo tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện dự thảo luật cho phù hợp, chặt chẽ.