'Thần thánh hóa' AI trong giáo dục gây trở ngại cho cả thầy và trò

Sự hữu ích khi ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giảng dạy và học tập là điều không thể chối cãi, tuy nhiên cần dùng nó một cách có hiểu biết và trách nhiệm để tránh những rủi ro, theo chuyên gia.

Đại sứ quán Thụy Điển phối hợp với Trường ĐH RMIT Việt Nam hôm 15.9 tổ chức chương trình triển lãm và đối thoại Nobel 2025 ở TP.HCM, nhân kỷ niệm 55 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam-Thụy Điển. Trong khuôn khổ sự kiện, các chuyên gia đã tham dự tọa đàm về vai trò của AI với tương lai học tập và giảng dạy để cùng phân tích, thảo luận những điều cần trang bị cho giáo viên, người học trong kỷ nguyên AI.

Nhiều thử thách

Một thách thức nổi bật, theo tiến sĩ Phạm Chí Thanh, giảng viên ngành kỹ thuật điện tử và hệ thống máy tính Trường ĐH RMIT Việt Nam, là đang có nhiều hiểu nhầm về vai trò của AI. Từng tham gia đào tạo hơn 350.000 giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục thông qua dự án tập huấn về AI do Bộ GD-ĐT lần đầu tổ chức hồi hè này, ông Thanh chia sẻ nhiều người tham dự đang "thần thánh hóa" vai trò của AI trong hoạt động dạy và học.

"Nhiều người nghĩ rằng AI, nhất là các công cụ như ChatGPT, có thể đảm nhận hầu hết các công việc mà giáo viên đang phải thực hiện như soạn giáo án và tài liệu, giảng dạy và thậm chí là kiểm tra người học. Thực tế thầy cô phải làm nhiều hơn thế, vì vậy nhận thức sai lầm này khiến vai trò của người thầy trong lớp bị đơn giản hóa, tác động tiêu cực ngược lại đến hoạt động sư phạm", tiến sĩ Thanh nhấn mạnh.

Phân tích cụ thể, ông Thanh chia sẻ có hai nhóm bị ảnh hưởng. Đầu tiên là những thầy cô rất giỏi công nghệ, quen sử dụng công cụ số. Họ có thể sa đà vào khía cạnh kỹ thuật mà bỏ quên nhiều các yếu tố quan trọng khác như phương pháp sư phạm, khảo thí hay khung đạo đức. Thứ hai là những thầy cô ít kinh nghiệm hay thiếu tự tin khi dùng công cụ AI, lo mình bị bỏ lại phía sau, từ đó giảm động lực dạy học và có rào cản tâm lý khi tiếp cận AI.

Người học cũng chịu tác động tiêu cực nếu xem AI là "chiếc máy ma thuật" giúp giải quyết tất cả các vấn đề, theo tiến sĩ Santiago Velasquez, quyền Chủ nhiệm bộ môn cấp cao chương trình thạc sĩ quản trị kinh doanh và thạc sĩ kinh doanh quốc tế Trường ĐH RMIT Việt Nam. Bởi lẽ, sinh viên dễ rơi vào hai loại ảo giác là "ảo giác về quyền tác giả" và "ảo giác về sự hoàn thiện" khi sử dụng AI.

Lý giải nhận định trên, ông Velasquez thông tin nhiều sinh viên đưa nguyên văn câu trả lời của AI vào bài làm và xem đây là thành quả cá nhân mà không hề nhận thức được điều này là đạo văn. Đó là "ảo giác về quyền tác giả". Mặt khác, việc chỉ đơn thuần nhận câu trả lời từ AI sau khi nhập câu lệnh và tự xem mình đã hoàn thành bài làm cũng tạo ra "ảo giác về sự hoàn thiện", bởi quá trình nỗ lực và động não của người học hoàn toàn bị bỏ qua.

"AI đã 'đi qua' mọi thư viện trên thế giới, đọc tất cả những cuốn sách có sẵn. Vì thế, AI có được toàn bộ thông tin trên thế giới. Nhưng cần nhớ AI có yếu tố ngẫu nhiên và không bao giờ trả lời một câu với hai đáp án y hệt nhau. Chưa kể chỉ cần viết câu lệnh hơi khác đi, nó sẽ bẻ hướng trả lời một cách khác hoàn toàn. Nhìn chung để khiến bạn vừa lòng, AI sẽ đưa ra bất cứ đáp án nào", tiến sĩ Velasquez cảnh báo.

Để ngăn người học giao phó toàn bộ việc học cho AI nhưng vẫn dùng nó như một công cụ hữu ích, ông Velasquez nhận định cần thay đổi hình thức đánh giá, trong đó xem xét cả quá trình học tập thay vì chỉ dừng ở việc chấm điểm sản phẩm cuối cùng. "Chúng ta không nên cấm người học dùng AI để lấy thông tin, mà hãy tạo điều kiện để câu trả lời từ AI trở thành nguyên liệu thô, giúp người học có thể tự phán đoán và phân tích sâu thêm", ông nói.

Trong khi đó, tiến sĩ Abdul Rohman, giảng viên cấp cao ngành truyền thông Trường ĐH RMIT Việt Nam, cho biết: ''Giáo dục khi có AI nên là một nền giáo dục giúp con người vẫn giữ được tính người, trong đó sự hiện diện của người thầy là không thể thay thế''. "Hãy đặt con người làm trung tâm thay vì các loại máy móc, hãy tạo ra một bộ công cụ để ai cũng có thể dùng AI một cách an toàn trong học tập", ông Rohman nhấn mạnh.

Doanh nghiệp ưu tiên AI

Trong khi ngành giáo dục đang cẩn trọng đưa AI vào giảng dạy và đánh giá thì ở các doanh nghiệp, việc ứng dụng AI trong các khâu đang ngày càng trở nên phổ biến hơn bao giờ hết. Kỹ năng AI, vì lẽ đó, cũng trở thành một "thước đo" mới để đánh giá, tuyển dụng ứng viên, theo tiến sĩ Rita Mokbel, Chủ tịch kiêm Tổng giám đốc Ericsson Việt Nam và Myanmar - một tập đoàn công nghệ viễn thông có trụ sở tại Thụy Điển.

"Để làm việc hiệu quả với AI, các bạn cần có tư duy phản biện, không chỉ dừng ở việc hiểu rõ mình muốn dùng loại dữ liệu nào mà còn phải biết cách đặt câu lệnh phù hợp để AI đưa ra câu trả lời mình muốn. Tư duy sáng tạo, kỹ năng giao tiếp và sự đồng cảm cũng vô cùng quan trọng để bổ trợ cho những gì AI mang lại", bà Mokbel chia sẻ và cho biết thêm ở đơn vị của bà, mọi nhân viên đều được cung cấp một trợ lý AI để hỗ trợ đẩy nhanh công việc.

Ngoài ra, theo báo cáo về xu hướng công việc năm 2024 của Microsoft, 66% lãnh đạo doanh nghiệp cho biết họ sẽ không tuyển ứng viên không có kỹ năng AI, và 71% cho rằng họ thà tuyển một ứng viên ít kinh nghiệm hơn nhưng có kỹ năng AI còn hơn là một ứng viên giàu kinh nghiệm nhưng thiếu kỹ năng này. Đây là kết quả khảo sát 31.000 người ở 33 quốc gia, vùng lãnh thổ trên toàn cầu.

"AI không còn là một lựa chọn nữa, mà đã trở thành cốt lõi trong chiến lược của mọi doanh nghiệp", bà Mokbel nêu quan điểm.

Đó cũng là lý do tại một doanh nghiệp có liên quan tới giải pháp đóng gói và chế biến thực phẩm như Tetra Pak (Thụy Điển), AI cũng đang được xem trọng, theo ông Sandeep Menon, Giám đốc tài chính Tetra Pak Việt Nam. Ông Menon cho biết nhờ đưa AI tới các mảng như chế biến, bao bì, thiết bị, công ty có thể giảm nhân công, cảnh báo lỗi và dự đoán hỏng hóc để tăng năng suất từ 10-20%.

"Hiện tại, mọi nhân viên trong công ty tôi đều phải tham gia một chương trình giáo dục về hiểu biết AI (AI literacy). Điều này giúp họ thực sự nắm rõ những lợi thế lẫn hạn chế trước khi bắt đầu đưa AI vào bất cứ hoạt động nào", ông Menon chia sẻ. "Nhiều công ty đang rời bỏ cách tuyển dụng thông thường dựa trên đánh giá kỹ năng, tiến tới xem xét khả năng ứng phó của ứng viên trong những tình huống khác nhau", ông nói thêm.