Thái tử Saudi Arabia mang ‘canh bạc lớn’ đến Washington

7 năm sau chuyến thăm Mỹ đầu tiên của Thái tử kiêm Thủ tướng Saudi Arabia Mohammed bin Salman, nhà lãnh đạo 40 tuổi đang có chuyến thăm Mỹ thứ hai được đánh giá là sẽ rất tốn kém và đầy tham vọng.

Tổng thống Mỹ Donald Trump bắt tay Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman trong lễ đón tiếp tại Riyadh, Saudi Arabia, ngày 13/5. Ảnh: Reuters.

Khi thăm Mỹ năm 2018, tên tuổi của Thái tử Mohammed bin Salman tại Washington chưa mấy tích cực, khi ấy, ông đang có nhiều toan tính về đối nội và đối ngoại, tiến hành một cách cứng rắn và quyết liệt.

Từ việc xử lý hàng trăm doanh nhân và thành viên Hoàng gia, cho tới chiến dịch leo thang ở Yemen và can thiệp vào Lebanon, Thái tử Mohammed bin Salman từng khiến giới phân tích nhìn nhận ông như là một nhà lãnh đạo có tính cách độc đoán.

Tuy nhiên, 7 năm sau, Thái tử Mohammed bin Salman đã có cuộc lột xác hình ảnh ngoạn mục. Đến thăm nước Mỹ lần này, ông được nhìn nhận là nhà lãnh đạo của những cải cách ngoạn mục từng bị xem là bất khả thi tại Saudi Arabia.

Ông đã vô hiệu hóa lực lượng cảnh sát tôn giáo, dỡ bỏ phần lớn các quy định áp chế ngặt nghèo đối với phụ nữ Saudi Arabia.

Bên cạnh đó, ông đa dạng hóa các định hướng phát triển nền kinh tế của nước nhà, đầu tư lớn vào năng lượng tái tạo, mở cửa đón du khách quốc tế, tạo nên bức tranh văn hóa bùng nổ cho Saudi Arabia với các buổi hòa nhạc, chiếu phim và triển lãm nghệ thuật... Trước đây, những hoạt động văn hóa nghệ thuật này vốn bị cấm tại Saudi Arabia.

Bước ngoặt quyền lực sau 7 năm

Trước cuộc gặp với Tổng thống Trump tại Nhà Trắng trong ngày 18/11, Thái tử Mohammed bin Salman đang lãnh đạo một vương quốc có những đổi thay sâu sắc.

Theo ông Michael Ratney, cựu Đại sứ Mỹ tại Saudi Arabia giai đoạn 2023-2025, những thay đổi của Saudi Arabia phản ánh phần nào sự thay đổi của chính Thái tử Mohammed bin Salman.

Năm 2018, Thái tử tin rằng Saudi Arabia là quốc gia quyền lực hàng đầu trong thế giới Arab, ông cũng tin rằng điều đó cho phép ông định hình khu vực theo tham vọng riêng. Khi đó, ông trẻ hơn bây giờ, kinh nghiệm ít hơn bây giờ, nên còn nhiều phán đoán chưa chuẩn xác.

Nhiều tham vọng của ông thời ấy qua năm tháng đã không thể trở thành hiện thực. Lực lượng Houthi tại Yemen chưa thể bị đánh bại. Việc can thiệp vào Lebanon không đẩy lùi được Hezbollah. Việc xử lý quá mạnh tay đối với những bất đồng trong nước từng khiến hình ảnh của Thái tử bị ảnh hưởng tiêu cực trong mắt cộng đồng quốc tế.

Những trải nghiệm ấy khiến Thái tử điều chỉnh ưu tiên. Trong bài phân tích của cựu Đại sứ Michael Ratney trên New York Times, ông Ratney tin rằng Thái tử Mohammed bin Salman đã thay đổi quan điểm và chấp nhận rằng các xung đột trong khu vực chỉ có thể giải quyết theo thang bậc qua nhiều thế hệ.

Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman trong một buổi làm việc tại Riyadh, Saudi Arabia, ngày 17/9. Ảnh: Reuters.

Hiện tại, Thái tử chuyển sự tập trung vào cải cách trong nước, từ kinh tế đến xã hội. Thay vì can dự sâu vào các tranh chấp, xung đột trong khu vực, ông tìm cách giữ những vấn đề ấy ở thật xa biên giới Saudi Arabia.

Mọi sự bất ổn trong hiện tại đều tạo nên mối đe dọa đối với những nỗ lực hiện đại hóa ông đang theo đuổi ở trong nước.

Quá trình hiện đại hóa tại Saudi Arabia lại phụ thuộc vào 2 yếu tố khó kiểm soát: giá dầu cao và chấm dứt xung đột trong khu vực.

Giá dầu cao sẽ giúp bù đắp vào khoản chi phí cải cách khổng lồ. Chấm dứt xung đột trong khu vực sẽ giúp thu hút đầu tư và du khách tới Saudi Arabia. Nhưng trong năm qua, cả hai điều này đều có sự chao đảo.

Giá dầu giảm không phải tín hiệu tốt cho một nền kinh tế vốn phụ thuộc nhiều vào dầu mỏ, lại đang cần nguồn lực mạnh để xây dựng nền công nghiệp, cải tổ giáo dục và phát triển du lịch.

Bên cạnh đó, xung đột trong khu vực tiếp tục leo thang: lực lượng Houthi vẫn còn đó, nội chiến Sudan diễn ra tàn khốc, Iran vẫn là mối lo ngại lớn, Gaza đổ nát và chưa có dấu hiệu của hòa bình bền vững...

Canh bạc an ninh - kinh tế Thái tử mang đến Washington

Sau 2 năm làm Đại sứ tại Saudi Arabia, ông Ratney nhận định ưu tiên của Thái tử Mohammed bin Salman lúc này là thu hút đầu tư quốc tế vào Saudi Arabia, thay vì sa lầy vào xung đột trong khu vực.

Thái tử đã chấp nhận những vấn đề xung đột khó giải quyết và quyết định không can thiệp, tìm kiếm trạng thái hòa hoãn với các bên có quan điểm đối lập, thay vì tạo thêm sự thù địch.

Saudi Arabia vẫn tích cực tham gia hỗ trợ nhân đạo cho những khu vực bất ổn trong khu vực, nhưng trọng tâm của họ giờ đây là xây dựng tương lai cho đất nước.

Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thái tử Saudi Arabia Mohammed bin Salman trong cuộc gặp tại Riyadh, Saudi Arabia, ngày 13/5. Ảnh: Reuters.

Trong một thế giới đang có những biến động địa chính trị, không điều gì được bảo đảm tuyệt đối, nhưng một hiệp ước phòng thủ chung giữa Saudi Arabia và Mỹ sẽ là tín hiệu tốt cho tương lai mà Thái tử Mohammed bin Salman đang hướng đến. Đây chính là mục tiêu lớn trong chuyến thăm Mỹ lần này của Thái tử.

Năm 2022, Washington và Riyadh từng bàn về một thỏa thuận lớn: một hiệp ước phòng thủ song phương. Đổi lại, Saudi Arabia sẽ bình thường hóa quan hệ với Israel, đôi bên cùng thúc đẩy triển vọng về một nhà nước Palestine độc lập, đồng thời, Mỹ và Saudi Arabia sẽ tăng cường hợp tác kinh tế - an ninh - năng lượng.

Nhưng diễn biến xung đột tại Gaza đã khiến quá trình bình thường hóa quan hệ giữa Saudi Arabia và Israel bị đóng băng, hiệp ước phòng thủ với Mỹ cũng bị đình lại. Nhưng dù có hiệp ước hay không, Thái tử vẫn chủ động theo đuổi các biện pháp bảo đảm an ninh và thúc đẩy chuyển đổi kinh tế.

Truyền thông Mỹ cho biết trong chuyến thăm lần này, Thái tử Mohammed bin Salman có thể sẽ thảo luận với Tổng thống Trump về một thỏa thuận quốc phòng ở mức độ thấp hơn, để không cần Thượng viện Mỹ phê chuẩn, nhưng vẫn tăng cường hợp tác quân sự giữa hai nước.

Thái tử cũng muốn khẳng định vị thế của Saudi Arabia trong lĩnh vực công nghệ và trí tuệ nhân tạo, đây được xem là chìa khóa trong chiến lược phát triển kinh tế phi dầu mỏ mà ông đang theo đuổi.

Riyadh hiện muốn tiếp cận chip tiên tiến của Mỹ, đồng thời đề nghị Washington ủng hộ chương trình điện hạt nhân dân sự.

Việc Thái tử Mohammed bin Salman dự quốc yến ở Nhà Trắng dịp này được xem là biểu tượng tối thượng của sự công nhận ngoại giao mà phía Mỹ dành cho nhà lãnh đạo nắm thực quyền tại Saudi Arabia.

Đây là điều mà giới quan sát khó tưởng tượng được cách đây 7 năm, khi Thái tử còn trẻ, còn nhiều tham vọng và nhiều khi hành động quá... mạnh tay. Cựu Đại sứ Ratney nhận định, quá khứ vẫn còn đó, không thể thay đổi, nhưng tương lai lại luôn sẵn những điều khó có thể hình dung.