Tân thủ tướng Nhật trước sóng gió ngoại giao với Trung Quốc

Chưa đầy 3 tuần sau khi nhậm chức, bà Sanae Takaichi, tân Thủ tướng Nhật Bản và cũng là nữ thủ tướng đầu tiên của nước này, đã đối mặt tranh cãi ngoại giao với Trung Quốc liên quan vấn đề Đài Loan.

Tờ Hoàn Cầu thời báo dẫn lời ông Lâm Kiếm, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc, ngày 10.11 đã lên tiếng về căng thẳng ngoại giao đang xảy ra giữa nước này và Nhật Bản.

Căng thẳng liên tục

Trước đó, phát biểu tại Quốc hội Nhật Bản ngày 8.11, Thủ tướng Takaichi khẳng định nếu Đài Loan bị tấn công thì có thể được coi là "một tình huống đe dọa sự sống còn của Nhật Bản" - một thuật ngữ pháp lý được đưa ra vào năm 2015 cho phép Chính phủ Nhật Bản triển khai Lực lượng Phòng vệ của đất nước để phản ứng khi điều đó xảy ra.

Ngay sau phát biểu trên, ông Tiết Kiên, Tổng lãnh sự Trung Quốc tại thành phố Osaka (Nhật Bản), viết trên mạng xã hội X với lời lẽ khá nặng nề dường như nhằm đe dọa bà Takaichi vì đã "dài tay" vào vấn đề của Trung Quốc. Tokyo nhanh chóng lên tiếng chỉ trích lời lẽ của ông Tiết là "cực kỳ không phù hợp". Đại sứ Mỹ tại Tokyo George Glass cũng chỉ trích Tổng lãnh sự Tiết đã "đe dọa" bà Takaichi.

Đến ngày 10.11, phát ngôn viên Lâm Kiếm biện minh rằng lời lẽ của ông Tiết là một phản ứng đối với những nhận xét "sai trái và nguy hiểm" của bà Takaichi về Đài Loan, kêu gọi Tokyo "xem xét kỹ trách nhiệm lịch sử của mình".

Chưa đầy 3 tuần sau khi bà Takaichi nhậm chức, Trung Quốc đã nhanh chóng khó chịu với vị tân Thủ tướng Nhật này. Bên lề Hội nghị cấp cao APEC diễn ra từ ngày 31.10 - 1.11, bà Takaichi đã có cuộc gặp thượng đỉnh với ông Tập Cận Bình - Chủ tịch nước Trung Quốc. Thế nhưng, sau đó Thủ tướng Takaichi cũng đã gặp ông Lâm Tín Nghĩa - Đặc phái viên của chính quyền Đài Loan - tham dự Hội nghị cấp cao APEC. Động thái này ngay lập tức bị Bắc Kinh chỉ trích mạnh mẽ.

Thông điệp không chỉ riêng từ Nhật Bản

Trả lời Thanh Niên ngày 11.11, TS Satoru Nagao (Viện Nghiên cứu Hudson, Mỹ) nhận xét: "Thực ra, trước đây, cố Thủ tướng Shinzo Abe khi còn sống đã từng khẳng định: Tình trạng khẩn cấp của Đài Loan là tình trạng khẩn cấp của Nhật Bản. Một số đảo và quần đảo của Nhật Bản chỉ cách Đài Loan khoảng 100 km. Nên về mặt giả định, nếu Trung Quốc đại lục tấn công Đài Loan, thì Mỹ có thể điều chiến đấu cơ xuất kích từ căn cứ không quân ở Okinawa (Nhật Bản) để bảo vệ Đài Loan. Trong một kịch bản như thế, Trung Quốc có thể tấn công các căn cứ không quân này ở Nhật Bản".

"Tuy nhiên, đây là lần đầu tiên một Thủ tướng Nhật Bản nói rõ như bà Takaichi. Cũng liên quan vấn đề này, Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình đã công khai tuyên bố rằng Bắc Kinh sẽ không có hành động quân sự nhằm vào Đài Loan khi ông Trump còn là Tổng thống Mỹ, bởi vì Bắc Kinh "biết rõ hậu quả". Mới đây, Tổng thống Philippines Ferdinand Marcos Jr. cũng khẳng định Manila chắc chắn sẽ bị lôi kéo vào bất kỳ cuộc chiến nào liên quan Đài Loan do vị trí gần hòn đảo tự trị này và sự hiện diện của một lượng lớn công nhân Philippines tại đây", TS Nagao phân tích thêm.

Theo vị chuyên gia này, những thông điệp trên nhằm gửi đến Trung Quốc rằng nếu Bắc Kinh muốn sử dụng sức mạnh quân sự để thống nhất Đài Bắc thì cần phải chuẩn bị cho một cuộc chiến trước Tokyo, Washington và Manila. "Phát biểu của Thủ tướng Takaichi buộc Trung Quốc phải ghi nhớ thực tế này", TS Nagao kết luận.

Bài toán lợi ích

Cũng trả lời Thanh Niên, GS Stephen Robert Nagy (Đại học Cơ Đốc giáo quốc tế - Nhật Bản, học giả tại Viện Nghiên cứu các vấn đề quốc tế của Nhật) cho rằng: Phát biểu của Thủ tướng Takaichi là có cơ sở.

"Một cuộc tấn công vào Đài Loan sẽ ảnh hưởng đến các tuyến đường biển xung quanh đảo này, nơi có hải trình của hàng hóa đến và đi từ Nhật Bản. Xung đột cũng gây thiệt hại nghiêm trọng cho nền kinh tế Đài Loan và Trung Quốc đại lục, trong khi cả hai đều là đối tác kinh tế quan trọng của Nhật Bản. Điều đó cũng phá vỡ chuỗi cung ứng chất bán dẫn vốn rất quan trọng đối với nền kinh tế công nghệ của Nhật Bản, chưa kể đến ngành công nghiệp quốc phòng mà Tokyo và Washington đang phụ thuộc vào để đảm bảo an ninh", GS Nagy phân tích thêm.

Vì thế, ông cho rằng: "Việc bảo vệ Đài Loan và hoặc ngăn chặn việc Bắc Kinh thống nhất Đài Bắc bằng vũ lực chỉ là lẽ thường tình do hậu quả kinh tế quá nghiêm trọng. Những lời chỉ trích của Bắc Kinh cần xét đến những thực tế này".

Phân tích thêm, vị chuyên gia cho rằng sự phản ứng của Trung Quốc có thể nhằm khắc họa Thủ tướng Takaichi là một người theo chủ nghĩa quân phiệt và diều hâu cực đoan chống Trung Quốc. Qua đó, Bắc Kinh muốn làm suy yếu vị thế của bà Takaichi trong vai trò Thủ tướng, để Tokyo hướng đến một chính phủ thân thiện hơn với Trung Quốc và lạnh nhạt hơn với Mỹ.

"Chiến lược vừa nêu có tiềm ẩn nhiều rủi ro vì bà Takaichi không phải là người theo chủ nghĩa diều hâu chống Trung Quốc. Thực ra, bà là một người theo chủ nghĩa hiện thực về Trung Quốc vốn liên tục tăng ngân sách quân sự hàng năm để thống trị khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, thống nhất Đài Loan và kiểm soát Biển Đông. Hầu hết các thành viên đảng Dân chủ tự do (LDP) của Nhật đều có quan điểm này. Việc âm thầm tác động loại bỏ bà Takaichi có thể khiến người dân Nhật Bản thêm lo ngại về Trung Quốc, và càng có động lực xích lại gần hơn với Mỹ cùng các đối tác ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương", GS Nagy nhận định.