Tầm soát ra túi phình - nên xử lý ngay hay chờ theo dõi?

Chàng trai 20 tuổi mắc bệnh thận đa nang ở cả hai bên thận và gan, đã biến chứng tăng huyết áp. Các bác sĩ khuyến cáo nên tầm soát thêm mạch máu não bằng MRI, bởi căn bệnh này dễ dẫn đến phình mạch. Kết quả phát hiện một túi phình nhỏ ở động mạch não giữa bên trái, kích thước khoảng 2x3 mm, bờ tròn đều cổ nhỏ khoảng 2 mm. Do túi phình còn rất nhỏ, bác sĩ chỉ định theo dõi, kiểm soát huyết áp bằng thuốc. Tuy nhiên, vì lo lắng, chàng trai quyết định can thiệp DSA sớm và không may tử vong do thủ thuật không thành công, túi phình vỡ gây xuất huyết não.

Trái ngược sự vội vàng ấy, có những bệnh nhân quá chủ quan, chần chừ không xử trí, phải đối mặt hậu quả nghiêm trọng. Điển hình như người phụ nữ 32 tuổi nhập viện vì đau đầu, chụp MRI phát hiện túi phình 10x5 mm đa cung, có dấu hiệu dọa vỡ. Bỏ qua khuyến cáo can thiệp của bác sĩ vì thấy bản thân còn trẻ khỏe, vài ngày sau chị xuất hiện đau đầu dữ dội, nôn ói, nhanh chóng rơi vào hôn mê. Kết quả chẩn đoán cho thấy túi phình đã vỡ, gây xuất huyết dưới nhện - một dạng đột quỵ nặng với tỷ lệ tử vong cao.

Hai trường hợp trên cho thấy, xử trí túi phình mạch máu não không được chủ quan nhưng cũng không thể nóng vội. Theo PGS.TS.BS Nguyễn Huy Thắng, Phó Chủ tịch Hội đột quỵ Việt Nam, Trưởng Khoa Bệnh lý mạch máu não Bệnh viện Nhân dân 115, túi phình động mạch não khá thường gặp, ước tính khoảng 2-3% dân số, tỷ lệ có thể cao hơn ở người lớn tuổi. Như vậy, tại Việt Nam ước tính có khoảng 2-3 triệu "bom nổ chậm" trong dân số 100 triệu. Tỷ lệ xuất huyết màng não hiện vào khoảng 6-10 ca trên 100.000 dân. Điều này có nghĩa hơn 3.000 trường hợp có túi phình động mạch não mới có một trường hợp gây vỡ.

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ vỡ túi phình như tuổi, tăng huyết áp, hút thuốc lá, yếu tố gia đình đã có người bị vỡ túi phình... Kích thước túi phình được xem là yếu tố quan trọng nhất, có tính quyết định trong việc xử trí. Nên sớm xử trí phẫu thuật hoặc can thiệp nội mạch túi phình chưa vỡ khi các túi phình có kích thước lớn trên 12 mm, đặc biệt với bệnh nhân trẻ và có tiền sử gia đình.

Phó giáo sư Thắng cho rằng các túi phình kích thước 7-12 mm nên xử trí thận trọng vì hiện nay chưa có chứng cứ cho thấy lợi ích của việc can thiệp so với điều trị bảo tồn. Có thể can thiệp sớm nếu túi phình nằm ở những vị trí mạch máu có nguy cơ vỡ cao. Nhóm bệnh nhân này nên được theo dõi kích thước túi phình mỗi 6 tháng. Quyết định can thiệp sớm tùy thuộc vào những yếu tố đi kèm như tuổi, tiền sử gia đình, vị trí túi phình, kích thước gia tăng...

Cùng quan điểm, bác sĩ Trần Minh Thiệu, Khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện Trưng Vương, cho rằng không phải phát hiện túi phình là cần can thiệp ngay. Với túi phình nhỏ, chưa có dấu hiệu dọa vỡ, đa số chỉ cần kiểm soát huyết áp, tầm soát định kỳ. Nhưng khi túi phình lớn, bất thường về hình thái hoặc có triệu chứng cảnh báo, nên can thiệp để giảm nguy cơ xuất huyết não đột ngột, tử vong hoặc di chứng nặng nề. Ngay cả khi chưa vỡ, túi phình lớn có thể gây đè ép thần kinh, dẫn đến mắt mờ, sụp mi, liệt dây thần kinh sọ...

Khi túi phình đã vỡ, can thiệp cấp cứu là bắt buộc. Với những túi phình chưa vỡ, bác sĩ Thiệu khuyến cáo nên chú ý kỹ nếu kích thước trên 7 mm ở tuần hoàn não trước hoặc trên 5 mm ở tuần hoàn sau, đặc biệt khi có hình dạng bất thường như cổ rộng, nhiều thùy hay thành mỏng. Việc can thiệp cũng được cân nhắc nếu bệnh nhân có triệu chứng chèn ép thần kinh, hoặc kèm nhiều yếu tố nguy cơ vỡ như tăng huyết áp, hút thuốc lá, tiền sử gia đình từng vỡ phình mạch.

Hiện có ba giải pháp can thiệp túi phình động mạch não chưa vỡ, gồm phẫu thuật kẹp túi phình, can thiệp bít túi phình, điều trị bảo tồn. Một số nghiên cứu đánh giá kết quả phẫu thuật kẹp túi phình, bít túi phình chủ động khi chưa vỡ, tỷ lệ tàn phế có thể dao động 3-10%, tỷ lên tử vong khoảng 1-2%. Nguy cơ tử vong có thể cao hơn với túi phình tuần hoàn sau hoặc túi phình kích thước lớn.

Điều trị bảo tồn gồm kiểm soát huyết áp, tránh thuốc lá, bia rượu. Điều quan trọng, cần theo dõi túi phình bằng các kỹ thuật hình ảnh mạch máu không xâm lấn như MRI hoặc MRA, CTA sau 6 tháng, hoặc một năm để đánh giá việc gia tăng kích thước.

"Túi phình nhỏ hơn 7 mm, ở vị trí tuần hoàn trước, bệnh nhân cần cân nhắc giữa nguy cơ vỡ rất thấp và nguy cơ tử vong, tàn phế liên quan can thiệp", bác sĩ Thắng phân tích.

Hiện không có chứng cứ cho thấy việc sử dụng thuốc kháng kết tập tiểu cầu và kháng đông làm tăng nguy cơ vỡ túi phình. Do vậy, phó giáo sư Thắng khuyên không nên loại bỏ các nhóm thuốc này khi cần thiết phải sử dụng cho những mục đích khác.

Bác sĩ Thiệu khuyến cáo những người có nguy cơ cao, như gia đình từng có người bị vỡ túi phình hay bệnh nhân thận đa nang, nên chủ động tầm soát. Các đối tượng khác như người tăng huyết áp lâu năm, hút thuốc lá, nghiện rượu hoặc xơ vữa mạch nặng cũng cần được kiểm tra. Để giảm nguy cơ hình thành và vỡ túi phình, cần kiểm soát chặt huyết áp, bỏ thuốc lá, hạn chế rượu bia, duy trì chế độ ăn lành mạnh, phòng mỡ máu cao và tập luyện đều đặn.

Lê Phương